Διεξαγωγή αποδείξεων με τηλεδιάσκεψη

Σε κάθε δικαστικό κατάστημα όπου υπάρχει εγκατάσταση βιντεοδιάσκεψης ορίζεται ένας υπάλληλος ως υπεύθυνος για την εγκατάσταση αυτή. Ο υπάλληλος αυτός μπορεί να χειρίζεται την εγκατάσταση βιντεοδιάσκεψης και να προβαίνει σε απλές ρυθμίσεις. Κάθε εγκατάσταση βιντεοδιάσκεψης είναι συνδεδεμένη με μία κεντρική μονάδα η οποία βρίσκεται στη διεύθυνση πληροφορικής (IT-Administration) του ομοσπονδιακού Υπουργείου Δικαιοσύνης (BMJ). Η διεύθυνση πληροφορικής μπορεί να προσαρμόζει εξ αποστάσεως κάθε εγκατάσταση βιντεοδιάσκεψης ανά την επικράτεια.

1 Είναι δυνατή η διεξαγωγή αποδείξεων μέσω βιντεοδιάσκεψης, είτε με τη συμμετοχή δικαστηρίου στο αιτούν κράτος μέλος είτε απευθείας από δικαστήριο του εν λόγω κράτους μέλους; Εάν ναι, ποιες είναι οι σχετικές εθνικές διαδικασίες ή οι νόμοι που εφαρμόζονται;

Στην Αυστρία επιτρέπεται και είναι δυνατή η διεξαγωγή αποδείξεων μέσω βιντεοδιάσκεψης και με τους δύο τρόπους. Οι διατάξεις του αυστριακού δικονομικού δικαίου σχετικά με την αμφισβητούμενη δικαιοδοσία περιέχονται στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (Zivilprozessordnung - ZPO), ενώ η εκούσια δικαιοδοσία ρυθμίζεται από τον νόμο περί εκούσιας δικαιοδοσίας (Außerstreitgesetz -AußStrG). Η διεξαγωγή των αποδείξεων διέπεται από τα άρθρα 266 έως 389 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας και τα άρθρα 16, 20 και 31 έως 35 του νόμου περί εκούσιας δικαιοδοσίας (ο οποίος παραπέμπει και στις συναφείς διατάξεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας), καθώς και από ορισμένες διατάξεις που αφορούν ειδικές διαδικασίες, όπως για παράδειγμα τη διάταξη του άρθρου 85 περί υποχρέωσης σύμπραξης σε δίκες που αφορούν την πατρότητα. Αναλυτικότερες πληροφορίες σχετικά με τις εν λόγω εθνικές διαδικασίες και νομοθετικές διατάξεις παρέχονται στις απαντήσεις στα κατωτέρω ερωτήματα καθώς και στο ενημερωτικό δελτίο «Διεξαγωγή αποδείξεων - Αυστρία».

2 Υπάρχουν περιορισμοί όσον αφορά τα πρόσωπα που μπορούν να εξεταστούν μέσω βιντεοδιάσκεψης — για παράδειγμα, πρόκειται μόνο για μάρτυρες ή μπορούν να εξεταστούν κατ’ αυτόν τον τρόπο και άλλα πρόσωπα, όπως πραγματογνώμονες ή διάδικοι;

Σύμφωνα με το άρθρο 277 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (αμφισβητούμενη δικαιοδοσία) και το άρθρο 35 του νόμου περί εκούσιας δικαιοδοσίας σε συνδυασμό με το άρθρο 277 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (εκούσια δικαιοδοσία) επιτρέπεται η χρήση της βιντεοτεχνολογίας για τη διεξαγωγή αποδείξεων, ήτοι, μεταξύ άλλων, για την εξέταση των διαδίκων και των μαρτύρων ή για την παροχή αναλυτικής γνωμοδότησης δικαστικού πραγματογνώμονα.

Με το άρθρο 3 του πρώτου νόμου περί συνοδευτικών μέτρων για την COVID-19 στον τομέα της δικαιοσύνης (COVID-19-Justiz-Begleitgesetz) (BGBl I 16/2020, όπως τροποποιήθηκε με τον BGBl I 224/2022) θεσπίστηκε για πρώτη φορά σε αστικές δικαστικές διαδικασίες η δυνατότητα, με τη συγκατάθεση των διαδίκων, διεξαγωγής προφορικών συζητήσεων και ακροάσεων χωρίς τη φυσική παρουσία των διαδίκων ή των εκπροσώπων τους, με τη χρήση κατάλληλων τεχνικών μέσων επικοινωνίας για τη διαβίβαση λόγου και εικόνας, και, κατ’ αυτόν τον τρόπο, η δυνατότητα διεξαγωγής αποδείξεων εντός ή εκτός της προφορικής συζήτησης, ακόμη και χωρίς να πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 277 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, καθώς και παροχής στα πρόσωπα που πρέπει να παραστούν κατά τη συζήτηση της δυνατότητας να συμμετάσχουν σε αυτήν.

Η εισαγωγή της διάταξης αυτής οφειλόταν στην πανδημία και είχε στόχο τη μείωση των προσωπικών επαφών μεταξύ των ατόμων στο απολύτως αναγκαίο μέτρο και την αποφυγή της άμεσης επαφής, κατά τη διάρκεια των προφορικών συζητήσεων, μεταξύ ατόμων τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις δεν θα συναντώνταν διαφορετικά.

Ο πρώτος νόμος περί συνοδευτικών μέτρων για την COVID-19 στον τομέα της δικαιοσύνης (BGBl I 16/2020, όπως τροποποιήθηκε με το BGBl I 224/2022) λήγει στις 30 Ιουνίου 2023.

3 Ποιοι περιορισμοί, εφόσον υπάρχουν, διέπουν το είδος των αποδεικτικών μέσων που μπορούν να υποβληθούν με βιντεοδιάσκεψη;

Κατά το άρθρο 277 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (αμφισβητούμενη δικαιοδοσία) και το άρθρο 35 του νόμου περί εκούσιας διαδικασίας σε συνδυασμό με το άρθρο 277 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (εκούσια δικαιοδοσία) επιτρέπεται εν γένει η χρήση της βιντεοτεχνολογίας για τη διεξαγωγή αποδείξεων. Ωστόσο, η δυνατότητα αυτή ενδέχεται να υπόκειται σε περιορισμούς εν τοις πράγμασι, για παράδειγμα σε περιπτώσεις έγγραφης απόδειξης ή αυτοψίας.

4 Υπάρχουν περιορισμοί σχετικά με τον τόπο όπου πρέπει να εξεταστεί το πρόσωπο μέσω βιντεοδιάσκεψης — πρέπει, δηλαδή, να βρίσκεται σε δικαστήριο;

Οποιοσδήποτε μπορεί να κληθεί να εμφανιστεί στο αρμόδιο δικαστήριο του τόπου της κατοικίας του προκειμένου να εξεταστεί μέσω βιντεοδιάσκεψης. Όλα τα δικαστήρια, οι εισαγγελίες και τα σωφρονιστικά καταστήματα της Αυστρίας διαθέτουν τουλάχιστον μία εγκατάσταση βιντεοδιάσκεψης.

5 Επιτρέπεται η καταγραφή των ακροάσεων μέσω βιντεοδιάσκεψης και, εάν ναι, είναι διαθέσιμη η δυνατότητα;

Δεδομένου ότι το αυστριακό δίκαιο περί προστασίας δεδομένων δεν παρέχει καμία γενικής φύσεως νομική βάση για τη μαγνητοσκόπηση ακροάσεων μέσω βιντεοδιάσκεψης στην πολιτική δίκη, αυτό προϋποθέτει τη συγκατάθεση όλων των προσώπων που μετέχουν στη βιντεοδιάσκεψη. Ο γενικός αυτός κανόνας αφορά τη μη απευθείας διεξαγωγή αποδείξεων, η οποία κατά το άρθρο 12 παράγραφος 2 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2020/1783 για τη διεξαγωγή αποδείξεων (στο εξής: κανονισμός) εκτελείται σύμφωνα με τη νομοθεσία του κράτους μέλους εκτέλεσης.

Αντιθέτως, η εκτέλεση της παραγγελίας για απευθείας διεξαγωγή αποδείξεων εκτελείται κατά βάση σύμφωνα με το δίκαιο του αιτούντος κράτους μέλους (άρθρο 19 παράγραφος 8 του κανονισμού). Εφόσον το εν λόγω δίκαιο επιτρέπει τη μαγνητοσκόπηση της βιντεοδιάσκεψης ακόμη και χωρίς τη συγκατάθεση των ενδιαφερόμενων προσώπων, το αυτό επιτρέπεται και στο πλαίσιο της αυστριακής έννομης τάξης.

Τεχνική δυνατότητα μαγνητοσκόπησης των ακροάσεων μέσω βιντεοδιάσκεψης παρέχουν καταρχήν όλες οι εγκαταστάσεις βιντεοδιάσκεψης. Όπου η μαγνητοσκόπηση της δίκης αποτελεί πάγια πρακτική (όπως, για παράδειγμα, σε πολλά ποινικά δικαστήρια), η μαγνητοσκόπηση των ακροάσεων μέσω βιντεοδιάσκεψης μπορεί να γίνει με τον υπάρχοντα τεχνικό εξοπλισμό. Ωστόσο, και αλλού μπορεί να πραγματοποιηθεί μαγνητοσκόπηση, εφόσον κριθεί σκόπιμη, με την απλή εγκατάσταση κατάλληλου μέσου αποθήκευσης.

6 Σε ποια γλώσσα πρέπει να διεξαχθεί η ακρόαση: α) όταν διαβιβάζονται παραγγελίες βάσει των άρθρων 12 έως 14 του κανονισμού για τη διεξαγωγή αποδείξεων· και β) όταν διεξάγονται αποδείξεις απευθείας βάσει των άρθρων 19 έως 21 του κανονισμού για τη διεξαγωγή αποδείξεων;

α) Δεδομένου ότι κατά το άρθρο 12 παράγραφος 2 του κανονισμού η διεξαγωγή αποδείξεων πραγματοποιείται σύμφωνα με τη νομοθεσία του κράτους μέλους εκτέλεσης, η ακρόαση πρέπει να διενεργείται στη γερμανική γλώσσα (σε ορισμένα αυστριακά δικαστήρια προβλέπεται, επιπλέον, η κροατική, η σλοβενική ή η ουγγρική γλώσσα). Ωστόσο, το αιτούν δικαστήριο μπορεί να ζητήσει να χρησιμοποιηθεί η δική του επίσημη γλώσσα (καθώς και οποιαδήποτε τυχόν άλλη γλώσσα) στο πλαίσιο εκτέλεσης της παραγγελίας κατά ειδικό τύπο. Εντούτοις, το δικαστήριο εκτέλεσης της παραγγελίας μπορεί να απορρίψει το αίτημα αυτό επικαλούμενο παραδείγματος χάριν μείζονες πρακτικές δυσκολίες (άρθρο 12 παράγραφος 3 του κανονισμού).

β) Κατά το άρθρο 19 παράγραφος 8 του κανονισμού, το αιτούν δικαστήριο εκτελεί την απευθείας διεξαγωγή αποδείξεων κατά βάση σύμφωνα με τη νομοθεσία του δικού του κράτους μέλους, ήτοι σε επίσημη γλώσσα που προβλέπει η συγκεκριμένη νομοθεσία. Ωστόσο, η Αυστρία μπορεί ως κράτος μέλος εκτέλεσης να θέσει ως όρο για τη διεξαγωγή της ακρόασης τη χρησιμοποίηση της γλώσσας της σύμφωνα με το άρθρο 19 παράγραφος 4 του κανονισμού.

7 Εάν απαιτούνται διερμηνείς, ποιος είναι υπεύθυνος για την εξεύρεσή τους και πού πρέπει να βρίσκονται α) όταν διαβιβάζονται παραγγελίες βάσει των άρθρων 12 έως 14 του κανονισμού για τη διεξαγωγή αποδείξεων· και β) όταν διεξάγονται αποδείξεις απευθείας βάσει των άρθρων 19 έως 21 του κανονισμού για τη διεξαγωγή αποδείξεων;

Υπό την επιφύλαξη της καταβολής των εξόδων κατ’ άρθρο 22 παράγραφος 2 του κανονισμού, αρμόδιο για τον διορισμό διερμηνέα στη μη απευθείας διεξαγωγή αποδείξεων είναι καταρχήν το δικαστήριο εκτέλεσης. Ωστόσο συνιστάται (και ως προς αυτό το σημείο) η εποικοδομητική συνεργασία των εμπλεκομένων δικαστηρίων.

Στην απευθείας διεξαγωγή αποδείξεων κατ’ άρθρο 20 του κανονισμού, αρμόδιο για τον διορισμό διερμηνέα είναι καταρχήν το αιτούν δικαστήριο. Ωστόσο, το άρθρο 20 παράγραφος 2 προβλέπει υποχρέωση του κράτους μέλους εκτέλεσης προς παροχή βοήθειας.

Η απόφαση σχετικά με τη χώρα καταγωγής των διερμηνέων και τη χώρα στην οποία θα πρέπει να είναι παρόντες/-ούσες λαμβάνεται κατά περίπτωση, ανάλογα με τη σκοπιμότητά της.

8 Ποια διαδικασία διέπει τις λεπτομέρειες της ακρόασης και την ενημέρωση του προς εξέταση προσώπου σχετικά με τον χρόνο και τον τόπο αυτής α) όταν διαβιβάζονται παραγγελίες βάσει των άρθρων 12 έως 14 του κανονισμού για τη διεξαγωγή αποδείξεων· και β) όταν διεξάγονται αποδείξεις απευθείας βάσει των άρθρων 19 έως 21 του κανονισμού για τη διεξαγωγή αποδείξεων; Και στις δύο περιπτώσεις, μετά από ποιο χρονικό διάστημα θα πρέπει να προσδιοριστεί η ακρόαση, ώστε να μπορεί το πρόσωπο που θα εξεταστεί να ενημερωθεί καταλλήλως;

Για την κλήση προς εξέταση μέσω βιντεοδιάσκεψης στην ημεδαπή ισχύουν οι ίδιες διατυπώσεις και προθεσμίες που ισχύουν για την κλήση προς εξέταση ενώπιον του δικάζοντος δικαστηρίου.

9 Τι κόστος συνεπάγεται η χρήση βιντεοδιάσκεψης και πώς πρέπει να καταβληθεί;

Κατά τη βιντεοδιάσκεψη μέσω Internet Protocol (IP) δεν προκύπτουν έξοδα συνδιαλέξεως. Αν η βιντεοδιάσκεψη πραγματοποιηθεί μέσω ISDN, ο καλών επιβαρύνεται με το κόστος της τηλεφωνικής κλήσης. Αυτό διαφέρει ανάλογα με τον τόπο προς τον οποίο πραγματοποιείται η κλήση.

10 Ποιες απαιτήσεις, εφόσον υπάρχουν, εξασφαλίζουν ότι το πρόσωπο που εξετάζεται απευθείας από το αιτούν δικαστήριο έχει ενημερωθεί ότι η διεξαγωγή των αποδείξεων θα πραγματοποιηθεί σε εθελοντική βάση;

Πρωταρχικό καθήκον του αιτούντος δικαστηρίου βάσει της δεσμευτικής διάταξης του άρθρου 19 παράγραφος 2 του κανονισμού είναι να διασφαλίζει την εν λόγω ενημέρωση, κατά κανόνα δε, προσκαλεί το ίδιο τα εξεταζόμενα πρόσωπα να συμμετάσχουν στη βιντεοδιάσκεψη. Εάν στην αντίληψη της αυστριακής αρμόδιας κεντρικής αρχής ή του εκάστοτε αυστριακού δικαστηρίου υποπέσει ενδεχόμενη παράβαση του άρθρου 19 παράγραφος 2 του κανονισμού κατά την προετοιμασία ή την εκτέλεση της απευθείας διεξαγωγής αποδείξεων, τότε οφείλουν να συμβάλλουν δεόντως και από κοινού με το αιτούν δικαστήριο ώστε να τηρηθούν οι διατάξεις αυτές. Οι αυστριακοί δικαστικοί υπάλληλοι είναι εκπαιδευμένοι στην εφαρμογή του κανονισμού και μπορούν να συμβουλεύονται τον «Οδηγό για τις βιντεοδιασκέψεις στο πλαίσιο διασυνοριακών διαδικασιών», ο οποίος διατίθεται μέσω του ενδοδικτύου του Υπουργείου Δικαιοσύνης.

11 Ποια διαδικασία ακολουθείται για την εξακρίβωση της ταυτότητας του προς εξέταση προσώπου;

Η εξακρίβωση των στοιχείων γίνεται με έλεγχο επίσημου δελτίου ταυτότητας που φέρει φωτογραφία, ενώ το εξεταζόμενο πρόσωπο ερωτάται για τα στοιχεία του και στο πλαίσιο της εξέτασής του από το δικαστήριο (άρθρο 340 παράγραφος 1 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας).

12 Ποιες απαιτήσεις ορκοδοσίας ισχύουν και ποιες πληροφορίες απαιτούνται από το αιτούν δικαστήριο όταν απαιτείται ορκοδοσία κατά την απευθείας διεξαγωγή αποδείξεων σύμφωνα με τα άρθρα 19 έως 21 του κανονισμού για τη διεξαγωγή αποδείξεων;

Οι περί όρκου διατάξεις περιέχονται στα άρθρα 377 και 379, καθώς και στα άρθρα 336 έως 338 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας όσον αφορά τους διαδίκους και τους μάρτυρες αντίστοιχα.

Καταρχήν ορκίζονται υποχρεωτικά τόσο οι διάδικοι όσο και οι μάρτυρες. Ενώ, όμως, δεν είναι δυνατός ο εξαναγκασμός των διαδίκων σε παροχή όρκου, στην περίπτωση της άρνησης του όρκου από μάρτυρα, αυτός μπορεί να εξαναγκαστεί να δώσει όρκο με τα ίδια μέσα που ισχύουν και για την κατάθεση μάρτυρα (άρθρα 325 και 326 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, τα οποία προβλέπουν την επιβολή χρηματικής ποινής ή και ποινής φυλάκισης έως 6 εβδομάδων).

Κατά το άρθρο 288 παράγραφος 2 του Ποινικού Κώδικα (StGB) τιμωρείται με φυλάκιση από έξι μήνες έως πέντε έτη όποιος προβαίνει σε ψευδή ένορκη κατάθεση ενώπιον δικαστηρίου ή ενισχύει με όρκο ψευδή κατάθεση ή άλλως παρέχει με οποιονδήποτε άλλο τρόπο ψευδή όρκο ενώπιον δικαστηρίου σε περιπτώσεις που ο όρκος προβλέπεται από τον νόμο.

Αντιθέτως δεν τιμωρείται η ψευδής (ανωμοτί) κατάθεση διαδίκου, ενώ η (ανωμοτί) ψευδής κατάθεση μάρτυρα τιμωρείται με ποινή φυλάκισης μέχρι τριών ετών (άρθρο 288 παράγραφος 1 του Ποινικού Κώδικα).

Κατά το άρθρο XL του εισαγωγικού νόμου του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (Einführungsgesetz zur Zivilprozessordnung - EGZPO), η ορκοδοσία διενεργείται σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου της 3ης Μαΐου 1868, RGBl. Nr. 33 (περί του τύπου του όρκου και λοιπών διατυπώσεων) (βλ. https://alex.onb.ac.at/cgi-content/alex?aid=rgb&datum=18680004&seite=00000067).

Κατά τις διατάξεις του άρθρου 336 παράγραφος 1 και του άρθρου 377 παράγραφος 1 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, είναι ανίκανοι προς ορκοδοσία και συνεπώς δεν επιτρέπεται να ορκίζονται όσοι έχουν καταδικασθεί για ψευδομαρτυρία, οι μη έχοντες συμπληρώσει το 14ο έτος της ηλικίας τους κατά το χρόνο της εξέτασης καθώς και όσοι λόγω νοητικής ανωριμότητας ή νοητικής υστέρησης δεν κατανοούν επαρκώς τη σημασία του όρκου.

Αποκλείεται η εφαρμογή των ανωτέρω διατάξεων περί ένορκης εξέτασης μαρτύρων και διαδίκων σε διαδικασίες της εκούσιας δικαιοδοσίας (άρθρο 35 του νόμου περί εκούσιας δικαιοδοσίας).

13 Πώς διασφαλίζεται ότι υπάρχει υπεύθυνος επικοινωνίας στον τόπο της βιντεοδιάσκεψης με τον οποίο μπορεί να επικοινωνήσει το αιτούν δικαστήριο, καθώς και πρόσωπο διαθέσιμο κατά την ημέρα της ακρόασης για τον χειρισμό των εγκαταστάσεων βιντεοδιάσκεψης και την αντιμετώπιση τυχόν τεχνικών προβλημάτων;

Σε κάθε δικαστικό κατάστημα όπου υπάρχει εγκατάσταση βιντεοδιάσκεψης ορίζεται ένας υπάλληλος ως υπεύθυνος για την εγκατάσταση αυτή. Ο υπάλληλος αυτός μπορεί να χειρίζεται την εγκατάσταση βιντεοδιάσκεψης και να προβαίνει σε απλές ρυθμίσεις. Κάθε εγκατάσταση βιντεοδιάσκεψης είναι συνδεδεμένη με μία κεντρική μονάδα η οποία βρίσκεται στη διεύθυνση πληροφορικής (IT-Administration) του ομοσπονδιακού Υπουργείου Δικαιοσύνης (BMJ). Η διεύθυνση πληροφορικής μπορεί να προσαρμόζει εξ αποστάσεως κάθε εγκατάσταση βιντεοδιάσκεψης ανά την επικράτεια.

14 Ποιες, ενδεχομένως, συμπληρωματικές πληροφορίες απαιτούνται από το αιτούν δικαστήριο;

Απαιτείται η γνωστοποίηση των ακόλουθων στοιχείων από το αιτούν δικαστήριο:

• Διεύθυνση IP ή/και αριθμός ISDN με διεθνή κωδικό
• Όνομα, τηλεφωνικός αριθμός και ηλεκτρονική διεύθυνση ενός υπαλλήλου του αιτούντος δικαστηρίου ο οποίος είναι εξοικειωμένος με τα τεχνικά χαρακτηριστικά της εγκατάστασης στην άλλη πλευρά και αρμόδιος να τη χειριστεί.