I. Wykazy i rejestry biegłych

W Republice Czeskiej istnieje oficjalny wykaz/rejestr biegłych.

Zgodnie z § 7 ust. 4 ustawy o biegłych i tłumaczach przysięgłych (nr 36/1967 Sb.), wdrożonej rozporządzeniem Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 17 kwietnia 1967 r. (nr 37/1967 Sb.), wykazy biegłych i tłumaczy przysięgłych są publicznie dostępne.

Z wykazem biegłych i tłumaczy przysięgłych można zapoznać się tutaj, natomiast wykaz biegłych instytutów udostępniono tutaj.

Podmiotami odpowiedzialnymi za prowadzenie rejestru biegłych są sądy regionalne (krajské soudy) i Ministerstwo Sprawiedliwości.

Zgodnie z § 4 ust. 1 lit. a), c) i e) ustawy o biegłych i tłumaczach przysięgłych (nr 36/1967 Sb.), wdrożonej rozporządzeniem Ministerstwa Sprawiedliwości nr 37/1967 Sb., aby biegły mógł zostać wpisany do rejestru, musi spełnić następujące kryteria:

• obywatelstwo (czeskie, Unii z prawem do pobytu długoterminowego lub stałego, państwa trzeciego z prawem do pobytu stałego),
• kwalifikacje,
• dalsze kształcenie,
• pełna zdolność do czynności prawnych,
• niekaralność.

Zarejestrowanie biegłego wymaga złożenia przez niego przysięgi. Treść przysięgi brzmi: „Przysięgam, że działając w charakterze biegłego, będę ściśle przestrzegał prawa, dokonywał czynności w bezstronny sposób i zgodnie z posiadaną przeze mnie wiedzą ekspercką, w pełni wykorzystywał całość posiadanej przeze mnie wiedzy oraz zachowywał poufność informacji, z którymi zapoznam się podczas pełnienia obowiązków biegłego”.

Wpisanie biegłego do wykazu wiąże się z koniecznością zwrócenia się przez niego z wnioskiem do sądu właściwego (a w niektórych przypadkach do ministerstwa).

Biegłego można wykreślić z rejestru w następujących przypadkach:

• zgon biegłego;
• uznanie biegłego za zmarłego – biegłego wykreśla się wówczas z rejestru z dniem wydania orzeczenia sądu uznającego go za zmarłego;
• pozbawienie biegłego zdolności do czynności prawnych lub ograniczenie jego zdolności do czynności prawnych – biegłego wykreśla się wówczas z rejestru z dniem uprawomocnienia się orzeczenia pozbawiającego go zdolności do czynności prawnych lub ograniczającego jego zdolność do czynności prawnych;
• wydanie przeciwko biegłemu prawomocnego wyroku skazującego za popełnienie przestępstwa umyślnego lub prawomocnego wyroku skazującego za popełnienie przestępstwa w związku z wykonywaniem obowiązków biegłego;
• złożenie pisemnego wniosku o wykreślenie z wykazu biegłych i tłumaczy przysięgłych do Ministerstwa Sprawiedliwości lub prezesa sądu regionalnego po zakończeniu miesiąca kalendarzowego, w którym wniosek o wykreślenie z wykazu biegłych i tłumaczy przysięgłych został doręczony Ministerstwu Sprawiedliwości lub prezesowi sądu regionalnego.

Kwestie związane z wygaśnięciem prawa do wykonywania czynności biegłego uregulowano szczegółowo w § 20b ustawy o biegłych i tłumaczach przysięgłych (nr 36/1967 Sb.). Przepis ten ma zastosowanie w przypadku, gdy biegły nie spełnia już warunków wyznaczenia na biegłego lub gdy nie jest w stanie wykonywać swoich obowiązków w perspektywie długoterminowej (ust. 2).

Wpisanie biegłego do rejestru nie wiąże się z koniecznością podjęcia przez niego zobowiązania do przestrzegania określonego kodeksu postępowania ani kodeksu etyki. W trakcie procesu wyznaczania na biegłego ocenia się jednak charakter kandydatów. Biegły jest zobowiązany złożyć przysięgę.

Wykaz biegłych jest regularnie aktualizowany zarówno przez Ministerstwo Sprawiedliwości, jak i przez sądy regionalne.

Biegłego można znaleźć za pomocą wyszukiwarki. Pozwala ona wyszukać dowolnego biegłego.

Wykazy biegłych sporządza się w podziale na specjalizacje. Obecnie można wyróżnić około 50 głównych specjalizacji. Informacje o specjalizacjach zostały udostępnione w rejestrze.

Biegły jest zobowiązany przesyłać sprawozdania z działalności organowi prowadzącemu wykaz.

II. Kwalifikacje biegłego

Biegły ma obowiązek osiągnąć poziom wykształcenia w swojej dziedzinie specjalizacji pozwalający na posługiwanie się tym tytułem.

Aby występować w charakterze biegłego, nie trzeba należeć do samorządu zawodowego.

Biegli nie są zobowiązani do regularnego aktualizowania swojej wiedzy ani podwyższania swoich kompetencji. Nie istnieje system ustawicznego doskonalenia zawodowego dla biegłych.

III. Wynagrodzenie biegłego

Wysokość wynagrodzenia biegłego oblicza się zgodnie z rozporządzeniem nr 37/1967 Sb. wdrażającym ustawę o biegłych i tłumaczach ustnych.

Przewidziano określone ograniczenia dotyczące sposobu wynagradzania biegłych.

Biegli wyznaczeni przez sąd nie mogą pobierać płatności zaliczkowych.

Obowiązek wypłaty wynagrodzenia biegłego spełnia się w następujący sposób:

Postępowanie cywilne

Wynagrodzenie biegłego wlicza się do kosztów postępowania. Każda ze stron jest zobowiązana pokryć poniesione przez siebie koszty, jak również koszty zastępstwa procesowego. Sąd zobowiązuje stronę przegrywającą sprawę do zwrotu stronie, której roszczenie zostało uwzględnione w całości, kosztów poniesionych przez nią w toku skutecznego dochodzenia lub obrony przysługujących jej praw. Jeżeli roszczenie strony zostało uwzględnione tylko częściowo, sąd dokonuje sprawiedliwego podziału kosztów postępowania między strony lub zarządza, że żaden z uczestników postępowania nie będzie uprawniony do zwrotu kosztów postępowania. W zależności od wyników postępowania Skarb Państwa może być uprawniony do dochodzenia zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez Skarb Państwa od stron, jeżeli nie przewiduje się zwolnienia takich kosztów z opłat sądowych.

Postępowanie karne

Odpowiedzialność za pokrycie kosztów koniecznych do przeprowadzenia postępowania karnego, uwzględniając postępowanie egzekucyjne, spoczywa na Skarbie Państwa. W przypadku prawomocnego skazania oskarżonego jest on zobowiązany do zwrócenia Skarbowi Państwa kwoty ryczałtowej innych wydatków poniesionych przez Skarb Państwa, ale wyłącznie wówczas, gdy w toku postępowania zwrócono się o sporządzenie opinii biegłego.

Strony nie są uprawnione do pomocy finansowej na pokrycie wynagrodzenia biegłego.

IV. Odpowiedzialność biegłego

W prawie obowiązującym w Republice Czeskiej nie przewidziano żadnych przepisów szczególnych regulujących kwestie związane z odpowiedzialnością biegłego. W tym kontekście stosuje się przepisy ogólne (prawo deliktów/prawo umów).

Póki co biegli nie mają obowiązku wykupienia polisy ubezpieczeniowej od ewentualnej odpowiedzialności zawodowej. Obowiązek wykupienia polisy ubezpieczeniowej zostanie jednak wprowadzony po zakończeniu kolejnej reformy obowiązujących przepisów.

Zakres odpowiedzialności biegłego nie podlega ograniczeniu z mocy prawa.

V. Dodatkowe informacje na temat postępowania z udziałem biegłego

Najważniejsze przepisy prawne mające zastosowanie w kwestiach związanych z biegłymi sądowymi w Republice Czeskiej zawarto w ustawie nr 36/1967 o biegłych i tłumaczach przysięgłych, kodeksie postępowania cywilnego (ustawa nr 99/1963), kodeksie postępowania karnego (ustawa nr 141/1961) i kodeksie postępowania przed sądami administracyjnymi (ustawa nr 500/2004). W internecie nie udostępniono wersji tych aktów prawnych w języku angielskim.

Przepisy ogólne dotyczące wyznaczenia biegłego na potrzeby postępowania przed sądami cywilnymi, karnymi lub administracyjnymi są podobne. Tytuł zawodowy biegłego podlega ochronie prawnej.

W systemie prawnym Republiki Czeskiej nie dokonuje się rozróżnienia między biegłymi występującymi w charakterze świadków, biegłymi technicznymi, biegłymi w dziedzinie prawa ani żadnego innego rodzaju biegłymi.

Szacuje się, że łączna liczba biegłych wynosi około 9 000. Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt nowej ustawy o biegłych. Rząd przedłożył ten projekt parlamentowi. Projekt ten powinien wejść w życie w 2021 r.

1. Wyznaczenie biegłego

Biegły może zostać wyznaczony przez sąd lub przez strony.

W postępowaniu cywilnym i w postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie dopuszcza się możliwości wyznaczenia biegłego przed wszczęciem postępowania.

Jeżeli chodzi o postępowanie karne, zgodnie z § 105 ust. 1 kodeksu postępowania karnego: jeżeli wyjaśnienie okoliczności faktycznych o istotnym znaczeniu dla przebiegu postępowania karnego wiąże się z koniecznością skorzystania z wiedzy eksperckiej, organ biorący udział w postępowaniu karnym wystąpi o sporządzenie opinii biegłego. Jeżeli opinia ta okaże się niewystarczająca z uwagi na stopień złożoności badanego zagadnienia, organ biorący udział w postępowaniu karnym wyznaczy biegłego. Biegły zostanie wyznaczony przez organ biorący udział w postępowaniu karnym w toku postępowania przedsądowego, jeżeli organ ten uzna wydanie opinii biegłego za konieczne do podjęcia decyzji; jeżeli sprawa została przekazana do zebrania dodatkowych dowodów, organem tym będzie prokurator, natomiast w przypadku postępowania sądowego będzie nim przewodniczący składu sędziowskiego. O wyznaczeniu biegłego powiadamia się oskarżonego, a w toku postępowania sądowego – prokuratora. Inne osoby zostaną powiadomione o wyznaczeniu biegłego w przypadku konieczności umożliwienia biegłemu uzyskania dostępu do określonego miejsca lub podjęcia jakichkolwiek innych czynności koniecznych do wykonania powierzonych mu obowiązków.

1a. Wyznaczenie przez sąd

Sąd może wyznaczyć biegłego, jeżeli nie dysponuje wiedzą specjalistyczną niezbędną do wydania orzeczenia w danej sprawie. W prawie cywilnym i karnym przewidziano również przypadki, w których wyznaczenie biegłego jest obowiązkowe.

§ 105 ust. 1 ustawy nr 141/1961 Sb. o postępowaniu karnym (kodeks postępowania karnego) stanowi: jeżeli wyjaśnienie okoliczności faktycznych o istotnym znaczeniu dla przebiegu postępowania karnego wiąże się z koniecznością skorzystania z wiedzy eksperckiej, organ biorący udział w postępowaniu karnym wystąpi o sporządzenie opinii biegłego. Jeżeli opinia ta okaże się niewystarczająca z uwagi na stopień złożoności badanego zagadnienia, organ biorący udział w postępowaniu karnym wyznaczy biegłego.

Procedura wyznaczenia biegłego jest taka sama niezależnie od tego, czy wyznacza się go na potrzeby postępowania przed sądem cywilnym, karnym czy administracyjnym.

Na biegłych wyznaczanych przez sądy spoczywa zobowiązanie prawne do zgłaszania wszelkich przypadków konfliktu interesów.

W sprawach, w których biegłego wyznacza sąd, sąd wybiera biegłego z wykazu lub rejestru, ponieważ spoczywa na nim zobowiązanie prawne do wyznaczenia biegłego figurującego w rejestrze.

1b. Wyznaczenie przez strony

Strony mogą wyznaczyć biegłego w dowolnej chwili. Opinie biegłych sporządzane przez biegłych sądowych (zarejestrowanych w krajowym rejestrze publicznym) wyznaczonych przez stronę uznaje się za równoważne opinii sporządzonej przez biegłego wyznaczonego przez sąd.

Strony nie są zobowiązane postępować zgodnie z określoną procedurą ani stosować określonych zasad przy wyznaczaniu biegłego.

Ten sam biegły nie może zostać wyznaczony przez obydwie strony sporu sądowego.

Sąd nie może nakazać obydwu stronom wyznaczenia tego samego biegłego (np. w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu jest niska, lub w sprawach rozpoznawanych w trybie przyspieszonym) zamiast zapewnienia każdej z nich możliwości wyznaczenia własnego biegłego.

Strony sporu sądowego muszą udzielić biegłemu szczegółowych instrukcji oraz zadawać mu pytania, na które powinien on odpowiedzieć.

2. Postępowanie

2a. Postępowanie cywilne

Ani w obowiązujących przepisach, ani np. w orzecznictwie nie przewidziano żadnych szczególnych wymogów, które biegły musiałby spełnić przy sporządzaniu opinii lub w toku postępowania sądowego.

Sąd nie monitoruje ani nie kontroluje postępów czynności podejmowanych przez biegłego.

Nie kontroluje się jakości pracy biegłego (tj. sędzia nie przeprowadza żadnej oceny w tym zakresie w wyroku).

W toku rozprawy biegłych przesłuchują zazwyczaj obydwie strony.

Sąd nie jest związany treścią opinii biegłego. Opinia biegłego ma taką samą wartość dowodową jak każdy inny dowód, a sędzia jest zobowiązany do poddania jej obiektywnej ocenie, biorąc pod uwagę inne dowody zgromadzone w sprawie. Nie przyjmuje się domniemania prawidłowości opinii wydanej przez biegłego wyznaczonego przez sąd. Opinie biegłych sporządzane przez biegłych sądowych (zarejestrowanych w krajowym rejestrze publicznym) wyznaczonych przez stronę uznaje się za równoważne opinii sporządzonej przez biegłego wyznaczonego przez sąd. Strony mogą zakwestionować opinię biegłego, składając stosowne oświadczenie.

Nie przewidziano żadnej procedury, w ramach której biegli mogliby spotkać się przed rozprawą lub zostać przesłuchani przez stronę przeciwną w celu uszczegółowienia zakresu opinii i przedstawienia różnic opinii sądowi.

Biegli mogą pozostawać w kontakcie ze stronami w toku postępowania, ale muszą spełniać wymogi ustanowione w § 11 ustawy o biegłych i tłumaczach przysięgłych (nr 36/1967 Sb.), który stanowi, że biegły (tłumacz przysięgły) nie może wydać opinii (sporządzić tłumaczenia), jeżeli jego związek ze sprawą, organami wykonawczymi, uczestnikami postępowania lub ich pełnomocnikami może podawać w wątpliwość jego bezstronność.

Biegły (tłumacz przysięgły) jest zobowiązany zgłosić okoliczności faktyczne skutkujące postawieniem go w sytuacji konfliktu interesów niezwłocznie po uzyskaniu informacji o takich okolicznościach faktycznych; analogiczny obowiązek spoczywa na stronach. Decyzję w kwestii tego, czy biegły (tłumacz przysięgły) może sporządzić opinię (wykonać tłumaczenie) w danym przypadku, czy też nie, podejmuje organ, który wyznaczył go w celu sporządzenia opinii biegłego. Przepisy dotyczące świadków stosuje się odpowiednio do rozstrzygania kwestii dotyczących tego, kiedy biegły (tłumacz przysięgły) może odmówić sporządzenia opinii biegłego (wykonania tłumaczenia) oraz kiedy nie dopuszcza się możliwości zlecenia sporządzenia opinii biegłego (wykonania tłumaczenia).

Strony są zobowiązane do współpracy z biegłymi. Niekiedy strony mogą zostać poproszone o poddanie się badaniu przeprowadzanemu przez biegłego lub o wzięcie udziału w prowadzonym przez niego przesłuchaniu. Biegli są uprawnieni do zadawania świadkom pytań w toku rozprawy.

W szczególności biegły nie musi organizować spotkań z udziałem stron w celu zapoznania się z ich uwagami.

1. Opinia biegłego

Wymogi formalne, jakie biegły jest zobowiązany spełnić przy sporządzaniu opinii, przedstawiono w § 13 ustawy o biegłych i tłumaczach przysięgłych (nr 36/1967 Sb.). § 13 tej ustawy stanowi, że w przypadku, gdy biegły sporządzi opinię na piśmie, jest zobowiązany złożyć podpis na każdej kopii tej opinii i opatrzyć ją swoją pieczęcią; tłumacz przysięgły jest zobowiązany spełnić analogiczne wymogi w przypadku tłumaczeń uwierzytelnionych.

Biegły nie jest zobowiązany do sporządzenia opinii wstępnej.

Biegły nie musi odnieść się do argumentów stron w opinii wstępnej ani w opinii ostatecznej.

Ani w obowiązujących przepisach, ani np. w orzecznictwie nie przewidziano żadnych innych szczególnych wymogów, które biegły musiałby spełnić przy sporządzaniu opinii lub w toku postępowania sądowego.

W niektórych przypadkach biegły może być zobowiązany do sporządzenia dodatkowej opinii po zadaniu mu dodatkowych pytań przez strony i sędziego.

Biegły wydaje opinię w formie pisemnej. Biegły może zostać poproszony o ustosunkowanie się do argumentów podważających prawidłowość sporządzonej przez niego opinii.

2. Rozprawa sądowa

Biegły nie jest zobowiązany do stawienia się na posiedzeniu wstępnym.

Musi natomiast wziąć udział w rozprawie, aby odpowiedzieć na pytania sądu i stron.

W toku rozprawy biegłych przesłuchują zazwyczaj obydwie strony.

Informacje przedstawione na tej stronie zgromadzono w ramach projektu „Znajdź biegłego”. Przekazały je osoby wyznaczone do kontaktów w poszczególnych państwach przez Europejski Instytut Ekspertyz i Biegłych Sądowych (EEEI).