Prawa ofiar – w poszczególnych państwach

Włochy

Autor treści:
Włochy

Jakie informacje uzyskam od odpowiedniego organu (np. policji, prokuratury) w okresie między popełnieniem przestępstwa a złożeniem przeze mnie zawiadomienia o tym przestępstwie?

Po otrzymaniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa prokuratura i Wydział Kryminalny Policji (polizia giudiziaria) muszą poinformować ofiarę przestępstwa o tym, że jako pokrzywdzony ma ona prawo do wyznaczenia pełnomocnika odpowiedzialnego za wykonywanie przysługujących jej praw oraz że może skorzystać z pomocy prawnej oferowanej przez państwo włoskie (art. 101 włoskiego kodeksu postępowania karnego (Codice di procedura penale, c.p.p.)).

Po nawiązaniu pierwszego kontaktu z organami ścigania ofiara otrzyma następujące informacje w zrozumiałym dla siebie języku:

  • informacje na temat procedury składania zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa lub wniosku o ściganie, roli, jaką ofiara będzie odgrywała w postępowaniu przygotowawczym i postępowaniu sądowym, prawa ofiary do otrzymania powiadomienia o terminie i miejscu rozprawy oraz o treści aktu oskarżenia wniesionego przeciwko sprawcy, a także – w przypadku gdy ofiara przystąpi do postępowania w charakterze powoda cywilnego – o przysługującym jej prawie do otrzymania informacji na temat wydanego wyroku, uwzględniając jego streszczenie;
  • informacje o prawie ofiary do otrzymania porad prawnych i pomocy prawnej na koszt państwa włoskiego;
  • informacje o sposobie wykonania prawa do skorzystania z usług tłumaczenia ustnego oraz tłumaczenia pisemnego pism procesowych;
  • informacje o wszelkich środkach ochrony, z jakich może skorzystać ofiara;
  • informacje o prawach przysługujących ofierze przestępstwa, w przypadku gdy zamieszkuje w innym państwie członkowskim UE niż państwo, w którym doszło do popełnienia przestępstwa;
  • informacje o trybie zwrotu wszelkich kosztów poniesionych w związku z uczestnictwem w postępowaniu karnym;
  • informacje o możliwości ubiegania się o odszkodowanie/zadośćuczynienie za szkody poniesione wskutek przestępstwa;
  • informacje o możliwości zakończenia postępowania przez wycofanie wniosku o ściganie lub przystąpienie do mediacji;
  • informacje o prawach przysługujących ofierze w postępowaniu, w którym oskarżony wystąpił o zawieszenie postępowania i wydanie wyroku w zawieszeniu, lub w postępowaniu, w którym dopuszcza się możliwość odstąpienia od wymierzenia kary z uwagi na znikomą społeczną szkodliwość czynu;
  • informacje o lokalnych placówkach opieki zdrowotnej, placówkach oferujących usługi w zakresie zakwaterowania, ośrodkach dla ofiar przemocy i schroniskach

(art. 90-bis c.p.p.).

Nie mieszkam w państwie UE, w którym popełniono przestępstwo (w przypadku obywateli UE i obywateli państw trzecich). Jak chronione są moje prawa?

Jeżeli ofiara przestępstwa nie włada językiem włoskim ani nie rozumie tego języka, przysługuje jej prawo do posługiwania się znanym jej językiem przy składaniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa lub wniosku o ściganie do prokuratury w siedzibie właściwego miejscowo sądu pierwszej instancji (tribunale). Podobnie ofierze przysługuje prawo do otrzymania, na wniosek, potwierdzenia odbioru złożonego przez nią zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa lub wniosku o ściganie w znanym jej języku (art. 107-ter wytycznych dotyczących wdrażania kodeksu postępowania karnego (Disposizioni di Attuazione del Codice di Procedura Penale).

Jeżeli ofiara przestępstwa ma swoje miejsce zamieszkania lub pobytu we Włoszech, prokurator prześle zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa lub wnioski o ściganie dotyczące przestępstw popełnionych w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej Prokuratorowi Generalnemu w sądzie apelacyjnym (corte di appello), który z kolei przekaże je właściwemu organowi wymiaru sprawiedliwości (art. 108-ter wytycznych dotyczących wdrażania kodeksu postępowania karnego).

Zob. także:

Jakie informacje uzyskam, jeżeli złożę zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa?

Po nawiązaniu pierwszego kontaktu z organami ścigania ofiara otrzyma następujące informacje w zrozumiałym dla siebie języku:

  • informacje o przysługującym jej prawie do otrzymywania informacji na temat przebiegu postępowania oraz wpisów dokonywanych w urzędowym rejestrze zgłoszonych przestępstw;
  • informacje o prawie ofiary do otrzymania informacji o złożeniu wniosku o umorzenie postępowania;
  • informacje na temat trybu, w jakim ofiara może wnosić sprzeciw wobec naruszenia jej praw;
  • informacje na temat organów, do których można kierować pytania dotyczące sprawy;
  • informacje o trybie zwrotu wszelkich kosztów poniesionych w związku z uczestnictwem w postępowaniu karnym.

W postępowaniach dotyczących przestępstw z użyciem przemocy ofiara będzie na wniosek niezwłocznie informowana za pośrednictwem Wydziału Kryminalnego Policji o wszelkich przygotowaniach do zwolnienia sprawcy lub do cofnięcia wydanego przeciwko niemu nakazu tymczasowego aresztowania; ponadto ofiara będzie informowana w stosownym terminie i w takim samym trybie o ucieczce oskarżonego z aresztu tymczasowego lub zakładu karnego, a także o przypadkach umyślnego niezastosowania się przez sprawcę do postanowień nakazu tymczasowego aresztowania, chyba że przekazanie ofierze takich informacji naraziłoby sprawcę na realne ryzyko (art. 90-ter c.p.p.).

Czy mam prawo skorzystać z bezpłatnego tłumaczenia pisemnego lub ustnego (na potrzeby kontaktów z policją bądź innymi organami, w trakcie śledztwa/dochodzenia lub w czasie procesu)?

Organ ścigania wyznaczy tłumacza pisemnego w przypadku konieczności przetłumaczenia pisma procesowego na język obcy lub trudny do zrozumienia dialekt lub tłumacza ustnego w przypadku chęci złożenia oświadczenia przez ofiarę, która nie włada językiem włoskim. Ofiara przestępstwa może również złożyć oświadczenie na piśmie – w takim przypadku zostanie ono załączone do zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa razem z tłumaczeniem wykonanym przez tłumacza pisemnego.

Właściwy organ – w stosownych przypadkach działając z urzędu – wyznaczy tłumacza ustnego dla ofiary przestępstwa, która nie włada językiem włoskim lub nie rozumie tego języka, a której zeznania mają istotne znaczenie dla przebiegu postępowania, a także w przypadku gdy ofiara przestępstwa wyrazi wolę wzięcia udziału w rozprawie i wystąpi o zapewnienie jej możliwości skorzystania z usług tłumacza ustnego.

W przypadkach, w których będzie to możliwe, usługi tłumaczeń ustnych mogą być również świadczone za pośrednictwem technologii komunikowania na odległość, o ile tłumacz ustny nie musi fizycznie stawić się na rozprawie, aby zapewnić ofierze możliwość prawidłowego korzystania z przysługujących jej praw lub należytego zrozumienia przebiegu postępowania.

Jeżeli ofiara przestępstwa nie włada językiem włoskim lub nie rozumie tego języka, przysługuje jej prawo do wystąpienia o nieodpłatne przetłumaczenie całości pism procesowych lub części tych pism zawierających informacje dotyczące wykonywania przez ofiarę przysługujących jej praw. Tłumaczenia mogą zostać wykonane w formie ustnej lub w formie streszczenia, jeżeli organ ścigania stwierdzi, że ich wykonanie w takiej formie nie narusza praw ofiary przestępstwa (art. 143-bis c.p.p.).

Jeżeli ofiara przestępstwa nie włada językiem włoskim ani nie rozumie tego języka, przysługuje jej prawo do posługiwania się znanym jej językiem przy składaniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa lub wniosku o ściganie do prokuratury w siedzibie właściwego miejscowo sądu pierwszej instancji. Podobnie ofierze przysługuje prawo do otrzymania, na wniosek, potwierdzenia odbioru złożonego przez nią zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa lub wniosku o ściganie w znanym jej języku (art. 107-ter wytycznych dotyczących wdrażania kodeksu postępowania karnego).

W jaki sposób organ zajmujący się sprawą dopilnuje, żebym zrozumiał, co się dzieje oraz by właściwie mnie zrozumiano (jeżeli jestem dzieckiem; jeżeli jestem osobą niepełnosprawną)?

Organ ścigania wyznaczy tłumacza pisemnego w przypadku konieczności przetłumaczenia pisma procesowego na język obcy lub trudny do zrozumienia dialekt lub tłumacza ustnego w przypadku chęci złożenia oświadczenia przez ofiarę, która nie włada językiem włoskim. Jeżeli ofiara przestępstwa jest osobą małoletnią, sędzia może – również z urzędu – nakazać biegłemu wydanie opinii w przypadku wątpliwości co do wieku ofiary (w tym kontekście należy podkreślić, że w przypadku wystąpienia jakichkolwiek wątpliwości w tej kwestii ofiara przestępstwa zostanie uznana za osobę małoletnią do celów związanych ze stosowaniem wytycznych procesowych). Sędzia może również nakazać sporządzenie analogicznej opinii biegłego w przypadku konieczności ustalenia, czy ofiara przestępstwa jest osobą niepełnosprawną.

Art. 351 ust. 1-ter c.p.p.

W postępowaniach dotyczących przestępstw, o których mowa w art. 572, 600, 600-bis, 600-ter, 600-quater, 600-quater.1, 600-quinquies, 601, 602, 609-bis, 609-quater, 609-quinquies, 609-octies, 609-undecies i 612-bis włoskiego kodeksu karnego, jeżeli Wydział Kryminalny Policji wymaga odebrania skróconych zeznań (sommarie informazioni) od osób małoletnich, musi zwrócić się w tej sprawie do wyznaczonego przez prokuraturę wykwalifikowanego psychologa lub psychiatry dziecięcego. Takie same przepisy obowiązują w przypadku konieczności odebrania skróconych zeznań od osób dorosłych wymagających szczególnego traktowania. W przypadku konieczności odebrania skróconych zeznań od osób wymagających szczególnego traktowania każdorazowo zapewnia się, aby nie miały one żadnej styczności z osobą, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze, i aby nie były wielokrotnie wzywane do składania zeznań, chyba że jest to absolutnie niezbędne do celów postępowania przygotowawczego.

Art. 362 ust. 1-bis c.p.p.

W postępowaniach dotyczących przestępstw z art. 351 ust. 1-ter przy przesłuchiwaniu małoletnich prokuratura musi zwrócić się o pomoc do biegłego w dziedzinie psychologii lub psychiatrii dziecięcej. Takie same przepisy obowiązują w przypadku konieczności odebrania skróconych zeznań od osób dorosłych wymagających szczególnego traktowania. W przypadku konieczności odebrania skróconych zeznań od osób wymagających szczególnego traktowania każdorazowo zapewnia się, aby nie miały one żadnej styczności z osobą, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze, i aby nie były wielokrotnie wzywane do składania zeznań, chyba że jest to absolutnie niezbędne do celów postępowania przygotowawczego.

Art. 498 ust. 4–4-quater c.p.p.

4. Przesłuchanie małoletnich występujących w charakterze świadków, z uwzględnieniem pytań i sprzeciwów stron, prowadzi przewodniczący składu orzekającego. W toku przesłuchania przewodniczący składu orzekającego może zwrócić się o pomoc do krewnych małoletniego lub do wykwalifikowanego psychologa dziecięcego. Jeżeli po wysłuchaniu stron przewodniczący składu orzekającego uzna, że w danym przypadku nie istnieje ryzyko, iż bezpośrednie przesłuchanie małoletniego mogłoby narazić go na silny stres, wyda postanowienie o przeprowadzeniu przesłuchania w trybie opisanym w poprzednich punktach. Wspomniane postanowienie może zostać uchylone w toku przesłuchania.

4-bis. Jeżeli jedna ze stron zwróci się ze stosownym wnioskiem w tym zakresie lub jeżeli przewodniczący składu orzekającego uzna to za konieczne, zastosowanie mają procedury określone w art. 398 ust. 5a.

4-ter. W postępowaniach dotyczących przestępstw z art. 572, 600, 600-bis, 600-ter, 600-quater, 600-quinquies, 601, 602, 609-bis, 609-ter, 609-quater, 609-octies i 612-bis włoskiego kodeksu karnego ofiary przestępstw, które są osobami małoletnimi albo osobami dorosłymi cierpiącymi na chorobę psychiczną, zostaną przesłuchane – na ich wniosek lub na wniosek ich pełnomocnika – z zastosowaniem lustra półprzepuszczalnego i interkomu.

4-quater. Bez uszczerbku dla powyższego, jeżeli pokrzywdzony jest osobą wymagającą szczególnego traktowania, a zachodzi konieczność jego przesłuchania, sędzia – na wniosek ofiary przestępstwa albo jej pełnomocnika – zarządzi zastosowanie odpowiednich środków ochrony.

Art. 398 ust. 5-quater c.p.p.
Nie naruszając przepisów ust. 5-ter, jeżeli pokrzywdzony jest osobą szczególnie wrażliwą, a zachodzi konieczność jego przesłuchania, zastosowanie mają przepisy art. 498 ust. 4-quater.

Usługi wsparcia dla ofiar przestępstw

Kto udziela wsparcia ofiarom przestępstw?

Ofiary przestępstw mogą korzystać z lokalnych placówek opieki zdrowotnej, placówek oferujących usługi w zakresie zakwaterowania, ośrodków dla ofiar przemocy i schronisk, którymi zarządzają organizacje działające na szczeblu lokalnym i regionalnym. Ogólnie rzecz biorąc, w wielu regionach funkcjonuje sieć stowarzyszeń obejmująca lokalne organizacje, biura prokuratury, sądy niższego rzędu i placówki opieki zdrowotnej, które udzielają nieodpłatnego wsparcia ofiarom wszelkiego rodzaju przestępstw.

Czy policja skieruje mnie automatycznie do podmiotu udzielającego wsparcia ofiarom przestępstw?

Tak. W szczególności osoby, które padły ofiarą określonego rodzaju przestępstwa (na przykład handlu ludźmi, przemocy domowej, napaści na tle seksualnym), mogą skorzystać z usług organizacji o ugruntowanej pozycji pozostających w kontakcie z organami ścigania, które udzielą im informacji o ośrodkach dla ofiar przemocy lub placówkach oferujących usługi w zakresie zakwaterowania, które mogą udzielić im wsparcia.

Jak chroni się moją prywatność?

W przypadku konieczności odebrania skróconych zeznań od osób wymagających szczególnego traktowania każdorazowo zapewnia się, aby nie miały one żadnej styczności z osobą, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze, i aby nie były wielokrotnie wzywane do składania zeznań, chyba że jest to absolutnie niezbędne do celów postępowania przygotowawczego.

Ponadto dekret legislacyjny nr 196 z dnia 30 czerwca 2003 r. (kodeks ochrony danych osobowych) zawiera przepisy szczególne regulujące przetwarzanie danych sądowych, które mają na celu zapewnienie poufności i bezpieczeństwa tych danych. Co więcej, od momentu przyznania ofierze przestępstwa statusu pokrzywdzonego w postępowaniu karnym będzie ona zobowiązana do składania zeznań w sądzie. Kodeks zawiera przepisy dotyczące sposobu, w jaki należy przesłuchiwać pokrzywdzonego, tak aby zapobiec konieczności kilkukrotnego powtarzania zeznań (przedprocesowe czynności dowodowe – incidente probatorio), a także przepisy zapewniające poszanowanie prawa ofiary do braku jakichkolwiek kontaktów ze stroną, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze / z oskarżonym. Jeżeli ofiara przestępstwa nie ukończyła 18. roku życia, jej wizerunek ani jej imię i nazwisko nie mogą zostać opublikowane w gazetach. Zakaz publikacji imienia i nazwiska odnosi się również do ofiar przestępstw, które ukończyły 18. rok życia. System ten ma zapobiegać rozpowszechnianiu danych osobowych ofiary przestępstwa oraz informacji umożliwiających ustalenie jej tożsamości.

Czy muszę złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa przed uzyskaniem dostępu do wsparcia dla ofiar przestępstw?

Możliwość uzyskania dostępu do usług świadczonych przez służby udzielające wsparcia ofiarom przestępstw nie jest uzależniona od złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa przez ofiarę.

Środki ochrony osobistej, jeżeli znajduję się w niebezpieczeństwie

Jakie rodzaje ochrony są dostępne?

W określonych okolicznościach przewidzianych w prawie (art. 273 i 274 c.p.p.), które mogą obejmować m.in. sytuacje narażające pokrzywdzonego na niebezpieczeństwo (tj. sytuacje wiążące się w szczególności z niebezpieczeństwem dalszego naruszania prawa przez sprawcę), organy wymiaru sprawiedliwości mogą nakazać zastosowanie wobec sprawcy środków zabezpieczających. Środki takie mogą obejmować na przykład nakaz niezwłocznego opuszczenia domu rodzinnego przez sprawcę, zakaz odwiedzania przez sprawcę miejsc, w których ofiara przestępstwa często przebywa, lub zakaz zamieszkiwania w określonych miejscach. W przypadku niezastosowania się do takiego zakazu sprawca może zostać objęty aresztem domowym lub tymczasowym.

Ofiara przestępstwa ma prawo do otrzymywania informacji o złożonych wnioskach o uchylenie lub zastąpienie środków zabezpieczających nałożonych na sprawcę oraz do wniesienia – w terminie dwóch dni – sprzeciwu wobec takich wniosków i przedstawienia swojego punktu widzenia (art. 299 c.p.p.). Ofiara przestępstwa jest również uprawniona do otrzymywania informacji na temat wydawanych przez sąd postanowień dotyczących zmiany, uchylenia lub zastąpienia środków zabezpieczających zastosowanych wobec podejrzanego.

Szczególnie w przypadku, gdy ofiara przestępstwa jest osobą wymagającą szczególnego traktowania, osobą małoletnią lub ofiarą określonego rodzaju przestępstw, sąd może nakazać również zastosowanie dodatkowych środków ochronnych:

  • w przypadku konieczności odebrania skróconych zeznań od osób wymagających szczególnego traktowania każdorazowo zapewnia się, aby nie miały one żadnej styczności z osobą, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze, i aby nie były wielokrotnie wzywane do składania zeznań, chyba że jest to absolutnie niezbędne;
  • jeżeli Wydział Kryminalny Policji wymaga odebrania skróconych zeznań od osoby małoletniej, musi zwrócić się o pomoc do wyznaczonego przez prokuraturę wykwalifikowanego psychologa lub psychiatry dziecięcego (art. 351 ust. 1-ter c.p.p.);
  • jeżeli prokuratura wymaga odebrania zeznań od małoletniego, musi zwrócić się o pomoc do wykwalifikowanego psychologa lub psychiatry dziecięcego. W przypadku konieczności odebrania skróconych zeznań od osób wymagających szczególnego traktowania każdorazowo zapewnia się, aby nie miały one żadnej styczności z osobą, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze, i aby nie były wielokrotnie wzywane do składania zeznań, chyba że jest to absolutnie niezbędne do celów postępowania przygotowawczego (art. 362 ust. 1-bis c.p.p.);
  • przesłuchanie małoletnich występujących w charakterze świadków prowadzi przewodniczący składu orzekającego, który może zwrócić się o pomoc do krewnych małoletniego lub do wykwalifikowanego psychologa dziecięcego (art. 498 c.p.p.);
  • w przypadku gdy strona postępowania, która ma złożyć zeznania, jest osobą małoletnią, a jedna ze stron postępowania zwróci się ze stosownym wnioskiem w tym zakresie lub przewodniczący składu orzekającego uzna to za konieczne, sąd może wydać postanowienie, w którym wyznaczy miejsce i czas oraz określi tryb przedprocesowych czynności dowodowych, o ile będzie to niezbędne i właściwe do zapewnienia ochrony zaangażowanych osób. Czynności takie mogą się odbyć poza siedzibą sądu pierwszej instancji, np. w specjalistycznych pomieszczeniach dostępnych dla sądu lub, w razie ich braku, w domu osoby składającej zeznania;
  • zeznania świadków muszą zostać zarejestrowane w całości na nośnikach fonograficznych lub audiowizualnych. W przypadku niedostępności urządzeń rejestrujących lub personelu technicznego należy przedstawić odpowiednie opinie biegłych lub opinię wydaną przez specjalistę ds. technicznych;
  • w postępowaniach dotyczących przestępstw z użyciem przemocy ofiary przestępstw, które są osobami małoletnimi albo osobami dorosłymi cierpiącymi na chorobę psychiczną, zostaną przesłuchane – na ich wniosek lub na wniosek ich pełnomocnika – z zastosowaniem lustra półprzepuszczalnego i interkomu.

Kto może mi zapewnić ochronę?

(Zob. powyżej).

Czy ktoś dokona oceny mojej sprawy, żeby sprawdzić, czy grozi mi dalsze niebezpieczeństwo ze strony sprawcy?

Prawo przewiduje, że w przypadku wystąpienia szczególnych potrzeb w zakresie ochrony sytuację ofiary przestępstwa należy poddać indywidualnej ocenie, aby ustalić, czy i w jakim zakresie należy objąć ją szczególnymi środkami ochrony w toku postępowania. Ofiary przestępstw będące osobami małoletnimi lub osobami wymagającymi szczególnego traktowania zostaną objęte dodatkową opieką. Odpowiedzialność za ustalenie, czy wobec ofiary przestępstwa należy zastosować odpowiednie środki ochrony w toku postępowania karnego, będzie spoczywała na sędzim. W toku postępowania przygotowawczego ofiara przestępstwa musi być przesłuchiwana przez wykwalifikowanych specjalistów w odpowiednich pomieszczeniach. Jeżeli wśród ofiar przestępstw znajdują się osoby małoletnie, należy powiadomić o tym sąd ds. nieletnich, który oceni daną sytuację i ustali, czy należy zastosować środki ochrony. Aby zapewnić ofierze przestępstwa ochronę przed wtórną wiktymizacją, sąd pierwszej instancji może ograniczyć wolność sprawcy (osadzenie w zakładzie karnym, zakaz odwiedzania miejsc, w których ofiara często przebywa, nakaz opuszczenia domu rodzinnego). Ofiara przestępstwa musi zostać powiadomiona o zastosowaniu takich środków (art. 282-quater c.p.p.). Ofiara przestępstwa może również zwrócić się do sędziego, aby przy okazji wydawania nakazu opuszczenia domu rodzinnego przez sprawcę lub w późniejszym terminie zasądził alimenty od sprawcy (art. 282-bis c.p.p.). Podobne uprawnienia przysługują wydziałowi właściwej komendy głównej policji na szczeblu prowincji (Questura).

Czy ktoś dokona oceny mojej sprawy, żeby sprawdzić, czy grozi mi dalsze niebezpieczeństwo ze strony systemu wymiaru sprawiedliwości (w trakcie dochodzenia/śledztwa lub w czasie procesu)?

Ofiary przestępstw z użyciem przemocy – niezależnie od tego, czy są osobami małoletnimi czy osobami wymagającymi szczególnego traktowania – są uprawnione do składania zeznań w warunkach, w których zapewniono zastosowanie odpowiednich środków ochrony. W szczególności można podjąć kroki służące zagwarantowaniu, aby ofiara przestępstwa nie miała żadnej styczności ze sprawcą w toku postępowania przygotowawczego ani w toku postępowania sądowego. Ponadto, jeżeli ofiara przestępstwa jest osobą wymagającą szczególnego traktowania, dopuszcza się możliwość odtworzenia nagrań złożonych przez nią zeznań zarejestrowanych w formie audiowizualnej, nawet gdy nie jest to bezwzględnie konieczne.

Wytyczne dotyczące przejęcia sprawy 
(art. 413 c.p.p.): Wniosek złożony przez osobę, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze, lub przez ofiarę przestępstwa

  1. Osoba, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze, lub ofiara przestępstwa mogą wystąpić z wnioskiem do Prokuratora Generalnego o wydanie nakazu przejęcia sprawy zgodnie z art. 412 ust. 1 c.p.p. (jeżeli prokuratura odmówi wszczęcia postępowania przygotowawczego lub nie wystąpi o umorzenie w terminie ustawowym albo w dłuższym terminie wyznaczonym przez sędziego).
  2. W przypadku wydania nakazu przejęcia sprawy Prokurator Generalny podejmie konieczne działania na etapie postępowania przygotowawczego oraz złoży wszelkie stosowne wnioski w terminie trzydziestu dni od dnia wniesienia wniosku o przejęcie sprawy zgodnie z art. 412 ust. 1.

Jakie środki ochrony są dostępne dla najbardziej bezbronnych ofiar przestępstw?

Czynniki przesądzające o tym, czy ofiarę przestępstwa można uznać za osobę wymagającą szczególnego traktowania, to nie tylko jej wiek czy upośledzenie fizyczne lub psychiczne, ale również rodzaj przestępstwa oraz procedury i okoliczności związane ze sprawą. Przy ocenie, czy dana osoba wymaga szczególnego traktowania, bierze się pod uwagę to, czy w danej sprawie doszło do popełnienia przestępstwa z użyciem przemocy lub przestępstwa z nienawiści motywowanego dyskryminacją na tle rasowym, czy przestępstwo nosiło znamiona przestępczości zorganizowanej, terroryzmu – uwzględniając terroryzm międzynarodowy – lub handlu ludźmi, czy do popełnienia przestępstwa doszło wskutek dyskryminacji oraz czy ofiara przestępstwa jest zależna od sprawcy w sensie emocjonalnym, psychologicznym lub ekonomicznym (art. 90-quater c.p.p.).

Jeżeli ofiara przestępstwa jest osobą wymagającą szczególnego traktowania, każdorazowo dopuszcza się możliwość odtworzenia nagrań złożonych przez nią zeznań zarejestrowanych w formie audiowizualnej, nawet gdy nie będzie to bezwzględnie konieczne.

WYMOGI DOWODOWE W SZCZEGÓLNYCH PRZYPADKACH – W sprawach dotyczących przestępstw związanych z dopuszczaniem się nadużyć wobec członków rodziny i partnerów, przestępstw zniewolenia lub niewolnictwa, przestępstw związanych z prostytucją dziecięcą, pornografią dziecięcą, pornografią wirtualną, organizowaniem wycieczek turystycznych z zamiarem korzystania z prostytucji dziecięcej, handlem ludźmi oraz zakupem i sprzedażą niewolników i napaścią na tle seksualnym, przestępstw kwalifikowanych, przestępstw polegających na obcowaniu seksualnym z osobą małoletnią, przestępstw grupowej napaści na tle seksualnym oraz przestępstw nakłaniania małoletnich do nierządu i uporczywego nękania, w przypadku gdy wymagane jest złożenie zeznań przez osobę szczególnie wrażliwą, która złożyła już zeznania na etapie przedprocesowych czynności dowodowych lub w trakcie przesłuchania przez stronę przeciwną z udziałem osoby, którą zeznania te obciążają, lub gdy istnieją już protokoły takich zeznań, wówczas osoba taka będzie zobowiązana do ponownego złożenia zeznań wyłącznie wówczas, gdy przedmiotem tych zeznań będą inne okoliczności faktyczne niż te, które były przedmiotem wcześniej złożonych zeznań, lub jeżeli sędzia lub jedna ze stron postępowania uzna złożenie takich zeznań za konieczne ze szczególnych względów.

SKRÓCONE ZEZNANIA – Jeżeli Wydział Kryminalny Policji wymaga odebrania skróconych zeznań od osób wymagających szczególnego traktowania, musi zwrócić się o pomoc do wyznaczonego przez prokuraturę wykwalifikowanego psychologa lub psychiatry dziecięcego nawet w przypadku, gdy osoby te ukończyły 18. rok życia. W przypadku konieczności odebrania skróconych zeznań od osób wymagających szczególnego traktowania każdorazowo zapewnia się, aby nie miały one żadnej styczności z osobą, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze, i aby nie były wielokrotnie wzywane do składania zeznań, chyba że jest to absolutnie niezbędne do celów postępowania przygotowawczego (art. 351 ust. 1-ter c.p.p.).

GROMADZENIE INFORMACJI – Jeżeli prokuratura wymaga odebrania skróconych zeznań od ofiar wymagających szczególnego traktowania, musi zwrócić się o pomoc do wykwalifikowanego psychologa lub psychiatry dziecięcego nawet w przypadku, gdy osoby te ukończyły 18. rok życia. W przypadku konieczności odebrania skróconych zeznań od osób wymagających szczególnego traktowania każdorazowo zapewnia się, aby nie miały one żadnej styczności z osobą, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze, i aby nie były wielokrotnie wzywane do składania zeznań, chyba że jest to absolutnie niezbędne do celów postępowania przygotowawczego (art. 362 ust. 1-bis).

PRZESŁUCHANIE ŚWIADKÓW: Przesłuchanie świadków, z uwzględnieniem pytań i sprzeciwów stron, prowadzi przewodniczący składu orzekającego. W toku przesłuchania świadka przewodniczący składu orzekającego może zwrócić się o pomoc do jednego z jego krewnych lub do wykwalifikowanego psychologa dziecięcego. Jeżeli po wysłuchaniu stron przewodniczący składu orzekającego uzna, że w danym przypadku nie istnieje ryzyko, iż bezpośrednie przesłuchanie świadka mogłoby narazić go na silny stres, wyda postanowienie o przeprowadzeniu przesłuchania w trybie opisanym w poprzednich punktach. Wspomniane postanowienie może zostać uchylone w toku przesłuchania (art. 498 c.p.p.).

Jeżeli jedna ze stron zwróci się ze stosownym wnioskiem w tym zakresie lub jeżeli przewodniczący składu orzekającego uzna to za konieczne, zastosowanie mają procedury określone w art. 398 ust. 5-bis (przedprocesowe czynności dowodowe, zob. poniżej).

PRZEDPROCESOWE CZYNNOŚCI DOWODOWE (art. 398 ust. 5-bis) – Jeżeli jedna ze stron zwróci się ze stosownym wnioskiem w tym zakresie lub jeżeli przewodniczący składu orzekającego uzna to za konieczne, zastosowanie mają następujące procedury: w przypadku postępowań przygotowawczych w sprawach dotyczących przestępstw związanych z dopuszczaniem się nadużyć wobec członków rodziny i partnerów, przestępstw zniewolenia lub niewolnictwa, przestępstw związanych z prostytucją dziecięcą, pornografią dziecięcą, pornografią wirtualną, organizowaniem wycieczek turystycznych z zamiarem korzystania z prostytucji dziecięcej, handlem ludźmi oraz zakupem i sprzedażą niewolników i napaścią na tle seksualnym, przestępstw kwalifikowanych, przestępstw polegających na obcowaniu seksualnym z osobą małoletnią, przestępstw grupowej napaści na tle seksualnym oraz przestępstw nakłaniania małoletnich do nierządu i uporczywego nękania, jeżeli wśród osób składających zeznania znajdują się osoby dorosłe będące osobami wymagającymi szczególnego traktowania, sąd może wydać postanowienie, w którym wyznaczy miejsce i termin oraz określi tryb przesłuchania do celów dowodowych, o ile będzie to niezbędne i właściwe do zapewnienia ochrony zaangażowanych osób. Czynności takie mogą się odbyć poza siedzibą sądu pierwszej instancji, np. w specjalistycznych pomieszczeniach dostępnych dla sądu lub, w razie ich braku, w domu osoby składającej zeznania. Zeznania świadków muszą zostać zarejestrowane w całości na nośnikach fonograficznych lub audiowizualnych. W przypadku niedostępności urządzeń rejestrujących lub personelu technicznego należy przedstawić odpowiednie opinie biegłych lub opinię wydaną przez specjalistę ds. technicznych. W takim przypadku sporządza się również pisemny protokół z przebiegu przesłuchania w formie streszczenia. Transkrypcja nagrania zostanie udostępniona wyłącznie na wniosek stron.

Jeżeli ofiara przestępstwa jest osobą wymagają szczególnego traktowania i zachodzi konieczność jej przesłuchania, sędzia – na wniosek ofiary przestępstwa albo jej pełnomocnika – zarządzi zastosowanie odpowiednich środków ochrony (art. 498 ust. 4-quater c.p.p.).

W postępowaniach dotyczących wspomnianych powyżej przestępstw prokuratura, na wniosek ofiary przestępstwa lub na wniosek osoby, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze, może wystąpić o złożenie przez ofiarę zeznań na etapie przedprocesowych czynności dowodowych (incidente probatorio) nawet w przypadku, gdy przeprowadzenie takich czynności nie jest wymagane. Jeżeli ofiara przestępstwa jest osobą wymagają szczególnego traktowania, prokuratura – na wniosek ofiary przestępstwa lub na wniosek osoby, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze – może wystąpić o złożenie przez ofiarę zeznań na etapie przedprocesowych czynności dowodowych (art. 392 c.p.p.).

Przesłuchanie wymagające udziału ofiar przestępstw będących osobami wymagającymi szczególnego traktowania może odbywać się w ramach sprawdzonej procedury przedprocesowych czynności dowodowych (incidente probatorio), której celem jest m.in. niedopuszczenie do ponownego wyrządzenia ofierze krzywdy (wtórna wiktymizacja) z uwagi na zmuszanie jej do nieustannego zaangażowania w postępowanie.

POMOC PRAWNA – Osobie, która padła ofiarą przestępstw związanych z dopuszczaniem się nadużyć wobec członków rodziny i partnerów, okaleczaniem żeńskich narządów płciowych, napaścią na tle seksualnym, obcowaniem seksualnym z osobą małoletnią, grupową napaścią na tle seksualnym oraz uporczywym nękaniem, zawsze przysługuje prawo do nieodpłatnej pomocy prawnej, nawet jeżeli uzyskiwany przez nią dochód jest wyższy niż próg przewidziany w prawie. Jeżeli ofiara przestępstwa jest osobą małoletnią, stosuje się wobec niej te same przepisy co przepisy obowiązujące w przypadku ofiar przestępstw związanych ze zniewoleniem lub niewolnictwem, prostytucją dziecięcą, pornografią dziecięcą, organizowaniem wycieczek turystycznych z zamiarem korzystania z prostytucji dziecięcej, handlem ludźmi, zakupem i sprzedażą niewolników oraz przestępstwa polegającego na obcowaniu płciowym z osobą małoletnią i przestępstwa doprowadzenia osoby małoletniej do poddania się innym czynnościom seksualnym.

Jestem małoletni. Czy przysługują mi szczególne prawa?

(Zob. powyżej).

W wyniku przestępstwa zmarł członek mojej rodziny – jakie prawa mi przysługują?

Jeżeli ofiara przestępstwa zmarła, prawa przysługujące takiej ofierze zgodnie z prawem przechodzą na jej najbliższych krewnych

(art. 90 ust. 3 c.p.p.).

Członek mojej rodziny jest ofiarą przestępstwa – jakie prawa mi przysługują?

(Zob. powyżej).

Czy mogę uzyskać dostęp do mediacji? Jakie są warunki korzystania z mediacji? Czy będę bezpieczny/bezpieczna podczas mediacji?

Postępowanie mediacyjne w sprawach karnych przeprowadza się na podstawie przepisów dekretu legislacyjnego nr 274/2000, które przyznają ofierze przestępstwa prawo do wytoczenia bezpośredniego powództwa odszkodowawczego przeciwko sprawcy w związku ze szkodami poniesionymi w wyniku przestępstwa. Ofiara może skorzystać z tego prawa wyłącznie w odniesieniu do przestępstw prywatnoskargowych (tj. przestępstw mniejszej wagi).

Wszczęcie i przeprowadzenie postępowania mediacyjnego wymaga zgody obydwu stron, aby można było wypracować ugodę możliwą do przyjęcia dla obu stron. W toku postępowania mediacyjnego sędzia pokoju musi – w miarę możliwości – zachęcać strony do pojednania. Przestępstwa wchodzące w zakres właściwości sędziego pokoju, które ze swojej natury są odpowiednie do mediacji, obejmują: zniesławienie ustne, zniesławienie za pośrednictwem innych środków komunikowania, zwykłą napaść, wyrządzenie nieznacznych szkód na osobie czy akty wandalizmu.

Ponadto strony postępowania karnego lub ich pełnomocnicy mogą zwrócić się bezpośrednio do Urzędu ds. Mediacji o zakończenie postępowania karnego przez sędziego pokoju i skorzystanie z możliwości przewidzianej w art. 35 dekretu legislacyjnego nr 274/2000, polegającej na wydaniu orzeczenia stanowiącego, że przestępstwo uznaje się za niebyłe z uwagi na podjęcie działań naprawczych przez sprawcę.

Jeżeli chodzi o przestępstwa prywatnoskargowe, ofiara może wystąpić z wnioskiem o wezwanie podejrzanego do stawienia się przed sędzią pokoju. Wniosek musi zostać podpisany przez ofiarę przestępstwa występującą w charakterze pokrzywdzonego bądź jej przedstawiciela ustawowego oraz przez jej adwokata. Adwokat poświadcza podpis pokrzywdzonego. Jeżeli ofiara przestępstwa jest osobą małoletnią poniżej 14. roku życia, osobą ubezwłasnowolnioną, osobą cierpiącą na chorobę psychiczną lub osobą niepełnosprawną, wniosek musi zostać podpisany przez jej rodzica, opiekuna prawnego lub kuratora. Wniesienie wniosku wywołuje takie same skutki jak złożenie wniosku o ściganie (art. 21).

Składanie wniosku: wniosek należy najpierw przekazać prokuraturze, składając jego odpis w sekretariacie prokuratury. Następnie, wraz z dowodem doręczenia prokuraturze, wnioskodawca składa go w sekretariacie sądu właściwego dla danego sędziego pokoju w terminie trzech miesięcy od dnia złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Jeżeli ofiara złożyła już wniosek o ściganie w związku z tym samym czynem, musi wskazać to we wniosku, załączyć do niego kopię wniosku o ściganie oraz złożyć kolejny odpis tego wniosku w sekretariacie prokuratury. W takim przypadku sędzia pokoju nakaże doręczenie oryginału wniosku o ściganie (art. 22).

Przystąpienie do postępowania w charakterze powoda cywilnego: jeżeli ofiara chce przystąpić do postępowania w charakterze powoda cywilnego, musi to zrobić w momencie wniesienia wniosku pod rygorem utraty takiej możliwości. Zgłoszenie we wniosku uzasadnionego roszczenia odszkodowawczego jest zasadniczo równoważne przystąpieniu do postępowania w charakterze powoda cywilnego (art. 23).

Wniosek jest niedopuszczalny w następujących przypadkach:

  1. jeżeli zostanie wniesiony po upływie terminu;
  2. jeżeli zostanie złożony w sprawach innych niż przewidziane w prawie;
  3. jeżeli nie będzie zawierał wymaganych informacji lub podpisu;
  4. jeżeli opis zdarzenia lub wskazane źródła dowodów będą niewystarczające;
  5. w przypadku braku dowodów na poinformowanie prokuratury.

Wnioski składane przez prokuraturę (art. 25): W terminie dziesięciu dni od daty złożenia wniosku prokuratura przekaże swoje wnioski sekretariatowi sądu właściwego dla danego sędziego pokoju. Jeżeli prokuratura uzna, że wniosek jest niemożliwy do przyjęcia lub w oczywisty sposób bezpodstawny lub że został wniesiony do sędziego pokoju, który nie jest właściwy miejscowo dla danego regionu, wniosek zostanie odrzucony/oddalony; w przeciwnym wypadku prokuratura wyda akt oskarżenia, potwierdzając lub zmieniając zarzuty przedstawione we wniosku.

Po upływie wyznaczonego terminu sędzia pokoju będzie kontynuował postępowanie nawet w przypadku niezłożenia żadnych wniosków przez prokuraturę. Jeżeli sędzia pokoju nie uzna wniosku za niedopuszczalny lub w oczywisty sposób bezpodstawny i stwierdzi, że wchodzi on w zakres jego właściwości, wyda postanowienie o wezwaniu stron na rozprawę w terminie 20 dni od dnia złożenia wniosku.

Złożenie wniosku przez jednego pokrzywdzonego lub większą ich liczbę nie uniemożliwia pozostałym pokrzywdzonym wzięcia udziału w postępowaniu, przy wsparciu adwokata i z takimi samymi prawami jak prawa głównego wnioskodawcy. Pokrzywdzeni mogą przystąpić do powództwa cywilnego przed ogłoszeniem otwarcia rozprawy. Niestawiennictwo na rozprawie należycie wezwanych pokrzywdzonych uznaje się za równoznaczne ze zrzeczeniem się przez nich prawa do wniesienia wniosku o ściganie lub wycofania takiego wniosku, jeśli został już złożony.

Przesłuchanie przed sądem: najpóźniej siedem dni przed wyznaczonym terminem rozprawy sądowej prokurator lub ofiara przestępstwa występująca w charakterze pokrzywdzonego składa w sekretariacie sądu właściwego dla danego sędziego pokoju wezwanie do stawienia się na rozprawę wraz z odpowiednimi zawiadomieniami.

W przypadku przestępstwa prywatnoskargowego sędzia będzie zabiegał o pojednanie stron. W takim przypadku, jeżeli byłoby to przydatne do celów ułatwienia postępowania pojednawczego, sędzia może odroczyć rozprawę na okres nieprzekraczający dwóch miesięcy oraz, w razie konieczności, może również skorzystać z usług w zakresie mediacji świadczonych przez publiczne lub prywatne ośrodki i placówki działające w danym regionie. W każdym wypadku oświadczenia składane przez strony w toku postępowania pojednawczego nie mogą zostać w żaden sposób wykorzystane do celów narady sędziowskiej (art. 29).

W przypadku zawarcia ugody sporządza się protokół potwierdzający wycofanie wniosku o ściganie lub odstąpienie od wniosku i powiązaną zgodę. Odstąpienie od wniosku wywołuje takie same skutki jak wycofanie wniosku o ściganie.

Mediacja może doprowadzić do wycofania wniosku o ściganie przez ofiarę, co z kolei będzie skutkowało wydaniem postanowienia o umorzeniu postępowania z uwagi na brak podstaw do ścigania sprawcy. Ponadto pomyślny wynik postępowania mediacyjnego, które może doprowadzić do wypłacenia odszkodowania z tytułu szkód poniesionych wskutek przestępstwa, może skutkować wydaniem postanowienia o uznaniu przestępstwa za niebyłe z uwagi na naprawienie szkody przez sprawcę przed rozprawą lub z racji znikomej wagi przestępstwa.

Gdzie mogę znaleźć przepisy, w których określono moje prawa?

Przepisy regulujące ochronę ofiar przestępstw zawierają: kodeks postępowania karnego, dekret legislacyjny nr 212 z dnia 15 grudnia 2015 r. wdrażający dyrektywę 2012/29/UE dotyczącą praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw, dekret legislacyjny nr 204 z dnia 9 listopada 2007 r.dekret nr 222 z dnia 23 grudnia 2008 r. (wdrażający dekret legislacyjny nr 204/2007), art. 11 ustawy nr 122 z dnia 7 lipca 2016 r. – ustawa europejska 2015–2016 (o kompensacie dla ofiar przestępstw z użyciem przemocy) oraz szereg innych aktów prawnych dotyczących ofiar określonych rodzajów przestępstw.

Ostatnia aktualizacja: 13/10/2020

Za wersję tej strony w języku danego kraju odpowiada właściwe państwo członkowskie. Tłumaczenie zostało wykonane przez służby Komisji Europejskiej. Jeżeli właściwy organ krajowy wprowadził jakieś zmiany w wersji oryginalnej, mogły one jeszcze nie zostać uwzględnione w tłumaczeniu. Komisja Europejska nie przyjmuje żadnej odpowiedzialności w odniesieniu do danych lub informacji, które niniejszy dokument zawiera, lub do których się odnosi. Informacje na temat przepisów dotyczących praw autorskich, które obowiązują w państwie członkowskim odpowiedzialnym za niniejszą stronę, znajdują się w informacji prawnej.