

Wyszukaj informacje według regionu
Znaczenie władzy rodzicielskiej i czas jej trwania
Odpowiedzialność rodzicielska (inaczej władza rodzicielska) oznacza prawa i obowiązki rodziców względem ich dzieci. Dzieci pozostają pod władzą rodzicielską do chwili osiągnięcia przez nie pełnoletniości lub do chwili uwolnienia spod władzy rodzicielskiej. Pełnoletniość osiąga się w wieku 18 lat. Małoletni, którzy ukończyli 16. rok życia, mogą zostać uwolnieni spod władzy rodzicielskiej poprzez zawarcie małżeństwa.
Prawa i obowiązki osoby wykonującej władzę rodzicielską
W zakres władzy rodzicielskiej wchodzą następujące prawa i obowiązki rodziców względem ich dzieci (art. 1877–1920-C kodeksu cywilnego):
Z drugiej strony:
W wyjątkowych okolicznościach za skuteczne uznaje się:
(czynności związane z zawodem, sztuką lub rzemiosłem uprawianymi przez małoletniego oraz czynności dokonywane w ramach uprawiania zawodu, sztuki lub rzemiosła można dokonywać wyłącznie w odniesieniu do tych składników majątku, którym małoletni może swobodnie rozporządzać).
Majątek należący do rodziców:
Dochód z majątku dziecka:
Ograniczenia władzy rodzicielskiej:
Rodzice nie mają prawa zarządu:
Rodzice – jako przedstawiciele ustawowi dziecka – nie mogą dokonywać bez zgody sądu następujących czynności:
Bez zgody sądu rodzice nie mogą:
Ustanie zarządu:
Obowiązki rodzicielskie w małżeństwie:
Czynności podejmowane przez jedno z rodziców:
Wspólne wykonywanie władzy rodzicielskiej przez jedno z rodziców dziecka i przez jego małżonka lub zarejestrowanego partnera:
Sąd powinien w miarę możliwości przesłuchać małoletniego.
Tak, na następujących warunkach:
Jeżeli jedno z rodziców lub oboje rodzice nie są w stanie wykonywać władzy rodzicielskiej
Jeżeli jedno z rodziców nie jest w stanie wykonywać władzy rodzicielskiej z uwagi na nieobecność, niezdolność lub inną przeszkodę ustaloną przez sąd, władzę rodzicielską musi wykonywać drugie z rodziców. Jeżeli sąd pozbawi władzy rodzicielskiej drugiego z rodziców, władzę rodzicielską wykonują następujące osoby w poniższej kolejności (art. 1903 kodeksu cywilnego):
Zasady te stosuje się również mutatis mutandis wówczas, gdy ustalono pochodzenie dziecka tylko w odniesieniu do jednego z rodziców.
Śmierć jednego z rodziców
W razie śmierci jednego z rodziców władzę rodzicielską wykonuje drugie z rodziców pozostałe przy życiu.
Sąd obligatoryjnie ustanawia opiekuna dla małoletniego w następujących przypadkach (art. 1921 kodeksu cywilnego):
Uwaga: pozbawienie władzy rodzicielskiej może dotyczyć wyłącznie pieczy nad dzieckiem, zarządu majątkiem dziecka lub obu tych aspektów.
System zarządu majątkiem dziecka ustanawia się w następujących przypadkach (art. 1921 kodeksu cywilnego):
Ustanowienie opieki i zarządu majątkiem z urzędu
Jeżeli którakolwiek z powyższych sytuacji, która stanowi przesłankę ustanowienia opiekuna lub kuratora, dotyczy małoletniego, sąd powinien z urzędu ustanowić opiekuna lub kuratora.
Wszelkie organy administracji lub wymiaru sprawiedliwości bądź urzędnicy stanu cywilnego, którzy powezmą wiadomość o takich sytuacjach w ramach wykonywania swoich obowiązków służbowych, muszą powiadomić o nich właściwy sąd.
Sposób sprawowania opieki i zarządu majątkiem dziecka:
Opiekę sprawują opiekun i rada rodzinna (conselho de família). Opiekun ma takie same prawa i obowiązki jak rodzice, z wyjątkiem zmian i ograniczeń przewidzianych w ustawie (art. 1927–1950 kodeksu cywilnego).
Zarząd majątkiem sprawuje co najmniej jeden kurator, a w razie ustanowienia opiekuna – rada rodzinna.
Opiekunowie i kuratorzy podlegają nadzorowi sądu.
Do obowiązków sądu należy zatwierdzanie lub wyznaczanie opiekunów, kuratorów i członków rady rodzinnej.
Kto może zostać opiekunem?
Rodzice mogą wyznaczyć opiekuna dla swoich dzieci, co wymaga potwierdzenia przez sąd. Jeżeli rodzice nie wyznaczyli opiekuna lub sąd nie zatwierdził ich wyboru, opiekuna ustanawia sąd po zasięgnięciu opinii rady rodzinnej.
Przed ustanowieniem opiekuna sąd przesłuchuje małoletniego.
Sąd wybiera opiekuna spośród:
Kto nie może zostać opiekunem?
Opiekunem nie mogą zostać następujące osoby (art. 1933 kodeksu cywilnego):
Kto może zostać kuratorem?
Wskazane powyżej zasady, które odnoszą się do wyboru opiekuna oraz zakazu sprawowania tej funkcji, mają również zastosowanie do kuratora, chyba że przepisy stanowią inaczej.
Ponadto, kuratorem nie mogą zostać następujące osoby (art. 1970 kodeksu cywilnego):
Powierzenie władzy rodzicielskiej z uwagi na faktyczną niezdolność rodziców do wykonywania władzy rodzicielskiej
Jeżeli rodzice są faktycznie niezdolni do wykonywania władzy rodzicielskiej, prokuratura ma obowiązek zastosować niezbędne środki w celu ochrony małoletniego i może w tym celu wyznaczyć osobę uprawnioną do dokonywania w imieniu małoletniego czynności prawnych, które mają charakter pilny lub są jednoznacznie korzystne dla tego małoletniego.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej w sytuacjach stwarzających zagrożenie dla małoletniego, które nie stanowią przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej
Jeżeli zaistnieje zagrożenie dla bezpieczeństwa, zdrowia, formacji moralnej lub kształcenia małoletniego, ale zastosowanie tak radykalnych środków jak pozbawienie władzy rodzicielskiej nie jest konieczne, sąd może – na wniosek prokuratury lub każdej innej osoby – zastosować właściwe środki w celu ochrony małoletniego (art. 1918 kodeksu cywilnego).
W art. 35 ustawy o ochronie dzieci i osób młodych, które znajdują się w sytuacji zagrożenia (Lei de Protecção de Crianças e Jovens em Perigo), zatwierdzonej ustawą nr 147/99 z dnia 1 września 1999 r., przewidziano środki, których celem jest promowanie i ochrona praw małoletnich znajdujących się w sytuacji zagrożenia:
Jeżeli rodzice wyrażają zgodę, a małoletni nie wyraża sprzeciwu, powyższe środki w zakresie pieczy i ochrony mogą zostać zastosowane przez komisje ds. ochrony dzieci i młodzieży (comissões de protecção de crianças e jovens) bez udziału sądu, z wyjątkiem ostatniego środka przewidzianego w powyższym wykazie (umieszczenie małoletniego w pieczy w celu jego przysposobienia), który może zastosować wyłącznie sąd.
Komisje ds. ochrony dzieci i młodzieży są niezależnymi finansowo instytucjami pozasądowymi, których celem jest ochrona praw dzieci i młodzieży oraz zapobieganie sytuacjom, które mogą szkodzić ich bezpieczeństwu, zdrowiu, formacji, kształceniu lub ogólnemu rozwojowi, a także eliminowanie takich sytuacji.
Jeżeli sąd lub komisja ds. ochrony dzieci i młodzieży zastosowały jeden ze wskazanych powyżej środków, rodzice zachowują władzę rodzicielską w zakresie, w którym środek ten nie ma zastosowania.
Jeżeli małoletniego umieszczono w pieczy osoby trzeciej lub w placówce wychowawczej bądź opiekuńczej, ustanowiony zostanie harmonogram wizyt rodziców, chyba że – w wyjątkowych przypadkach – nie służy to dobru dziecka.
Aktualna wersja ustawy o ochronie dzieci i osób młodych, które znajdują się w sytuacji zagrożenia, jest dostępna pod adresem: http://www.pgdlisboa.pt/leis/lei_mostra_articulado.php?nid=545&tabela=leis
Ograniczenie władzy rodzicielskiej w sytuacjach stwarzających zagrożenie dla majątku małoletniego, które nie stanowią przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej
Jeżeli rodzice sprawują zarząd w sposób niewłaściwy, zagrażający majątkowi dziecka, ale nie ma podstaw do pozbawienia ich władzy rodzicielskiej, sąd może – na wniosek prokuratury lub krewnego dziecka – nakazać zastosowanie środków, które uzna za stosowne.
Uwzględniając wartość majątku, sąd może w szczególności wezwać rodziców do dokonania następujących czynności:
a jeżeli środki te okażą się niewystarczające:
Kwestie związane z wykonywaniem władzy rodzicielskiej w przypadku rozwodu, separacji sądowej, stwierdzenia nieważności lub unieważnienia małżeństwa podlegają następującym zasadom (art. 1906 kodeksu cywilnego):
Aby porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej było prawnie wiążące, powinno zostać zawarte w jednej z form wskazanych w odpowiedziach na pytania 6 i 10 oraz zatwierdzone przez sąd lub urzędnika stanu cywilnego.
Strony mogą skorzystać z alternatywnych metod rozstrzygania sporów – przed wniesieniem sprawy do sądu albo w toku postępowania sądowego.
Mediacja przed wniesieniem sprawy do sądu
Zasada mediacji dobrowolnej
Przed wniesieniem sprawy do sądu rodzice mogą przystąpić do publicznej lub prywatnej mediacji rodzinnej, aby zawrzeć porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej.
Mediacja w Portugalii jest dobrowolna. Strony sporu rodzinnego związanego z dziećmi mogą zgodnie postanowić o przystąpieniu do publicznej lub prywatnej mediacji rodzinnej, zanim wniosą sprawę do sądu. Po wniesieniu sprawy do sądu przez strony sąd również może skierować strony do mediacji – nie jest to jednak możliwe, jeżeli strony nie wyrażą na to zgody lub wyrażą sprzeciw.
Obowiązkowe zatwierdzenie porozumienia
Jeżeli w wyniku mediacji strony osiągnęły porozumienie, takie porozumienie staje się wiążące i wykonalne, o ile strony złożą do sądu lub – w stosownych przypadkach – do urzędnika stanu cywilnego wniosek o jego zatwierdzenie.
Postępowania w sprawach rodzinnych, które podlegają właściwości urzędnika stanu cywilnego, wymagają wcześniejszego zawarcia porozumienia przez strony – w przeciwnym razie sprawy takie będą podlegały właściwości sądów.
Urzędy stanu cywilnego mogą zatwierdzić porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej wyłącznie wówczas, gdy jest ono załączone do umowy w sprawie rozwodu lub separacji sądowej na zgodny wniosek małżonków (acordo de divórcio ou separação judicial por mútuo consentimento). Przed zatwierdzeniem porozumienia przez urzędnika prokuratura wydaje opinię na temat porozumienia w zakresie, w jakim dotyczy ono władzy rodzicielskiej wobec małoletnich dzieci.
Jeżeli mediacja rodzinna odbywa się przed wniesieniem sprawy do sądu i ma na celu jedynie ustalenie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej wobec małoletnich dzieci (tzn. porozumienia nie załącza się do umowy w sprawie rozwodu lub separacji sądowej), strony muszą wnieść o zatwierdzenie porozumienia do właściwego sądu.
Mediacja prywatna
Jeżeli strony przystępują do mediacji prywatnej, powinny pokryć wynagrodzenie mediatora. Wysokość takiego wynagrodzenia oraz zasady i harmonogram mediacji określa się w umowie o mediację, którą podpisują strony i mediator w chwili rozpoczęcia mediacji. Ministerstwo Sprawiedliwości prowadzi wykaz mediatorów, z którego strony mogą wybrać mediatora prywatnego. Znajduje się on pod adresem https://dgpj.justica.gov.pt/Portals/31/GRAL_Media%E7%E3o/Lista-mediadores-privada_18.09.2020.pdf.
Mediacja publiczna
Aby skorzystać z mediacji publicznej, strony powinny skontaktować się z Biurem ds. Pozasądowego Rozstrzygania Sporów w ramach Dyrekcji Generalnej ds. Polityki w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości (Direcção Geral da Política de Justiça) i zwrócić się o wyznaczenie terminu sesji poprzedzającej mediację. Można to zrobić telefonicznie, pocztą elektroniczną lub za pomocą formularza elektronicznego. Podczas sesji poprzedzającej mediację publiczną strony i mediator podpisują umowę o mediację. Ustala się okres trwania mediacji i terminy poszczególnych sesji. Stronom wyjaśnia się zasady postępowania. Koszt publicznej mediacji rodzinnej wynosi 50 euro dla każdej ze stron, niezależnie od liczby zaplanowanych sesji. Każda ze stron wnosi opłatę w wysokości 50 euro na początku mediacji publicznej. Strony nie pokrywają honorariów mediatorów świadczących usługi mediacji w ramach systemu publicznego. Honoraria te, których stawki określa się w przepisach, opłaca Dyrekcja Generalna ds. Polityki w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości.
Sesje mediacji publicznej mogą odbywać się w pomieszczeniach Dyrekcji Generalnej ds. Polityki w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości lub w pomieszczeniach udostępnionych przez gminę, w której zamieszkują strony.
W ramach mediacji publicznej strony mogą wybrać jednego z mediatorów figurujących w wykazie mediatorów publicznych. Wykaz mediatorów publicznych znajduje się na stronie internetowej wskazanej powyżej. Jeżeli strony nie wybiorą mediatora, Biuro ds. Pozasądowego Rozstrzygania Sporów w ramach Dyrekcji Generalnej ds. Polityki w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości wyznacza jednego z mediatorów figurujących w wykazie mediatorów publicznych zgodnie z ustaloną kolejnością, biorąc pod uwagę odległość dzielącą miejsce prowadzenia działalności przez tego mediatora i miejsce zamieszkania stron. Co do zasady mediatora wyznacza się drogą elektroniczną.
Pomoc prawna
Jeżeli stronom przysługuje pomoc prawna, można ją przeznaczyć na pokrycie kosztów mediacji.
Mediacja i przesłuchanie z udziałem biegłego w zakresie mediacji rodzinnej (audição técnica especializada) w postępowaniu sądowym
Jeżeli strony kierują sprawę do sądu, sąd wszczyna postępowanie cywilne w celu ustalenia sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej, w którym w pierwszej kolejności sędzia wzywa rodziców na spotkanie.
Jeżeli rodzice nie osiągną porozumienia na spotkaniu, sędzia zawiesi postępowanie na okres maksymalnie 2–3 miesięcy – w zależności od sprawy – i skieruje sprawę do mediacji (za zgodą rodziców) lub wyznaczy datę przesłuchania z udziałem biegłego w zakresie mediacji rodzinnej (wówczas sąd może nałożyć na rodziców obowiązek udziału w takim przesłuchaniu).
Po upływie tego okresu sędzia otrzymuje informacje na temat wyniku mediacji lub przesłuchania z udziałem biegłego w zakresie mediacji rodzinnej oraz wyznacza datę kolejnego posiedzenia w celu zapewnienia, by porozumienie zostało osiągnięte, lub zatwierdzenia takiego porozumienia.
Jeżeli rodzice nie osiągną porozumienia na koniec tego etapu, wówczas rozpoczyna się etap procesowy postępowania – rodziców wzywa się do złożenia pism procesowych i przedstawienia dowodów, a następnie sąd przeprowadza czynności wyjaśniające i wydaje wyrok.
Informacje na temat mediacji są dostępne pod adresem https://dgpj.justica.gov.pt/Resolucao-de-Litigios/Mediacao
Tytułem wstępu należy podkreślić, że w Portugalii w przypadku rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa oraz jeżeli rodzice nie zawarli związku małżeńskiego lub partnerskiego orzeczenia sądu w przedmiocie władzy rodzicielskiej zawsze wymagają uwzględnienia trzech podstawowych aspektów: pieczy nad małoletnim, zasad odwiedzin i należnych małoletniemu świadczeń alimentacyjnych. Innymi słowy, uznaje się, że obowiązek łożenia na utrzymanie małoletniego dziecka wchodzi w zakres władzy rodzicielskiej i jest zasadniczo regulowany łącznie z pozostałymi aspektami władzy rodzicielskiej, chociaż w niektórych przypadkach można wytoczyć powództwo jedynie o ustalenie lub zmianę wysokości świadczeń alimentacyjnych należnych dziecku.
Do uprawnień sądu należy:
Co do zasady nie. Nawet jeżeli sąd powierzy pieczę nad małoletnim dzieckiem tylko jednemu z rodziców, władzę rodzicielską w sprawach o szczególnym znaczeniu dla życia dziecka wykonują oboje rodzice, chyba że sąd powierzy wykonywanie władzy w tym zakresie wyłącznie jednemu z rodziców (art. 1906 kodeksu cywilnego).
Jeżeli chodzi pozostałe aspekty tego pytania, szczegółowe informacje na ten temat przedstawiono już w odpowiedzi na pytanie nr 4.
W praktyce wspólna władza rodzicielska oznacza, że:
Sposoby wszczęcia postępowania dotyczącego władzy rodzicielskiej
Postępowanie w przedmiocie pieczy i ochrony (processos de promoção e protecção)
W sytuacji, w której istnieje zagrożenie dla bezpieczeństwa, zdrowia, formacji moralnej lub kształcenia małoletniego, a sąd ograniczył wykonywanie władzy rodzicielskiej poprzez zastosowanie jednego ze środków w zakresie pieczy i ochrony, o których mowa w odpowiedzi na pytanie nr 3, sąd lub – w stosownych przypadkach – komisja ds. ochrony dzieci i młodzieży wszczyna postępowanie w przedmiocie pieczy i opieki.
Postępowanie w celu ustanowienia opiekuna cywilnoprawnego (processos tutelares cíveis)
W pozostałych przypadkach, o których mowa w odpowiedzi na pytanie nr 7 i które dotyczą ustalenia sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej, sąd wszczyna postępowanie w celu ustanowienia opiekuna cywilnoprawnego.
Postępowania podlegające właściwości urzędów stanu cywilnego
Jeżeli rodzice zawarli porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej, sprawę wnosi się do urzędu stanu cywilnego – niezależnie od tego, czy porozumienie to załączono do umowy w sprawie separacji sądowej lub rozwodu. Podmiotem odpowiedzialnym za zatwierdzenie porozumienia o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej jest urzędnik stanu cywilnego, który zatwierdza porozumienie po zasięgnięciu opinii prokuratury.
Uwaga: Jeżeli powód wnosi pozew rozwodowy bez zgody współmałżonka, organem właściwym do rozpatrzenia takiej sprawy jest sąd; wówczas postępowanie przybiera formę szczególnego postępowania rozwodowego prowadzonego bez zgody współmałżonka (divórcio sem consentimento do outro cônjuge). Jeżeli w toku postępowania strony osiągną porozumienie, sąd przekształca postępowanie w postępowanie rozwodowe na zgodny wniosek małżonków oraz zatwierdza zawarte porozumienia, w tym porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej, jeżeli strony mają małoletnie dzieci.
Formalności, których należy dopełnić, i dokumenty, które należy załączyć (mogą się one różnić w zależności od rodzaju sprawy i właściwego organu):
Postępowanie w przedmiocie pieczy i ochrony wszczęte przez komisję ds. ochrony dzieci i młodzieży:
Postępowanie sądowe w przedmiocie pieczy i ochrony:
Postępowanie w celu ustanowienia opiekuna cywilnoprawnego
Postępowania podlegające właściwości urzędów stanu cywilnego
jeżeli do umowy w sprawie rozwodu lub separacji sądowej załączone dostanie porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej, należy złożyć następujące dokumenty:
Jeżeli rodzice – bez względu na to, czy pozostają ze sobą w związku małżeńskim – pragną ustalić sposób wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi lub zmienić zatwierdzone już porozumienie, mogą w każdej chwili złożyć stosowny wniosek do dowolnego urzędu stanu cywilnego. W tym celu powinni złożyć następujące dokumenty:
Informacje na temat właściwości urzędów stanu cywilnego można znaleźć na stronie: http://www.pgdlisboa.pt/leis/lei_mostra_articulado.php?nid=581&tabela=leis
Podmioty, do których powinny się zwrócić zainteresowane strony (w zależności od sprawy: sądy, komisje ds. ochrony dzieci i młodzieży oraz urzędy stanu cywilnego):
Właściwość miejscowa i rzeczowa sądów
W sprawach dotyczących ustalenia sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej sądem właściwym jest sąd okręgowy (tribunal de comarca), wydział rodzinny i małoletnich. W obszarach nienależących do właściwości wydziału rodzinnego i małoletnich właściwy jest wydział cywilny izby lokalnej sądu okręgowego lub sąd właściwości ogólnej.
Właściwość miejscowa podlega następującym zasadom:
Właściwość miejscowa i rzeczowa komisji ds. ochrony dzieci i młodzieży
Komisje ds. ochrony dzieci i młodzieży są właściwe do rozpatrywania spraw dotyczących środków w zakresie pieczy nad dziećmi i osobami młodymi oraz ochrony dzieci i osób młodych, które znajdują się w sytuacji zagrożenia, o ile rodzice wyrazili zgodę na zastosowanie takich środków, a małoletni nie zgłasza sprzeciwu. Organem właściwym do zastosowania środków w zakresie pieczy i ochrony jest komisja ds. ochrony właściwa dla miejsca zamieszkania małoletniego z chwili otrzymania zgłoszenia o sytuacji.
Właściwość miejscowa podlega następującym zasadom:
Właściwość miejscowa i rzeczowa urzędów stanu cywilnego
W zależności od sprawy urzędy stanu cywilnego mogą zatwierdzić porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej bez względu na to, czy zostało ono złożone samodzielnie, czy też w załączeniu do wniosków o wszczęcie postępowania w sprawie o rozwód lub separację sądową na zgodny wniosek małżonków.
W zależności od sprawy urzędy stanu cywilnego mogą prowadzić postępowania w sprawie o rozwód lub separację sądową na zgodny wniosek małżonków, w tym zatwierdzać porozumienia o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej załączone do wniosków o wszczęcie takiego postępowania.
Zasady dotyczące właściwości miejscowej nie mają zastosowania do urzędów stanu cywilnego. Innymi słowy, strony mogą się zwrócić do któregokolwiek urzędu stanu cywilnego.
Właściwość w sprawach powiązanych
Jeżeli chodzi o postępowanie w celu ustanowienia opiekuna cywilnoprawnego w odniesieniu do więcej niż jednego dziecka, sąd może wszcząć odrębne postępowanie w tym przedmiocie lub – jeżeli sąd wszczął kilka różnych postępowań – sprawy te można połączyć w celu ich łącznego rozpoznania ze sprawą, w której postępowanie zostało wszczęte jako pierwsze, o ile uzasadniają to związki rodzinne.
Tryb ten omówiono już w odpowiedzi na pytanie nr 10.
Postępowanie w przedmiocie pieczy i ochrony oraz postępowanie w celu ustanowienia opiekuna cywilnoprawnego mogą być prowadzone w trybie pilnym, jeżeli przewlekłość postępowania mogłaby poważnie zagrozić dobru dziecka. Wówczas postępowania te prowadzi się również podczas wakacji sądowych.
W sytuacjach niecierpiących zwłoki zawsze istnieje możliwość zastosowania środków tymczasowych.
W szczególności postępowanie prowadzi się w trybie pilnym w następujących przypadkach:
Ponadto przewidziano następujące postępowania pozasądowe, które prowadzi się w trybie pilnym:
Tak, uzyskanie pomocy prawnej jest możliwe w postępowaniu sądowym i postępowaniu prowadzonym przez urząd stanu cywilnego.
Tak, w sposób opisany w odpowiedzi na pytanie nr 10.
Niezastosowanie się do orzeczenia/porozumienia dotyczącego władzy rodzicielskiej
Jeżeli jedno z rodziców lub osoba trzecia, której powierzono pieczę nad dzieckiem, nie stosuje się do porozumienia lub orzeczenia w zakresie, w jakim dotyczy ono sytuacji dziecka, sąd może – z urzędu lub na wniosek prokuratury bądź drugiego z rodziców – podjąć następujące czynności:
Jeżeli sąd zatwierdził porozumienie lub wydał orzeczenie, wniosek włącza się do zakresu postępowania, w toku którego sąd zatwierdził porozumienie lub wydał orzeczenie. Jeżeli zgodnie z przepisami regulującymi właściwość rzeczową i miejscową dany sąd jest właściwy do zbadania uchybienia, zostanie do niego skierowany odpowiedni wniosek.
Po otrzymaniu wniosku lub włączeniu go do zakresu postępowania sędzia wzywa rodziców na spotkanie lub – w wyjątkowych przypadkach – powiadamia osobę, przeciwko której skierowano wniosek, o możliwości wniesienia odpowiedzi (alegações) w terminie pięciu dni.
Podczas spotkania rodzice mogą uzgodnić zmianę dotychczasowych ustaleń dotyczących sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej, mając na uwadze dobro dziecka.
Jeżeli w razie naruszenia zasad odwiedzin osoba, przeciwko której skierowano wniosek, nie stawi się na spotkaniu, nie wniesie odpowiedzi lub wniesie odpowiedź oczywiście bezzasadną, sąd może nakazać wydanie dziecka, aby zapewnić zgodność z zasadami odwiedzin; w takiej sytuacji sąd ustala miejsce, w których wizyty powinny się odbywać, oraz umożliwia obecność biegłych sądowych.
Osoba, przeciwko której skierowano wniosek, zostaje zawiadomiona o nakazie wydania dziecka w określony sposób pod groźbą kary grzywny.
Jeżeli sąd nie wezwie rodziców na spotkanie lub rodzice nie osiągną porozumienia, sąd kieruje strony do mediacji (za zgodą rodziców) lub na przesłuchanie z udziałem biegłego z zakresu mediacji rodzinnej, a następnie wydaje postanowienie.
Jeżeli sąd nałożył grzywnę, a ukarany nie zapłaci jej w ciągu 10 dni, sąd wydaje nakaz egzekucji w toku danego postępowania.
Postępowanie to jest uregulowane w ogólnych ramach prawnych dotyczących postępowania w sprawie ustanowienia opiekuna cywilnoprawnego (Regime Geral do Processo Tutelar Cível), zatwierdzonych ustawą nr 141/2015 z dnia 8 września 2015 r.: http://www.pgdlisboa.pt/leis/lei_mostra_articulado.php?artigo_id=2428A0048&nid=2428&tabela=leis&pagina=1&ficha=1&so_miolo=&nversao=#artigo
Egzekucja świadczeń alimentacyjnych
Wyróżnia się trzy sposoby egzekucji świadczeń alimentacyjnych: postępowanie w przedmiocie niezastosowania się do orzeczenia/porozumienia dotyczącego władzy rodzicielskiej, o którym mowa powyżej; postępowanie przedegzekucyjne dotyczące świadczeń alimentacyjnych, o którym mowa poniżej; lub specjalne postępowanie egzekucyjne dotyczące świadczeń alimentacyjnych, o którym mowa poniżej.
Postępowanie przedegzekucyjne w celu odzyskania należnych świadczeń alimentacyjnych (art. 48 ogólnych ram prawnych dotyczących ustanowienia opiekuna cywilnoprawnego)
Jeżeli osoba, która zgodnie z prawem jest zobowiązana do zapłaty świadczeń alimentacyjnych, nie wywiąże się z tego zobowiązania w terminie 10 dni od dnia jego wymagalności, zastosowanie mają następujące zasady:
Potrącone kwoty obejmują również kwoty świadczeń alimentacyjnych, których termin wymagalności upłynął wcześniej, i przekazuje się je bezpośrednio uprawnionym.
Specjalne postępowanie egzekucyjne w przedmiocie świadczeń alimentacyjnych
Jeżeli świadczenie alimentacyjne na rzecz małoletnich jest wymagalne, wierzyciel alimentacyjny może ewentualnie złożyć wniosek o wszczęcie specjalnego postępowania egzekucyjnego dotyczącego świadczeń alimentacyjnych, o którym mowa w art. 933 kodeksu postępowania cywilnego (Código de Processo Civil). W tym samym postępowaniu wierzyciel może zatem odzyskać pełne kwoty wymagalne, zaległe lub które staną się wymagalne. W postępowaniu egzekucyjnym wierzyciel alimentacyjny może skorzystać z ogólnych środków egzekucyjnych, takich jak zajęcie dochodów i ustanowienie zastawu na dochodach.
W specjalnym postępowaniu egzekucyjnym dotyczącym świadczeń alimentacyjnych wnioskodawca może zwrócić się o: zasądzenie pewnej części kwot, wynagrodzenia lub rent/emerytur pobieranych przez stronę przeciwną lub ustanowienie zastawu na dochodach dłużnika alimentacyjnego. Zasądzenie lub ustanowienie zastawu odbywa się niezależnie od zajęcia i ma na celu pokrycie płatności zarówno zaległych kwot, jak i kwot, które staną się wymagalne.
W przypadku gdy wnioskodawca zwróci się o zasądzenie kwot, wynagrodzenia lub rent/emerytur, organ właściwy w zakresie dokonywania takich świadczeń lub za ich przetwarzanie zostanie powiadomiony o konieczności wypłacenia zasądzonej kwoty bezpośrednio wnioskodawcy. Zasądzoną kwotę należy co miesiąc deponować na rachunku bankowym wnioskodawcy, który powinien podać numer takiego rachunku we wniosku.
Jeżeli wnioskodawca zwróci się o ustanowienie zastawu na dochodach, powinien wskazać składnik majątku, którego to dotyczy, po czym komornik (agente de execução) nakaże ustanowienie zastawu na składniku majątku uznanym za wystarczający do zaspokojenia świadczenia alimentacyjnego, które jest zaległe i które stanie się wymagalne.
Wierzyciel alimentacyjny nadal może zwrócić się o zajęcie majątku dłużnika alimentacyjnego. Przedmiotem zajęcia mogą być rzeczy ruchome i nieruchomości, depozyty bankowe, wierzytelności kredytowe, lokale przedsiębiorstwa lub udziały/akcje w spółce.
W razie sprzedaży zajętego składnika majątku celem spłaty długu alimentacyjnego nadwyżka ze sprzedaży takiego składnika majątku nie powinna zostać zwrócona dłużnikowi alimentacyjnemu, o ile nie zagwarantowano spłaty świadczeń alimentacyjnych, które staną się wymagalne, w stopniu, który sędzia uznaje za odpowiedni, chyba że ustanowiono zabezpieczenie lub inną odpowiednią gwarancję.
Dłużnik alimentacyjny powinien zostać wezwany do stawiennictwa przed sądem dopiero po zajęciu dochodów / zasądzeniu potrącenia z dochodów / ustanowieniu zastawu na dochodach. Wniesienie przez dłużnika alimentacyjnego sprzeciwu wobec egzekucji lub zajęcia nie powoduje zawieszenia postępowania egzekucyjnego.
W razie złożenia wniosku o zmianę wysokości świadczenia alimentacyjnego lub uchylenie obowiązku alimentacyjnego, w sytuacji gdy toczy się specjalne postępowanie egzekucyjne dotyczące świadczeń alimentacyjnych, wniosek ten włącza się do zakresu postępowania egzekucyjnego.
Aktualna wersja kodeksu postępowania cywilnego jest dostępna pod adresem http://www.pgdlisboa.pt/leis/lei_mostra_articulado.php?nid=1959&tabela=leis
Uznawanie
Orzeczenia dotyczące władzy rodzicielskiej wydane w innym państwie członkowskim, które jest związane rozporządzeniem Rady nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. (zwanym dalej „rozporządzeniem Bruksela II bis”), są uznawane automatycznie. Innymi słowy, orzeczenia te są uznawane bez potrzeby przeprowadzania postępowania szczególnego.
Aby wydane w innym państwie członkowskim orzeczenie w sprawie dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej w rozumieniu rozporządzenia Bruksela II bis zostało wykonane w Portugalii, zainteresowana strona musi zwrócić się do sądu o stwierdzenie wykonalności tego orzeczenia.
W art. 40 rozporządzenia Bruksela II bis określono jednak dwa przypadki, w których złożenie wniosku o stwierdzenie wykonalności nie jest konieczne, a do wykonania w Portugalii wyroku wydanego w innym państwie członkowskim wystarczy zaświadczenie wydane przez sąd pochodzenia. Sytuacja taka ma miejsce w odniesieniu do następujących orzeczeń: orzeczeń dotyczących prawa do odwiedzin oraz orzeczeń o powrocie dziecka wydanych przez właściwy sąd w następstwie orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu dziecka wydanego na podstawie art. 13 konwencji haskiej dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę z 1980 r.
Właściwość miejscowa do celów wniosków o stwierdzenie wykonalności
W rozporządzeniu Bruksela II bis określono następujące zasady dotyczące właściwości miejscowej w zakresie składania wniosków o stwierdzenie wykonalności: wniosek należy złożyć do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania dłużnika alimentacyjnego lub dla miejsca zamieszkania dziecka, wobec którego dłużnik ma zobowiązania alimentacyjne, a w braku tych łączników - do sądu właściwego dla miejsca egzekucji.
Wymogi, które należy spełnić, i dokumenty, które należy dołączyć do wniosku o stwierdzenie wykonalności
Wymogi, które należy spełnić, i dokumenty, które należy dołączyć do wniosku o stwierdzenie wykonalności, określono w rozporządzeniu Bruksela II bis. Podsumowując, wnioskodawca powinien załączyć do wniosku o stwierdzenie wykonalności następujące dokumenty: poświadczony odpis orzeczenia; zaświadczenie dotyczące orzeczenia sporządzone w oparciu o załącznik II do rozporządzenia Bruksela II bis; jeżeli orzeczenie zostało wydane zaocznie lub strona przeciwna nie wniosła środka zaskarżenia – dowody potwierdzające, że stronę przeciwną wezwano do stawiennictwa przed sądem lub że jednoznacznie zgadza się ona z orzeczeniem.
Postępowanie dotyczące wniosku o stwierdzenie wykonalności przewidziane w rozporządzeniu Bruksela II bis
Właściwą procedurę regulują przepisy rozporządzenia Bruksela II bis, a w przypadkach nieobjętych zakresem zastosowania tego rozporządzenia, portugalskie krajowe przepisy cywilnoprocesowe.
Z rozporządzenia Bruksela II bis wynika zatem, że wydania orzeczenia rozstrzygającego wniosek o stwierdzenie wykonalności nie poprzedza postępowanie kontradyktoryjne i że sąd może oddalić taki wniosek wyłącznie w oparciu o przesłanki określone w tym rozporządzeniu. Od orzeczenia rozstrzygającego wniosek o stwierdzenie wykonalności może odwołać się każda strona w terminach określonych w rozporządzeniu Bruksela II bis. Sąd portugalski może postanowić, że orzeczenie sądu zagranicznego jest wykonalne częściowo, ale nie może przeprowadzić kontroli merytorycznej tego orzeczenia.
Obowiązujące portugalskie przepisy cywilnoprocesowe
Wniosek o stwierdzenie wykonalności należy złożyć do sądu rodzinnego i małoletnich sądu okręgowego. W braku sądu rodzinnego i małoletnich wniosek należy złożyć do wydziału cywilnego izby lokalnej sądu okręgowego lub do sądu właściwości ogólnej.
Takie postępowanie przybiera formę postępowania o wydanie deklaratywnego orzeczenia ustalającego zgodnie z przepisami portugalskiego kodeksu postępowania cywilnego (Código de Processo Civil), z uwzględnieniem wymogów określonych w rozporządzeniu Bruksela II bis.
Ponieważ bez względu na wartość przedmiotu sporu zawsze można wnieść środek zaskarżenia, obowiązuje przymus adwokacki.
Prokuratura może zwrócić się do sądu o zapewnienie ochrony dobra małoletniego.
We wstępnym wniosku wnioskodawca powinien:
Pełnomocnicy procesowi składają wstępny wniosek i dokumenty drogą elektroniczną za pomocą systemu komputerowego wspierającego działalność sądów pod adresem https://citius.tribunaisnet.mj.pt/.
Taka sama procedura ma zastosowanie wówczas, gdy prokuratura wnosi zwraca się do sądu o zapewnienie ochrony dobra małoletniego. Jeżeli czynności prokuratury mają na celu ochronę dobra małoletniego, jest ona zwolniona od opłat.
Aby uzyskać dostęp do systemu komputerowego, adwokaci (advogados), aplikanci adwokaccy (advogados estagiários) oraz solicitadores powinni zarejestrować się w instytucji odpowiedzialnej za zarządzanie dostępem do systemu.
Jeżeli w postępowaniu nie obowiązuje przymus adwokacki, a strona nie korzysta z usług pełnomocnika lub korzysta z takich usług, ale istnieją uzasadnione przyczyny, dla których pełnomocnik nie może dokonywać czynności procesowych drogą elektroniczną, wstępny wniosek i dokumenty można złożyć w jeden z podanych poniżej sposobów:
Po wpłynięciu do sądu wstępnego wniosku i załączonych dokumentów rejestruje się je oficjalnie i przekazuje się dalej. Sędzia bada kompletność niezbędnych informacji i sprawdza, czy nie zachodzą przesłanki oddalenia wniosku zgodnie z rozporządzeniem Bruksela II bis, po czym stwierdza wykonalność orzeczenia. Następnie strony zawiadamia się o wydaniu orzeczenia stwierdzającego wykonalność.
Zgodnie z art. 21 rozporządzenia Bruksela II bis zainteresowana strona może wystąpić w państwie członkowskim z wnioskiem o ustalenie, że orzeczenie w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej wydane w innym państwie członkowskim nie podlega uznaniu.
Jeżeli chodzi o sąd, do którego powinna zwrócić się strona w Portugalii, oraz obowiązujące przepisy procesowe, wskazano je w odpowiedzi na pytanie nr 15, jednak należy zaznaczyć, że w tym przypadku jest to postępowanie o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego lub prawa (acção comum declarativa de simples apreciação negativa). Ma to wpływ na zasady dotyczące ciężaru dowodu, ponieważ zgodnie z prawem portugalskim w postępowaniu o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego lub prawa to pozwany ma obowiązek udowodnić okoliczności faktyczne, które doprowadziły do powstania prawa będącego przedmiotem roszczenia.
Stosunki między rodzicami a dziećmi podlegają:
a w jego braku:
lub, jeżeli rodzice mają miejsce zwykłego pobytu w różnych państwach:
Prawem ojczystym jest prawo obywatelstwa osoby fizycznej. W przypadku bezpaństwowców prawem ojczystym bezpaństwowca jest prawo miejsca, w którym osoba taka zamieszkuje. Jeżeli jednak bezpaństwowiec jest osobą małoletnią lub pełnoletnią objętą opieką lub kuratelą, prawem ojczystym jest prawo miejsca jego zamieszkania.
Uwaga:
Informacje przedstawione na tej stronie nie są wiążące dla punktu kontaktowego europejskiej sieci sądowej w sprawach cywilnych i handlowych, sądów ani innych podmiotów i organów. Należy również zapoznać się z treścią obowiązujących aktów prawnych. Podlegają one regularnym aktualizacjom i zmianom wykładni na podstawie orzecznictwa.
Ta strona jest częścią portalu Twoja Europa.
Państwa opinia na temat przydatności przedstawionych informacji jest dla nas ważna.
Za wersję tej strony w języku danego kraju odpowiada właściwy punkt kontaktowy Europejskiej Sieci Sądowej (EJN). Tłumaczenie zostało wykonane przez służby Komisji Europejskiej. Jeżeli właściwy organ krajowy wprowadził jakieś zmiany w wersji oryginalnej, mogły one jeszcze nie zostać uwzględnione w tłumaczeniu. ESS ani Komisja Europejska nie ponoszą odpowiedzialności za wszelkie informacje, dane lub odniesienia zawarte w tym dokumencie. Informacje na temat przepisów dotyczących praw autorskich, które obowiązują w państwie członkowskim odpowiedzialnym za niniejszą stronę, znajdują się w informacji prawnej.