Mediacja rodzinna

Portugalia
Autor treści:
European Judicial Network
Europejska sieć sądowa (w sprawach cywilnych i handlowych)

MEDIACJA RODZINNA W PORTUGALII

Dobrowolny udział i konieczność zatwierdzenia ugody przez sąd lub urzędnika stanu cywilnego

W Portugalii mediacja jest dobrowolna. Strony sporu rodzinnego dotyczącego dzieci lub małżonków mogą skorzystać z publicznej lub prywatnej mediacji rodzinnej za obopólną zgodą. Sąd może również skierować strony do mediacji, ale nie może zmusić ich do udziału w mediacji bez ich zgody.

Z mediacji rodzinnej można skorzystać przed wszczęciem postępowania w sądzie lub urzędzie stanu cywilnego (Conservatória do Registo Civil) lub w toku takiego postępowania. W każdym przypadku ugoda dotycząca spraw rodzinnych wymaga przed wykonaniem zatwierdzenia przez sąd lub urzędnika stanu cywilnego (klauzula wykonalności). Ewentualni pełnomocnicy stron również mogą brać udział w sesjach mediacyjnych i w praktyce niekiedy korzystają z tego prawa. Ogólne zasady mające zastosowanie do mediacji określa ustawa nr 29/2013 z dnia 19 kwietnia 2013 r.

Mediacja w postępowaniach sądowych

Jeżeli strony skorzystają z mediacji rodzinnej przed wytoczeniem powództwa i zawrą ugodę, powinny zwrócić się do wybranego przez siebie urzędu stanu cywilnego o zatwierdzenie tej ugody. Tego rodzaju ugody mogą obejmować kwestie dotyczące małżonków (np. rozwód, świadczenia alimentacyjne między małżonkami, miejsce zamieszkania małżonków, posługiwanie się nazwiskiem byłego małżonka) lub kwestie dotyczące dzieci (np. ugoda dotycząca władzy rodzicielskiej załączona do umowy o rozwodzie lub ugoda dotycząca świadczeń alimentacyjnych na rzecz pełnoletnich dzieci). Przed zatwierdzeniem ugody przez urzędnika stanu cywilnego prokuratura (Ministério Público) wydaje opinię w sprawie ugody w zakresie, w jakim dotyczy ona władzy rodzicielskiej nad małoletnimi.

Jeżeli mediacja rodzinna odbywa się przed wytoczeniem powództwa przed sąd i jeżeli jej jedynym celem jest uzgodnienie warunków sprawowania władzy rodzicielskiej nad małoletnimi (bez załączonej umowy o rozwodzie lub separacji sądowej), strony muszą wystąpić do właściwego sądu o zatwierdzenie ugody.

Jeżeli mediację rodzinną przeprowadza się w toku postępowania sądowego, przebiega ona następująco:

  • Postępowanie sądowe dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej (np. prawa pieczy nad dzieckiem, prawa do kontaktów z dzieckiem, świadczeń alimentacyjnych na rzecz małoletnich) obejmuje etap przesłuchania specjalistycznego i mediacji. Jeżeli strony nie dojdą do porozumienia na spotkaniu, na które sąd wezwał strony, sędzia odracza rozmowy na okres od dwóch do trzech miesięcy i kieruje strony do skorzystania z jednej z następujących metod pozasądowego rozstrzygania sporów: mediacji, o ile strony wyrażą na to zgodę lub wystąpią o takie skierowanie lub przesłuchania specjalistycznego przeprowadzanego przez służby sądu zajmujące się udzielaniem specjalistycznego wsparcia. Po upływie terminu rozmowy kontynuuje się, a jeżeli w rezultacie zastosowania jednej z wymienionych powyżej metod stronom uda się zawrzeć ugodę, sędzia uwzględnia i zatwierdza taką ugodę. W przypadku braku ugody rozpoczyna się etap sporny postępowania.
  • Co do zasady zgodnie z art. 273 kodeksu postępowania cywilnego (Código de Processo Civil) we wszystkich sprawach cywilnych, z uwzględnieniem spraw dotyczących małżonków (np. rozwód i separacja sądowa, świadczenia alimentacyjne między małżonkami i byłymi małżonkami, miejsce zamieszkania małżonków, w przypadku gdy małżonkowie nie zawarli wstępnej umowy w tym zakresie), sąd ma prawo zawiesić postępowanie i skierować strony do mediacji, chyba że którakolwiek ze stron sprzeciwi się takiemu skierowaniu
  • Zgodnie z art. 272 ust. 4 kodeksu postępowania cywilnego strony mogą również wystąpić ze wspólnym wnioskiem o zawieszenie postępowania na okres 3 miesięcy i w tym czasie przystąpić do mediacji z własnej inicjatywy.

Jeżeli mediacja doprowadzi do zawarcia ugody w sytuacji, w której w wymienionych powyżej sprawach toczy się postępowanie, strony muszą wnieść o jej zatwierdzenie przez sąd.

Postępowania dotyczące spraw rodzinnych, które podlegają właściwości urzędnika stanu cywilnego, należy wszczynać po wcześniejszym zawarciu ugody przez obydwie strony – w przeciwnym razie sprawy takie będą podlegały właściwości sądów. Z tego względu może być przydatne skorzystanie przez strony z mediacji przed wszczęciem postępowania. Art. 14 ust. 3 dekretu z mocą ustawy nr 272/2001 z dnia 13 października 2001 r. stanowi, że po wszczęciu postępowania przed urzędem stanu cywilnego urzędnik stanu cywilnego powinien poinformować małżonków ubiegających się o rozwód o możliwości skorzystania z mediacji. Zgodnie z powyższym przepisem strony postępowania rozwodowego prowadzonego przed urzędnikiem stanu cywilnego na zgodny wniosek małżonków mogą skorzystać z mediacji, aby podjąć próbę pojednania się lub aby zmienić treść ugody dotyczącej władzy rodzicielskiej załączonej do umowy o rozwodzie, jeżeli prokuratura wystąpi ze stosownym wnioskiem w tym zakresie.

Wybór mediatora publicznego lub prywatnego, czas trwania i koszt mediacji

Co do zasady mediacja rodzinna może trwać maksymalnie 3 miesiące, zgodnie z art. 272 ust. 4 kodeksu postępowania cywilnego. Mediacja może trwać dłużej niż trzy miesiące wyłącznie w wyjątkowych i odpowiednio uzasadnionych przypadkach.

Jeżeli strony przystępują do mediacji prywatnej, powinny pokryć wynagrodzenie mediatora. Wysokość takiego wynagrodzenia oraz zasady i harmonogram mediacji określa się w umowie o mediację, którą podpisują strony i mediator w chwili rozpoczęcia mediacji. Strony mogą wybrać mediatora prywatnego z wykazu mediatorów prywatnych i publicznych prowadzonego przez Ministerstwo Sprawiedliwości.

Aby skorzystać z mediacji publicznej, strony powinny skontaktować się z Biurem ds. Pozasądowego Rozstrzygania Sporów (Gabinete de Resolução Alternativa de Conflitos) w ramach Dyrekcji Generalnej ds. Polityki w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości (Direcção Geral da Política de Justiça) i wystąpić o zorganizowanie sesji poprzedzającej mediację. Na sesję można umówić się przez telefon (+351 808 26 2000) lub za pomocą formularza on-line. Podczas sesji poprzedzającej mediację publiczną strony i mediator podpisują umowę o mediację. Ustala się czas trwania mediacji i terminy poszczególnych sesji. Stronom wyjaśnia się zasady postępowania.

Koszt publicznej mediacji rodzinnej wynosi 50 euro dla każdej ze stron, niezależnie od liczby zaplanowanych sesji. Każda ze stron uiszcza opłatę w wysokości 50 euro na początku mediacji publicznej. Strony nie pokrywają honorariów mediatorów świadczących usługi mediacji w ramach systemu publicznego. Otrzymują oni wynagrodzenie od Dyrekcji Generalnej ds. Polityki w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości według stawek ustawowych.

Sesje mediacji publicznej mogą odbywać się w pomieszczeniach Dyrekcji Generalnej ds. Polityki w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości lub w pomieszczeniach udostępnionych przez gminę, w której zamieszkują strony.

W ramach mediacji publicznej strony mogą wybrać jednego z mediatorów figurujących w wykazie mediatorów publicznych. Jeżeli nie zdecydują się skorzystać z tego prawa, Biuro ds. Pozasądowego Rozstrzygania Sporów w ramach Dyrekcji Generalnej ds. Polityki w dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości wyznacza jednego z mediatorów figurujących w wykazie mediatorów publicznych zgodnie z ustaloną kolejnością, biorąc pod uwagę odległość dzielącą miejsce prowadzenia działalności przez tego mediatora i miejsce zamieszkania stron. Co do zasady mediatora wyznacza się drogą elektroniczną.

Jeżeli stronom przysługuje pomoc prawna, można ją przeznaczyć na pokrycie kosztów mediacji.

Mediacja transgraniczna i współmediacja

W przypadku sporu transgranicznego uniemożliwiającego przeprowadzenie sesji bezpośrednich mediację można przeprowadzić w drodze wideokonferencji.

W Portugalii mediatorzy z innych państw członkowskich mogą zostać wpisani do wykazu mediatorów rodzinnych prowadzonego przez Ministerstwo Sprawiedliwości (w którym figurują zarówno mediatorzy publiczni, jak i mediatorzy prywatni), a także mogą zostać wpisani do wykazu publicznych mediatorów rodzinnych (w oparciu o procedurę przetargową). W obydwu tych przypadkach zastosowanie będą miały takie same warunki, jakie obowiązują mediatorów krajowych.

W Portugalii dopuszcza się możliwość przeprowadzenia współmediacji – zarówno w ramach systemu mediacji publicznej, jak i w ramach systemu mediacji prywatnej. Współmediację można przeprowadzić na wniosek stron lub na podstawie sugestii mediatora, jeżeli jego zdaniem jest to najlepsze podejście w danej sprawie.

Przydatne linki / właściwe przepisy

Na stronie internetowej DGPJ można znaleźć linki do:

Wnioski o przeprowadzenie mediacji publicznej można składać przez telefon pod numerem (+ 351) 808262000 lub za pośrednictwem formularza on-line.

Informacje o kosztach mediacji publicznej można znaleźć pod adresem:

Pedir mediação familiar | Justiça.gov.pt (justica.gov.pt)

Koszty mediacji prywatnej mogą odbiegać od wskazanych kosztów mediacji publicznej.

 

Uwaga:

Informacje przedstawione na tej stronie mają charakter ogólny i nie są wyczerpujące. Nie są one wiążące dla osób wyznaczonych do kontaktu, europejskiej sieci sądowej w sprawach cywilnych i handlowych, sądów ani innych osób. Nie zastępują one lektury obowiązujących przepisów prawnych.

Ostatnia aktualizacja: 20/12/2023

Za wersję tej strony w języku danego kraju odpowiada właściwy punkt kontaktowy Europejskiej Sieci Sądowej (EJN). Tłumaczenie zostało wykonane przez służby Komisji Europejskiej. Jeżeli właściwy organ krajowy wprowadził jakieś zmiany w wersji oryginalnej, mogły one jeszcze nie zostać uwzględnione w tłumaczeniu. ESS ani Komisja Europejska nie ponoszą odpowiedzialności za wszelkie informacje, dane lub odniesienia zawarte w tym dokumencie. Informacje na temat przepisów dotyczących praw autorskich, które obowiązują w państwie członkowskim odpowiedzialnym za niniejszą stronę, znajdują się w informacji prawnej.