Επιχειρήσεις και ανθρώπινα δικαιώματα

1. Τι δικαστική προστασία έχω στη χώρα σας ως θύμα παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις οποίες εμπλέκονται επιχειρήσεις; Στην προστασία αυτή περιλαμβάνεται αποζημίωση;

Αποζημίωση για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων από εταιρεία μπορεί να επιδιωχθεί ενώπιον των δικαστηρίων, συμπεριλαμβανομένων των δικαστηρίων που έχουν δικαιοδοσία σε αστικές, ποινικές, διοικητικές και εργασιακές υποθέσεις, λαμβανομένου υπόψη του είδους της παραβίασης. Η προστασία μπορεί να συνίσταται στην άσκηση αγωγής ή στην υποβολή έγκλησης στις αστυνομικές αρχές ή στην εισαγγελία. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας αγωγής, ο εναγόμενος μπορεί να κληθεί να παραδώσει κάτι, να πράξει κάτι, να απόσχει από πράξη αντίθετη προς τον νόμο ή να ανεχθεί συγκεκριμένη πράξη, καθώς και να αποκαταστήσει τη ζημία ή την ηθική βλάβη που προκάλεσε η συμπεριφορά του. Ο πορτογαλικός Ποινικός Κώδικας προβλέπει την ευθύνη των νομικών προσώπων για ορισμένα εγκλήματα και υπό ορισμένες προϋποθέσεις.

Οι διαδικασίες αποζημίωσης διέπονται από το αστικό, το ποινικό, το διοικητικό και το εργατικό δικονομικό δίκαιο.

2. Υπάρχουν ειδικοί κανόνες που διέπουν τις σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Οι κανόνες αυτοί εφαρμόζονται και για περιβαλλοντικά εγκλήματα ή περιπτώσεις σοβαρής εργασιακής εκμετάλλευσης;

Δεν υπάρχει σύνολο ειδικών εθνικών κανόνων που να εφαρμόζονται σε σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ωστόσο, δεδομένου ότι μια τέτοια παράβαση συνιστά έγκλημα ή διοικητική παράβαση, η εκτίμηση της σοβαρότητας μιας συγκεκριμένης παραβίασης λαμβάνεται υπόψη κατά τον καθορισμό της εφαρμοστέας κύρωσης και της διάρκειας ή του ύψους της. Αυτό ισχύει για τα περιβαλλοντικά εγκλήματα και τη σοβαρή εργασιακή εκμετάλλευση.

3. Είμαι θύμα παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων η οποία προκλήθηκε από δραστηριότητες ευρωπαϊκής διεθνικής εταιρείας και έλαβε χώρα εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχω πρόσβαση στα δικαστήρια της χώρας σας εάν δεν είμαι πολίτης της ΕΕ ή δεν ζω στην ΕΕ; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να κάνω επικαλεστώ παραβίαση των δικαιωμάτων μου; Πού μπορώ να βρω περισσότερες πληροφορίες;

Στον τομέα του αστικού δικαίου, κρίσιμοι είναι οι κανόνες που περιέχονται στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1215/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Δεκεμβρίου 2012, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (αναδιατύπωση του κανονισμού Βρυξέλλες Ι) και στη Σύμβαση του Λουγκάνο.

Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1215/2012, τα πρόσωπα που έχουν την κατοικία τους στο έδαφος κράτους μέλους ενάγονται στο κράτος αυτό, ανεξάρτητα από την ιθαγένειά τους, και μια εταιρεία (ή άλλο νομικό πρόσωπο) θεωρείται ότι έχει την κατοικία της στον τόπο όπου έχει την καταστατική της έδρα, την κεντρική της διοίκηση ή την κύρια εγκατάστασή της. Ωστόσο, προβλέπονται ειδικοί κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας για ορισμένες διαφορές, ιδίως ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας, για τις οποίες έχει διεθνή δικαιοδοσία το δικαστήριο του τόπου όπου συνέβη ή ενδέχεται να συμβεί το ζημιογόνο γεγονός. Η σύμβαση για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (σύμβαση του Λουγκάνο) θεσπίζει κανόνες πανομοιότυπους με τους κανόνες αυτούς.

Δεδομένου ότι η εταιρία δεν έχει την κατοικία της στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή σε κράτος που είναι συμβαλλόμενο μέρος της Σύμβασης του Λουγκάνο, η διεθνής δικαιοδοσία των πορτογαλικών δικαστηρίων μπορεί να απορρέει από το πορτογαλικό αστικό δικονομικό δίκαιο. Αυτό θα συνέβαινε αν το δικαίωμα του οποίου γίνεται επίκληση θα μπορούσε να παραγάγει τα αποτελέσματά του μόνο με την άσκηση αγωγής ενώπιον πορτογαλικού δικαστηρίου (επειδή, για παράδειγμα, ο συνδυασμός των κανόνων διεθνούς δικαιοδοσίας των διαφόρων κρατών δεν θα είχε αρμοδιότητα να εκδικάσει την υπόθεση) ή θα υπήρχε μεγάλη δυσκολία για τον ενάγοντα να ασκήσει αγωγή στην αλλοδαπή και υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει σημαντικό στοιχείο προσωπικής ή πραγματικής συνάφειας μεταξύ του αντικειμένου της διαφοράς και της πορτογαλικής έννομης τάξης.

Σε ποινικές υποθέσεις, κρίσιμοι είναι οι κανόνες δικαιοδοσίας που απορρέουν από τον ποινικό κώδικα. Επομένως, εκτός αντίθετης συμφωνίας ή διεθνούς σύμβασης, ισχύει η γενική αρχή ότι το πορτογαλικό ποινικό δίκαιο εφαρμόζεται σε πράξεις που διαπράττονται στην πορτογαλική επικράτεια, ανεξαρτήτως της ιθαγένειας του δράστη, ή επί πορτογαλικών πλοίων ή αεροσκαφών. Ωστόσο, εκτός αντίθετης διεθνούς συνθήκης ή διεθνούς σύμβασης, το πορτογαλικό ποινικό δίκαιο μπορεί να εφαρμόζεται σε πράξεις που διαπράττονται εκτός της εθνικής επικράτειας υπό ορισμένες περιστάσεις ή για ορισμένα εγκλήματα. Στην περίπτωση αξιόποινων πράξεων που διαπράττονται εκτός της πορτογαλικής επικράτειας και αφορούν νομικά πρόσωπα, η εφαρμογή του πορτογαλικού δικαίου είναι δυνατή μόνο στην περίπτωση πράξεων που διαπράττονται από νομικό πρόσωπο ή κατά νομικού προσώπου εγκατεστημένου στην πορτογαλική επικράτεια, χωρίς να έχει σημασία το γεγονός ότι το θύμα δεν είναι πολίτης της Ένωσης ή δεν διαμένει στην Ένωση.

4. Μπορούν θεσμικά όργανα όπως ο Διαμεσολαβητής / Συνήγορος του Πολίτη, οι φορείς ισότητας ή οι εθνικοί φορείς για τα ανθρώπινα δικαιώματα να υποστηρίξουν τα θύματα παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράττονται από ευρωπαϊκές διεθνικές εταιρείες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Μπορούν οι φορείς αυτοί να διερευνήσουν την υπόθεσή μου εάν δεν είμαι υπήκοος της ΕΕ ή δεν ζω στην ΕΕ; Υπάρχουν στη χώρα σας άλλες δημόσιες υπηρεσίες (π.χ. επιθεωρήσεις εργασίας ή περιβάλλοντος) που μπορούν να διερευνήσουν την υπόθεσή μου; Πού μπορώ να βρω πληροφορίες για τα δικαιώματά μου;

Η διερευνητική παρέμβαση του Διαμεσολαβητή, οργανισμών προώθησης της ισότητας (CITE και CIG), της επιθεώρησης εργασίας και της περιβαλλοντικής επιθεώρησης περιορίζεται σε παραβάσεις της εθνικής νομοθεσίας που έχουν διαπραχθεί στην πορτογαλική επικράτεια. Το γεγονός ότι ένα θύμα παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράττεται από ευρωπαϊκή διακρατική εταιρεία εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) δεν είναι πολίτης της ΕΕ ή δεν ζει στην ΕΕ δεν έχει σημασία για την ενεργοποίηση της παρέμβασης των εν λόγω φορέων.

5. Υποχρεώνει η χώρα σας τις ευρωπαϊκές διεθνικές εταιρείες να διαθέτουν μηχανισμούς υποβολής καταγγελιών ή υπηρεσίες διαμεσολάβησης για παραβιάσεις που προκαλούνται από τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες; Οι υποχρεώσεις αυτές ισχύουν και για παραβιάσεις που διαπράχθηκαν εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Ποιος είναι υπεύθυνος για την παρακολούθηση αυτών των δραστηριοτήτων στη χώρα σας; Υπάρχουν διαθέσιμες δημόσιες εκθέσεις που να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τη λειτουργία του συστήματος;

Δεν υπάρχει νομική υποχρέωση. Ωστόσο, στο πλαίσιο των «κατευθυντήριων γραμμών του ΟΟΣΑ για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις», το εθνικό σημείο επαφής (ΕΣΕ) για τις εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές, το οποίο λειτουργεί υπό τον συντονισμό της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών Δραστηριοτήτων (DGAE) και του πορτογαλικού Οργανισμού Επενδύσεων και Εξωτερικού Εμπορίου (AICEP Portugal Global), παρέχει μια (μη δικαστική) πλατφόρμα διαμεσολάβησης και συμβιβασμού για τη διερεύνηση καταγγελιών κατά εταιρειών που αφορούν ισχυρισμούς μη συμμόρφωσης με τις κατευθυντήριες γραμμές. Ως εκ τούτου, κάθε πρόσωπο ή οργανισμός που θεωρεί ότι οι ενέργειες ή οι δραστηριότητες μιας πολυεθνικής επιχείρησης δεν συνάδουν με τις κατευθυντήριες γραμμές μπορεί να υποβάλει επίσημη καταγγελία στο εθνικό σημείο επαφής που εδρεύει σε μία από τις χώρες στις οποίες δραστηριοποιείται η εν λόγω εταιρεία. Περισσότερες πληροφορίες διατίθενται εδώ, συμπεριλαμβανομένων των ετήσιων εκθέσεων των εθνικών σημείων επαφής σχετικά με την εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών του ΟΟΣΑ.

6. Έχω ειδικά δικαιώματα εάν είμαι ευάλωτο θύμα που ζητά αποκατάσταση για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις οποίες εμπλέκονται επιχειρήσεις; Μπορώ να έχω πρόσβαση σε νομική συνδρομή και υπό ποιους όρους; Ποιες δαπάνες καλύπτονται από τη νομική συνδρομή; Έχω πρόσβαση σε νομική συνδρομή υπό τους ίδιους όρους εάν δεν είμαι υπήκοος της ΕΕ και δεν ζω στην ΕΕ;

Σύμφωνα με το άρθρο 67-A του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας θεωρείται:

«α) “Θύμα”:

i) φυσικό πρόσωπο που υπέστη ζημία, συμπεριλαμβανομένης σωματικής ή ψυχολογικής βλάβης, συναισθηματικής ή ηθικής βλάβης ή υλικής ζημίας που προκλήθηκε άμεσα από πράξη ή παράλειψη, στο πλαίσιο διάπραξης αξιόποινης πράξης·

ii) τα μέλη της οικογένειας προσώπου ο θάνατος του οποίου προκλήθηκε απευθείας από αξιόποινη πράξη και τα οποία έχουν υποστεί ζημία εξαιτίας του θανάτου του εν λόγω προσώπου·

β) “Ιδιαιτέρως ευάλωτο θύμα”: θύμα του οποίου η ιδιαίτερη αστάθεια οφείλεται ιδίως στην ηλικία, την κατάσταση της υγείας ή την αναπηρία του και στο γεγονός ότι το είδος, ο βαθμός και η διάρκεια της θυματοποίησης έχουν προκαλέσει τραυματισμούς με σοβαρές συνέπειες για την ψυχολογική ισορροπία του ή τις συνθήκες κοινωνικής του ένταξης·

γ) “Μέλη της οικογένειας”: ο/η σύζυγος του θύματος ή το πρόσωπο που συνοικεί με το θύμα υπό συνθήκες παρόμοιες με εκείνες των συζύγων, οι συγγενείς του σε ευθεία γραμμή, τα αδέλφια και τα πρόσωπα που εξαρτώνται οικονομικά από το θύμα·

δ) “Παιδί ή νέος”: φυσικό πρόσωπο ηλικίας κάτω των 18 ετών.»

Ένα από τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στον νόμο για τα θύματα, ο οποίος εγκρίθηκε με τον νόμο αριθ. 130/2015 της 4ης Σεπτεμβρίου, είναι η νομική συνδρομή, το νομικό πλαίσιο της οποίας καθορίζεται με τον νόμο αριθ. 34/2004 της 29ης Ιουλίου. Για θέματα νομικής συνδρομής, προτείνεται να ανατρέξετε στη σχετική σελίδα της δικτυακής πύλης της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης.