

Kwalunkwe persuna li għandha pretensjoni kontra persuna oħra trid tiddepożita rikors mal-qorti tal-ġustizzja li jkollha ġuriżdizzjoni fuq il-materja inkwistjoni. Il-materja tista’ tiġi riferuta lill-qorti biss wara li tkun tlestiet proċedura minn qabel, jekk il-liġi tipprovdiha espressament. Il-prova tat-tlestija tal-proċedura minn qabel trid tkun mehmuża mar-rikors.
Parti f’tilwima tista’ tiddependi wkoll fuq mezzi alternattivi ta’ soluzzjoni tat-tilwim.
Il-medjazzjoni hija fakultattiva qabel tmur il-qorti. Matul il-proċedimenti legali, l-awtoritajiet ġudizzjarji huma mitluba li jinfurmaw lill-partijiet bl-għażla u l-vantaġġi tal-medjazzjoni.
Il-medjazzjoni tista’ sseħħ f’tilwimiet relatati mal-assigurazzjoni, il-protezzjoni tal-konsumaturi, il-liġi tal-familja, il-kawżi ta’ responsabbiltà professjonali, it-tilwim industrijali u t-tilwim ċivili b’valur ta’ inqas minn RON 50 000, ħlief għal dawk li fir-rigward tagħhom tkun ingħatat sentenza eżekuttiva mill-qorti sabiex jinbdew proċedimenti ta’ insolvenza, azzjonijiet relatati mar-reġistru kummerċjali u kawżi li fihom il-partijiet jagħżlu l-proċeduri stabbiliti fl-Artikoli 1.014 - 1.025 jew 1.026 - 1.033 tal-Kodiċi ta’ Proċedura Ċivili (ordnijiet ta’ ħlas jew talbiet żgħar).
Il-partijiet f’tilwima jistgħu jirrikorru wkoll għal arbitraġġ, li huwa ġuriżdizzjoni alternattiva privata. Il-persuni b’kapaċità sħiħa li jaġixxu jistgħu jaqblu li jsolvu t-tilwim permezz ta’ arbitraġġ, ħlief għal dawk li jirrigwardaw l-istat ċivili, il-kapaċità tal-persuni, il-proċedimenti ta’ suċċessjoni, ir-relazzjonijiet familjari u drittijiet li ma jistgħux jiġu deċiżi mill-partijiet.
Id-dritt ta’ azzjoni pekunjarja huwa soġġett għal preskrizzjoni, sakemm ma jiġix stabbilit mod ieħor mil-liġi. Fil-każijiet speċifikament previsti mil-liġi, drittijiet ta’ azzjoni oħrajn huma soġġetti wkoll għall-preskrizzjoni estintiva, irrispettivament mis-suġġett tagħhom (l-Artikolu 2501 tal-Kodiċi Ċivili).
Il-perjodu ta’ limitazzjoni ġenerali huwa ta’ tliet snin, skont id-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 2517 tal-Kodiċi Ċivili.
Skont l-Artikolu 10(1) tal-Ordni ta’ Emerġenza tal-Gvern Nru 39/2017 dwar kawżi għad-danni fir-rigward ta’ ksur tad-dispożizzjonijiet tal-liġi tal-kompetizzjoni u li temenda u tissupplimenta l-Liġi Nru 21/1996 dwar il-kompetizzjoni, b’deroga mill-Artikolu 2.517 tal-Kodiċi Ċivili, id-dritt li titressaq kawża għad-danni jiġi preskritt wara 5 snin.
Il-Kodiċi Ċivili jistabbilixxi perjodi ta’ preskrizzjoni speċjali li jippreskrivu ċerti materji, bħal:
Ir-regoli dwar il-kompetenza internazzjonali f’tilwim b’implikazzjonijiet transfruntiera huma stipulati fil-Ktieb VII, Proċeduri Ċivili Internazzjonali, tal-Kodiċi ta' Proċedura Ċivili. Madankollu, id-dispożizzjonijiet ta’ dan il-ktieb japplikaw għall-proċedimenti b’implikazzjonijiet transfruntiera skont id-dritt privat, sakemm ma jiġix stabbilit mod ieħor mit-trattati internazzjonali li ir-Rumanija hija parti fihom, mil-liġi tal-Unjoni Ewropea jew mil-liġijiet speċjali.
F’materji li jikkonċernaw il-kompetenza internazzjonali, il-Kodiċi ta' Proċedura Ċivili jistabbilixxi dispożizzjonijiet li jirrigwardaw, fost l-oħrajn: ġuriżdizzjoni li tiddependi fuq id-domiċilju jew l-uffiċċju tal-konvenut, prorogazzjoni tal-ġuriżdizzjoni favur il-qrati Rumeni, ftehimiet għall-għażla tal-qorti, eċċezzjoni għall-arbitraġġ, forum ta’ neċessità, ġuriżdizzjoni interna, lis pendens u rikorsi relatati f’livell internazzjonali, ġuriżdizzjoni personali esklużiva, ġuriżdizzjoni esklużiva fuq azzjonijiet pekunarji jew ġuriżdizzjoni preferenzjali tal-qrati Rumeni (l-Artikolu 1066 u s-segwenti tal-Kodiċi ta' Proċedura Ċivili).
Il-ġuriżdizzjoni territorjali hija rregolata skont kriterji ġenerali (id-domiċilju jew l-uffiċċju tal-konvenut), kriterji alternattivi (filjazzjoni, manteniment, ftehim tat-trasport, ftehim tal-assigurazzjoni, kambjala/ċekk/ċedola/titolu ta’ sigurtà, il-konsumaturi, responsabbiltà ċivili skont il-liġi dwar id-danni) jew kriterji esklużivi (proprjetajiet, wirt, kumpaniji, azzjonijiet kontra l-konsumaturi), stabbiliti mill-Artikolu 107 u s-segwenti tal-Kodiċi l-Ġdid ta' Proċedura Ċivili.
Il-ġuriżdizzjoni tal-qorti skont is-suġġett tal-kawża hija stabbilita mill-Artikolu 94 u s-segwenti tal-Kodiċi l-Ġdid ta' Proċedura Ċivili u tiddependi fuq in-natura tal-kawża jew l-ammont inkwistjoni.
Bħala qrati tal-prim’istanza, il-qrati distrettwali jisimgħu rikorsi li huma, skont il-Kodiċi Ċivili, fil-ġuriżdizzjoni tal-qorti tal-kustodja u tal-familja; rikorsi għal reġistrazzjoni fir-reġistri tal-istat ċivili; rikorsi relatati mal-amministrazzjoni ta’ binjiet/appartamenti/spazji b’aktar minn sular wieħed li huma proprjetà esklużiva ta’ persuni differenti u r-relazzjonijiet ġuridiċi stabbiliti mill-assoċjazzjonijiet tas-sidien tad-djar ma’ persuni fiżiċi jew ġuridiċi oħrajn; rikorsi għal evizzjoni; rikorsi relatati ma’ ħitan kondiviżi u fosos, id-distanza bejn bini u pjantaġġuni, dritt ta’ passaġġ, impedimenti, limitazzjonijiet oħrajn li jaffettwaw id-drittijiet tas-sjieda; rikorsi relatati ma’ bidliet fil-konfini u mal-immarkar tal-konfini; rikorsi għall-protezzjoni ta' pussess; rikorsi relatati ma’ obbligi affermattivi jew negattivi li ma jistgħux jitkejlu f’termini ta’ flus; rikorsi relatati mal-qasma ġudizzjarja, irrispettivament mill-valur involut; rikorsi oħrajn li jistgħu jitkejlu f’termini ta’ flus, sa u inkluż l-ammont ta’ RON 200 000, irrispettivament mill-kapaċità tal-partijiet.
It-tribunali jisimgħu, bħala qrati tal-prim’istanza, ir-rikorsi kollha li, skont il-liġi, mhumiex fil-ġuriżdizzjoni ta’ qrati oħrajn jew kwalunkwe rikorsi oħrajn li, skont il-liġi, huma fil-ġuriżdizzjoni tagħhom.
Il-qrati tal-appell jisimgħu, bħala qrati tal-prim’istanza, ir-rikorsi relatati ma’ tilwim amministrattiv u fiskali jew kwalunkwe rikorsi oħrajn li, skont il-liġi, huma fil-ġuriżdizzjoni tagħhom.
Il-partijiet jistgħu jressqu azzjoni fil-qorti personalment jew permezz ta’ rappreżentant, u tali rappreżentanza tista’ tkun soġġetta għal-liġi, għal ftehim jew għall-ġudikatura. Il-persuni fiżiċi li ma għandhomx il-kapaċità li jaġixxu jiġu rrappreżentati minn rappreżentant legali. Il-partijiet jistgħu jiġu rrappreżentati minn rappreżentant tal-għażla tagħhom, skont il-liġi, sakemm il-liġi ma titlobx li huma jidhru personalment quddiem il-qorti tal-ġustizzja.
Fil-qrati tal-prim’istanza u matul l-appelli, il-persuni fiżiċi jistgħu jiġu rrappreżentati minn avukat jew institur ieħor. Jekk persuna li mhijiex avukat taġixxi bħala rappreżentant, l-institur jista’ jagħmel biss sottomissjonijiet rigward eċċezzjonijiet proċedurali u s-sustanza tal-kawża permezz ta’ avukat, kemm fl-istadju tal-inkjesta kif ukoll matul il-preżentazzjoni tal-argumenti. Bil-għan li jitfassal ir-rikors, jiġu stabbiliti r-raġunijiet għall-appell u jitressaq u jiġi argumentat l-appell, il-persuni fiżiċi għandhom jiġu assistiti u rrappreżentati biss, taħt il-piena ta’ nullità, minn avukat.
Il-persuni ġuridiċi jistgħu jiġu rrappreżentati quddiem il-qrati tal-ġustizzja biss, skont ftehim, minn konsulent legali jew avukat. Bil-għan li jitfassal ir-rikors, jiġu stabbiliti r-raġunijiet għall-appell u jitressaq u jiġi argumentat l-appell, il-persuni ġuridiċi għandhom jiġu assistiti u, kif applikabbli, irrappreżentati biss, taħt il-piena ta’ nullità, minn avukat jew konsulent legali. Id-dispożizzjonijiet imsemmija hawn fuq għandhom japplikaw kif xieraq għal assoċjazzjonijiet, kumpaniji jew entitajiet oħrajn mingħajr personalità ġuridika.
Ir-rikors jiġi rreġistrat u attribwit data speċifika permezz tal-applikazzjoni tat-timbru tad-dħul. Wara r-reġistrazzjoni, ir-rikors u d-dokumenti ta’ akkumpanjament, flimkien ma’, fejn xieraq, evidenza ta’ kif dawn intbagħtu lill-qorti, jiġu mgħoddija lill-President tal-qorti jew lill-persuna nnominata minn tal-aħħar, li min-naħa tagħhom jieħdu passi immedjati sabiex jistabbilixxu b’mod każwali qorti speċjalizzata, skont il-liġi (l-Artikolu 199 tal-Kodiċi ta' Proċedura Ċivili).
Skont l-Artikolu 12(5) tal-Liġi Nru 304/2004 dwar l-organizzazzjoni tal-ġustizzja, ir-rikorsi u d-dokumenti proċedurali għandhom jitfasslu biss bir-Rumen. Ir-rikorsi għandhom isiru biss bil-miktub. L-Artikolu 194 tal-Kodiċi l-Ġdid ta' Proċedura Ċivili jistabbilixxi li r-rikors, iddepożitat personalment jew permezz ta’ rappreżentant, li jasal bil-posta, bis-servizz ta’ kurrier, b’faks jew skennjat u mibgħut permezz tal-posta elettronika jew bħala dokument elettroniku, għandu jiġi rreġistrat u attribwit data speċifika permezz tal-applikazzjoni tat-timbru tad-dħul.
Skont l-Artikolu 225 tal-Kodiċi l-Ġdid tal-Proċedura Ċivili, jekk kwalunkwe waħda mill-partijiet li jridu jinstemgħu ma tkunx titkellem bir-Rumen, il-qorti għandha tirrikorri għal traduttur legali. Jekk il-partijiet jaqblu, l-imħallef jew l-iskrivan jista’ jaġixxi bħala traduttur. Jekk il-preżenza ta’ traduttur legali ma tkunx tista’ tiġi żgurata, jistgħu jintużaw it-traduzzjonijiet magħmula minn persuni affidabbli li jitkellmu bil-lingwa inkwistjoni. Jekk il-persuna tkun muta, truxa jew truxa u muta jew, għal kwalunkwe raġuni oħra, ma tkunx tista’ tesprimi ruħha, il-komunikazzjoni għandha ssir bil-miktub. Jekk il-persuna inkwistjoni ma tistax taqra jew tikteb, għandu jintuża interpretu. Id-dispożizzjonijiet rigward l-esperti għandhom japplikaw kif xieraq għat-tradutturi u l-interpreti.
Il-Kodiċi ta' Proċedura Ċivili ma jipprevedix l-użu ta’ xi formoli standardizzati għal talbiet legali. Ir-regoli ġenerali dwar il-proċedura ċivili jistabbilixxu l-kontenut ta’ wħud mill-pretensjonijiet tad-dritt ċivili (eż. rikors, difiża, kontrotalba).
L-ispejjeż legali huma t-taxxi tal-boll ġudizzjarji, l-onorarji tal-avukati, tal-esperti u tal-ispeċjalisti, l-ammonti dovuti lix-xhieda fir-rigward tal-ivvjaġġar u l-ammonti mitlufa bħala riżultat tal-ħtieġa li dawk ikkonċernati jidhru quddiem il-qorti, l-ispejjeż tal-ivvjaġġar u tal-akkomodazzjoni, kif ukoll kwalunkwe spejjeż oħrajn meħtieġa għat-tmexxija tajba tal-proċedimenti. Il-parti li titlob l-ispejjeż legali trid tagħti prova tal-ispejjeż u l-ammont tagħhom sa mhux aktar tard mill-aħħar tad-diskussjonijiet dwar is-sustanza tal-kawża. Il-parti telliefa jkollha tħallas l-ispejjeż legali tal-parti rebbieħa, fuq talba ta’ din tal-aħħar. Jekk ir-rikors ikun ġie permess biss parzjalment, l-imħallfin għandhom jistabbilixxu sa fejn kull parti tista’ tiġi ordnata tħallas l-ispejjeż legali. Jekk ikun meħtieġ, l-imħallfin jistgħu jordnaw it-tpaċija tal-ispejjeż legali. Il-konvenut li jkun irrikonoxxa l-pretensjonijiet magħmula mill-attur fl-ewwel seduta ta’ smigħ li l-partijiet ikunu ġew debitament imħarrka għaliha, ma jistax jiġi ordnat iħallas l-ispejjeż legali, ħlief meta, qabel il-bidu tal-proċedimenti, l-attur ikun bagħat avviż formali lill-konvenut jew il-konvenut kien legalment f’kontumaċja. Jekk ikun hemm diversi atturi jew konvenuti, huma jistgħu jiġu ordnati jħallsu l-ispejjeż legali b’mod ugwali, proporzjonali jew konġunt, skont l-istat tagħhom fil-proċedimenti jew in-natura tar-relazzjoni legali bejniethom.
L-għajnuna legali tista’ tinkiseb skont id-dispożizzjonijiet tal-Ordni ta’ Emerġenza Nru 51/2008 dwar l-għajnuna legali pubblika f’materji ċivili, approvata b’emendi ulterjuri mil-Liġi Nru 193/2008, kif emendata ulterjorment. Il-Kodiċi l-Ġdid ta' Proċedura Ċivili (l-Artikoli 90 u 91) jinkludi dispożizzjonijiet ġenerali dwar l-għajnuna legali.
Ir-rikors jiġi rreġistrat u attribwit data speċifika permezz tal-applikazzjoni tat-timbru tad-dħul. Wara r-reġistrazzjoni, ir-rikors u d-dokumenti ta’ akkumpanjament jiġu mgħoddija lill-President tal-qorti jew lill-imħallef li jissostitwixxi lill-President, li jieħu passi immedjati sabiex jistabbilixxi b’mod każwali bord.
Il-bord li l-kawża tkun ġiet assenjata lilu b’mod każwali jivverifika jekk ir-rikors jissodisfax ir-rekwiżiti meħtieġa. Meta r-rikors ma jissodisfax ir-rekwiżiti, il-pretendent jiġi nnotifikat bil-miktub dwar in-nuqqasijiet inkwistjoni. Fi żmien massimu ta’ għaxart ijiem minn meta jirċievi l-komunikazzjoni, il-pretendent irid jipprovdi l-informazzjoni addizzjonali jew jagħmel il-bidliet ordnati, taħt il-piena tal-annullament tar-rikors. Jekk l-obbligi relatati mal-forniment ta’ informazzjoni addizzjonali jew mal-emendar tar-rikors ma jiġux issodisfati fit-terminu pprovdut, il-qorti tordna li r-rikors jiġi annullat permezz ta’ rapport tas-smigħ maħruġ fl-awli.
Ladarba l-imħallef ikun sab li ġew issodisfati l-kundizzjonijiet legali kollha fir-rigward tar-rikors, huwa jordna, permezz ta’ deċiżjoni, li dan jiġi kkomunikat lill-konvenut.
Informazzjoni dettaljata dwar il-kawża tista’ tinkiseb mill-uffiċċju tal-arkivju tal-qrati jew mis-siti web tagħhom, jekk disponibbli, fuq https://portal.just.ro/.
Il-qorti tista’ tiddeċiedi dwar rikors biss jekk il-partijiet ikunu ġew imħarrka jew ikunu dehru quddiem il-qorti personalment jew permezz ta’ rappreżentant. Il-qorti tipposponi d-deċiżjoni dwar il-kawża u tordna li parti għandha tiġi mħarrka kull meta hija ssib li l-parti assenti ma tkunx ġiet imħarrka f’konformità mar-rekwiżiti previsti mil-liġi, taħt il-piena ta’ nullità. Il-komunikazzjoni tat-taħrikiet u tad-dokumenti proċedurali kollha għandha ssir ex officio.
Ladarba l-imħallef ikun sab li ġew issodisfati l-kundizzjonijiet legali kollha fir-rigward tar-rikors, huwa jordna, permezz ta’ deċiżjoni, li dan jiġi kkomunikat lill-konvenut, li jiġi infurmat bl-obbligu li jippreżenta difiża, taħt piena, fi żmien ħamsa u għoxrin jum mill-komunikazzjoni tar-rikors. Id-difiża tiġi kkomunikata lill-attur, li jrid jippreżenta risposta għad-difiża fi żmien għaxart ijiem mill-komunikazzjoni u l-konvenut irid jiffamiljarizza ruħu mar-risposta għad-difiża billi jaċċessa l-fajl tal-kawża. Fi żmien tlett ijiem mid-data tal-preżentazzjoni tar-risposta għad-difiża, l-imħallef jistabbilixxi, permezz ta’ deċiżjoni, l-ewwel seduta ta’ smigħ, li trid issir fi żmien massimu ta’ sittin jum mid-data tad-deċiżjoni tal-qorti, u jordna li l-partijiet jiġu mħarrka. Jekk il-konvenut ma jkun ippreżenta ebda difiża fit-terminu legali jew l-attur ma jkunx ipprovda risposta għad-difiża fit-terminu legali, malli jiskadi l-perjodu xieraq, l-imħallef jistabbilixxi, permezz ta’ deċiżjoni, l-ewwel seduta ta’ smigħ, li trid issir fi żmien massimu ta’ sittin jum mid-data tad-deċiżjoni, u jordna li l-partijiet jiġu mħarrka. Fi proċedimenti urġenti, il-perjodi msemmija hawn fuq jistgħu jitqassru mill-imħallef, skont iċ-ċirkostanzi tal-każ. Jekk il-konvenut ikun jirrisjedi barra l-pajjiż, l-imħallef jordna żmien raġonevoli itwal, skont iċ-ċirkostanzi tal-każ.
Il-parti li tkun iddepożitat ir-rikors u rrikonoxxiet id-data tas-seduta ta’ smigħ u l-parti li tkun dehret f’seduta ta’ smigħ ma tiġix imħarrka matul il-proċedimenti kollha quddiem dik il-qorti, minħabba li l-parti inkwistjoni titqies li taf bid-dati tas-seduta ta’ smigħ sussegwenti. Dawn id-dispożizzjonijiet japplikaw ukoll għall-parti li tkun ġiet innotifikata bit-taħrika għal seduta ta’ smigħ minħabba li, f’dan il-każ, il-parti inkwistjoni titqies li taf bid-dati tas-seduta ta’ smigħ ta' wara dik li ġiet innotifikata biha bit-taħrika. It-taħrika ssemmi wkoll li, minbarra n-notifika tat-taħrika, soġġetta għal firma li tirrikonoxxi li waslet, il-parti mħarrka titqies li taf ukoll bid-dati tas-seduta ta’ smigħ ta' wara dik li ġiet innotifikata biha bit-taħrika.
Fl-ewwel seduta ta’ smigħ li l-partijiet ikunu ġew debitament imħarrka għaliha, l-imħallef, wara li jisma’ lill-partijiet, irid jistma l-perjodu meħtieġ ta’ inkjesta, filwaqt li jqis iċ-ċirkostanzi tal-każ, sabiex b’hekk tkun tista’ tingħata deċiżjoni fi żmien ottimali u prevedibbli.
Il-verzjoni bil-lingwa nazzjonali ta’ din il-paġna tinżamm mill-punt ta’ kuntatt tan-NĠE rispettiv. It-traduzzjonijiet saru mis-servizz tal-Kummissjoni Ewropea. Jista' jkun hemm xi tibdil imdaħħal fl-oriġinal mill-awtorità nazzjonali kompetenti li jkun għadu ma jidhirx fit-traduzzjonijiet. La l-NĠE u lanqas il-Kummissjoni Ewropea ma jaċċettaw ebda responsabbiltà fir-rigward ta' kwalunkwe informazzjoni jew dejta li tinsab jew li hemm referenza għaliha f'dan id-dokument. Jekk jogħġbok irreferi għall-avviż legali sabiex tiċċekkja r-regoli dwar id-drittijiet tal-awtur għall-Istati Membri responsabbli minn din il-paġna.