Smigħ ta' xhieda

1 L-oneru tal-provi

L-oneru tal-provi jaqa’ fuq il-parti li l-interessi tagħha jkunu affettwati b’mod negattiv jekk l-isforz biex tipprovdi evidenza ma jirnexxix.

1.1 X’inhuma r-regoli dwar l-oneru tal-provi?

Huwa l-obbligu tal-partijiet li jaffermaw il-fatti rilevanti tal-każ u jipprovdu evidenza b’appoġġ għall-affermazzjonijiet tagħhom, sakemm il-liġi ma tipprovdix mod ieħor. Sakemm il-liġi ma tipprovdix mod ieħor, il-fatti relevanti f’każ għandhom jiġu ppruvati mill-parti li jkollha interess fil-fatt li tkun ġiet aċċettata mill-qorti bħala l-verità, u l-konsegwenzi tan-nuqqas ta’ evidenza jew nuqqas ta’ prova ta’ dan il-fatt jiġu mġarrba mill-istess parti. F’tilwima tax-xogħol min iħaddem għandu jagħti prova tal-kontenut ta’ kwalunkwe ftehim kollettiv, kwalunkwe regola interna u struzzjoni li huma meħtieġa biex tiġi deċiża t-talba u ta’ kwalunkwe dokument prodott bħala parti mill-operazzjonijiet ta’ min iħaddem li huwa meħtieġ biex tintlaħaq deċiżjoni dwar it-tilwima legali, tal-korrettezza tal-kalkoli relatati mal-benefiċċji mitluba, jekk ikunu kkontestati, u tal-ħlas ta’ kwalunkwe benefiċċju, fil-każ ta’ tilwima dwar il-pagi.

F’tilwima li tikkonċerna relazzjoni ta’ impjieg ta’ servizz pubbliku, il-korp tas-settur pubbliku għandu jagħti prova tal-kontenut tad-dispożizzjonijiet u l-istruzzjonijiet ġeneralment applikabbli li huma meħtieġa biex tiġi deċiża t-talba u ta’ kwalunkwe dokument prodott bħala parti mill-operazzjonijiet tal-korp tas-settur pubbliku li huma meħtieġa biex tintlaħaq deċiżjoni dwar it-tilwima legali, tal-korrettezza tal-kalkoli kkontestati relatati mal-benefiċċji mitluba, u tal-ħlas ta’ kwalunkwe benefiċċju, fil-każ ta’ tilwima dwar il-pagi.

1.2 Hemm xi regoli li permezz tagħhom ċerti fatti jiġu eżentati mill-oneru tal-provi? F’liema każijiet ? Jistgħu jiġu ppreżentati provi sabiex jiġi ppruvat li preżunzjoni legali partikolari mhix valida?

Jekk ikun hemm inkapaċità li tingħata prova, il-fatt li tiegħu għandha tingħata prova mill-parti milquta minn tali inkapaċità jista’ jkun aċċettat mill-qorti bħala l-verità, jekk ma jkollha l-ebda dubju rigward il-veraċità tiegħu. Dikjarazzjoni ta’ fatt tista’ tiġi aċċettata mill-qorti bħala l-verità jekk ma jkollha l-ebda dubju dwar il-veraċità tagħha u, jekk tkun rikonoxxuta mill-parti opposta, tkun ippreżentata mill-partijiet b’mod identiku, ma tkunx ikkontestata mill-parti opposta minkejja l-qorti tkun appellat lilu jew lilha biex tagħmel hekk, jew għandha titqies bħala mhux ikkontestata skont dan l-Att. Fatti li huma kkunsidrati mill-qorti bħala magħrufa, jew li l-qorti għandha l-għarfien uffiċjali tagħhom, huma kkunsidrati mill-qorti anki jekk l-ebda waħda mill-partijiet ma tkunu invokathom. Il-qorti tikkunsidra l-preżunzjonijiet statutorji ex officio, inklużi ċirkustanzi li, bis-saħħa tal-liġi u sakemm ma jiġix ippruvat mod ieħor, għandhom jiġu kkunsidrati bħala veri. Pereżempju, fil-liġi tal-familja, hemm numru limitat ta’ preżunzjonijiet u fatti irrefutabbli li l-liġi ma tippermettix li jiġu ribattjati.

1.3 Sa liema livell trid tkun konvinta l-qorti sabiex tagħti sentenza li tissejjes fuq l-eżistenza ta' dak il-fatt?

Ir-regoli tal-proċedimenti ċivili Ungeriżi ma jipprevedu l-ebda grad minimu ta’ ċertezza mill-qorti. Sakemm il-liġi ma tipprovdix mod ieħor, il-qorti mhix ristretta għall-applikazzjoni ta’ regoli formali speċifiċi, metodi jew mezzi ta’ prova u hija ħielsa li sserraħ fuq evidenza mill-partijiet jew kwalunkwe prova oħra li tkun xierqa biex tistabbilixxi l-fatti tal-każ. Dan, madankollu, ma japplikax għal preżunzjonijiet statutorji, inklużi dispożizzjonijiet leġiżlattivi li jistipulaw li ċerti fatti għandhom jitqiesu bħala veri sakemm ma tingħatax prova kuntrarja. Il-qorti tistabbilixxi l-fatti rilevanti tal-każ billi tqabbel, u tevalwa individwalment u b’mod konġunt id-dikjarazzjonijiet u l-kondotta tal-partijiet waqt il-proċedimenti, kif ukoll l-evidenza skoperta waqt is-seduta u data oħra relatati mal-azzjoni, skont il-konvinzjoni tagħha.

2 Is-smigħ tal-provi

Il-qorti tisma’ evidenza biex tistabbilixxi l-fatti meħtieġa għal deċiżjoni dwar tilwima.

2.1 Għas-smigħ tal-provi dejjem ikun meħtieġ li jsir rikors minn parti, jew huwa wkoll possibbli li f’ċerti każijiet l-imħallef jisma’ l-provi fuq l-inizjattiva tiegħu stess?

Sakemm il-liġi ma tipprovdix mod ieħor, għandu jingħata prova tal-fatti relevanti f’każ mill-parti li jkollha interess fil-fatt li tkun ġiet aċċettata mill-qorti bħala l-verità, u l-konsegwenzi tan-nuqqas ta’ evidenza jew nuqqas ta’ prova ta’ dan il-fatt jiġu mġarrba mill-istess parti. Fi proċedimenti ċivili, il-qorti tista’ tordna l-kumpilazzjoni ta’ xhieda ex officio, jekk dan huwa permess mil-liġi.

Fil-proċedimenti amministrattivi, il-qorti tista’ tordna l-kumpilazzjoni ta’ xhieda ex officio fir-rigward ta’ fatti jew evidenza b’appoġġ għaċ-ċirkostanzi li għandha tieħu inkunsiderazzjoni ex officio, jekk issir referenza għal ksur li jipperikola minuri jew persuna intitolata għall-benefiċċji tad-diżabilità jew jekk il-liġi tipprovdi hekk.

2.2 Jekk ir-rikors min-naħa ta' parti għall-ġbir tal-provi jintlaqa', x'isir wara?

Ix-xhieda jinstemgħu, l-opinjonijiet jiġu miksuba minn esperti u, jekk ikun hemm bżonn, jinstemgħu l-esperti, isiru spezzjonijiet, id-detenturi tad-dokumenti, reġistrazzjonijiet tal-vidjow, reġistrazzjonijiet tal-ħsejjes, reġistrazzjonijiet tal-ħsejjes u vidjows jew evidenza materjali oħra jiġu ordnati biex jippreżentawhom.

2.3 F’liema każijiet il-qorti tista' tiċħad ir-rikors ta' parti għall-ġbir tal-provi?

Il-qorti mhix marbuta bl-ebda applikazzjoni ta’ preżentazzjoni ta’ evidenza li tkun sottomessa minn parti jew bid-deċiżjoni tagħha fir-rigward tal-għoti tal-provi. Il-qorti tista’ tiċħad applikazzjoni għall-għoti ta’ provi jekk l-applikazzjoni għall-għoti ta’ provi ma tkunx ġiet sottomessa skont id-dispożizzjonijiet tal-Att CXXX tal-2016 dwar il-Kodiċi ta’ Proċedura Ċivili, sakemm ma jkunx previst mod ieħor mil-liġi, jew jekk il-parti obbligata li ġġarrab bil-quddiem l-ispejjeż tal-kumpilazzjoni ta’ xhieda ma ssodisfax l-obbligu tiegħu jew tagħha li tħallas il-pagament bil-quddiem, minkejja li tkun ġiet mitluba tagħmel dan. Il-qorti tirrifjuta applikazzjoni għall-għoti ta’ provi jew twaqqaf il-kumpilazzjoni ta’ xhieda diġà ordnata jekk din ma tkunx neċessarja biex tingħata sentenza fuq tilwima legali.

2.4 X’inhuma l-mezzi differenti biex isiru l-provi?

B’mod partikolari, il-mezzi tal-prova jinkludu evidenza miksuba minn xhieda, opinjonijiet esperti, dokumenti, reġistrazzjonijiet tal-vidjow, reġistrazzjonijiet tal-ħsejjes, reġistrazzjonijiet tal-vidjow u ħsejjes u evidenza materjali oħra. Il-mezzi ta’ prova ma jistgħux jiġu ammessi jekk esklużi mil-liġi jew jekk ikunu soġġetti għal kundizzjonijiet, sakemm ma jintlaħqux il-kundizzjonijiet. L-evidenza tista’ tittieħed permezz ta’ spezzjoni. Fil-proċeduri ma tista’ ssir l-ebda dikjarazzjoni ġuramentata.

2.5 X’inhuma l-mezzi biex jinġabru l-provi mingħand ix-xhieda u huma differenti mill-mezzi użati biex jinġabru l-provi mingħand ix-xhieda tal-periti tal-qorti? X’inhuma r-regoli fir-rigward tas-sottomissjoni ta’ provi bil-miktub u ta’ perizji/opinjonijiet ta' esperti?

Bi qbil mal-prinċipju ta’ evidenza diretta, bħala regola ġenerali x-xhieda u l-esperti jagħtu xhieda waqt seduta. Jekk parti tixtieq tagħti prova tal-allegazzjonijiet tagħha b’dokumenti, hija għandha tehmeż id-dokument mal-applikazzjoni tagħha jew għandha tippreżentahom waqt is-seduta. Mill-inqas traduzzjoni Ungeriża sempliċi tad-dokument trid tkun mehmuża ma’ dokument f’lingwa barranija. Jekk ikun hemm xi dubju dwar l-eżattezza jew il-kompletezza tat-test tradott, trid tintuża traduzzjoni ċertifikata, li fin-nuqqas tagħha l-qorti tinjora d-dokument. Fuq talba tal-parti li tippreżenta l-provi, il-qorti tista’ tobbliga lill-parti b’interessi opposti biex tagħmel disponibbli kull dokument li jkun fil-pussess tiegħu jew tagħha u li hu jew hi tkun obbligata li tirrilaxxa jew tippreżenta xorta waħda skont ir-regoli tal-liġi ċivili. B’mod partikolari, il-parti li għandha interessi opposti hija soġġetta għal tali obbligu jekk id-dokument inħareġ fl-interess tal-parti li tippreżenta evidenza jew li tattesta relazzjoni legali dwar din l-aħħar parti, jew hi relatata ma’ seduta relatata ma’ tali relazzjoni legali. Jekk id-dokument ikun fil-pussess ta’ persuna li mhix qed tipparteċipa fl-azzjoni, il-qorti għandu jkollha d-dokument disponibbli billi tapplika r-regoli dwar l-ispezzjoni. Jekk mozzjoni biex tiġi ppreżenta l-evidenza hija sottomessa minn parti, il-qorti tirranġa li tikseb dokumenti jew data miżmuma minn qorti, nutar, awtorità pubblika oħra, korp amministrattiv jew organizzazzjoni oħra, sakemm ir-rilaxx tad-dokument jew tad-data ma jistax jintalab mill-parti direttament. Mhuwiex meħtieġ li jinkiseb id-dokument oriġinali jekk ma jkunx hemm bżonn li jiġi spezzjonat u l-parti tippreżenta kopja ċċertifikata jew sempliċi tiegħu waqt is-seduta. It-trażmissjoni ta’ dokument tista’ tiġi rrifjutata biss jekk fiha informazzjoni klassifikata.

2.6 Hemm xi mezzi ta’ prova li huma iktar b’saħħithom minn oħrajn?

Ġeneralment le.

2.7 Hemm obbligu li jintużaw ċerti mezzi ta’ prova biex jiġu ppruvati xi fatti partikolari?

M’hemm l-ebda obbligu bħal dan, b’mod ġenerali. F’każijiet eċċezzjonali, pereżempju fil-proċedimenti biex tiddikjara l-inkapaċità ta’ persuna, il-qorti hija meħtieġa tistieden espert psikjatriku mediku biex tevalwa l-istat mentali tal-konvenut.

2.8 Ix-xhieda huma obbligati bil-liġi li jixhdu?

Iva, imma f’ċerti każijiet huma jistgħu jirrifjutaw li jixhdu.

2.9 F’liema ċirkostanzi jistgħu jirrifjutaw li jixhdu?

Il-persuni li ġejjin jistgħu jirrifjutaw li jagħtu evidenza:

• qraba ta’ kull parti;
• persuna li fix-xhieda tiegħu jew tagħha tista’ tinkrimina lilha nnifisha jew lil qarib tagħha li tkun ikkommettiet reat kriminali fir-rigward tal-kwistjoni relevanti;
• persuna li hija marbuta b’segretezza mill-professjoni tiegħu/tagħha jekk ix-xhieda tagħha tkun tfisser li tikser l-obbligu tas-segretezza tagħha, sakemm il-parti konċernata teżentahom minn dak l-obbligu;
• persuna marbuta bil-kunfidenzjalità tas-sigrieti kummerċjali fir-rigward ta’ kwistjonijiet li fihom tagħti evidenza jkun ifisser li jinkiser dak l-obbligu ta’ kunfidenzjalità, sakemm id-data kkonċernata mix-xhieda ma tikkwalifikax bħala sigrieti kummerċjali taħt l-Att dwar l-aċċessibilità ta’ data ta’ interess pubbliku u data aċċessibbli għal raġunijiet ta’ interess pubbliku, jew jekk is-suġġett tal-proċediment huwa d-deċiżjoni fuq jekk id-data mogħtija hijiex ta’ interess pubbliku jew le jew hijiex aċċessibbli għal raġunijiet ta’ interess pubbliku;

il-medjatur/l-espert fil-proċedimenti ta’ medjazzjoni involuti fit-tilwima, il-fornituri tal-kontenut tal-midja u l-persuni f’impjieg jew relazzjoni simili ma’ dawk il-fornituri, fir-rigward ta’ kwistjonijiet li fihom ix-xhieda tagħhom tkun tfisser li tiżvela l-identità tal-persuna li tathom l-informazzjoni fil-kuntest tal-attività tiegħu/tagħha bħala fornitur ta’ kontenut tal-midja.

2.10 Jekk persuna tirrifjuta li tixhed tista’ tingħata multa jew tiġi sfurzata tixhed?

Xhieda, esperti maħtura fil-qorti, sidien ta’ dokument jew oġġett soġġett għall-ispezzjoni, u persuni oħra li l-parteċipazzjoni tagħhom fil-kumpilazzjoni ta’ xhieda hija meqjusa neċessarja mill-qorti (iktar ’il quddiem flimkien: “kontributuri”) huma obbligati li jikkontribwixxu għall-evidenza li tkun qed tittieħed. Jekk kontributur jonqos milli jwettaq l-obbligu tiegħu jew tagħha mingħajr ma jitlob minn qabel li jiġi skużat għal raġuni tajba li hu jew hi kapaċi jsostnu, il-qorti għandha tobbliga lill-kontributur biex iħallas lura l-ispejjeż imġarrba, tista’ timponi multa fuq il-kontributur, tista’ tordna d-dehra obbligatorja tal-kontributur, tista’ tnaqqas ir-remunerazzjoni tal-kontributur, u tista’ tinforma lis-superjuri, lis-superviżur jew lil min iħaddem lill-kontributur dwar in-nuqqas tiegħu li jattendi. Il-qorti tista’ tapplika iktar minn waħda minn dawn il-miżuri ta’ sfurzar fl-istess ħin.

Miżuri ta’ sfurzar ma jistgħux jiġu applikati kontra minuri taħt l-età ta’ erbatax, iżda r-rappreżentant legali tiegħu jew tagħha jistgħu jintalbu jirrimborsaw l-ispejjeż imġarrba u jistgħu jkunu soġġetti għal multa.

Jekk kontributur iwettaq l-obbligu tiegħu jew tagħha jew japplika biex jiġi skużat għal raġuni tajba li hu jew hi jistgħu jissostanzjaw wara l-applikazzjoni ta’ kwalunkwe miżura ta’ sfurzar, l-ordni fuq il-miżura ta’ sfurzar titwarrab mill-qorti.

Xhud jista’ jressaq appell separat kontra d-deċiżjoni li tobbligah jixhed. L-appell jissospendi s-seduta tax-xhud. Jekk ir-rifjut ta’ xhud li jixhed ikun bla bażi, il-qorti li tiddeċiedi dwar l-appell tista’ timponi multa fuq ix-xhud, u l-qorti li tipproċedi fl-azzjoni tista’ tobbliga lix-xhud jirrimborża l-ispejjeż imġarrba.

2.11 Hemm persuni li ma jistgħux jixhdu?

Ir-rappreżentant legali ta’ xhud ma jistax jinstema’ bħala xhud, sakemm il-persuna fiżika rrappreżentata minnha jew minnu tkun kompetenti biex tipparteċipa fil-proċedimenti.

Persuna ma tistax tinstema’ bħala xhud jekk hu/hi aġixxiet bħala avukat għad-difiża fir-rigward ta’ suġġett li hu/hi tgħallmet dwarha fil-kariga ta’ avukat għad-difiża, jew jekk hu/hi ma kinitx eżentata mill-obbligu dwar il-kunfidenzjalità fi kwistjoni rigward informazzjoni klassifikata.

Persuna minuri taħt l-età ta’ erbatax tista’ tinstema’ biss bħala xhud jekk l-evidenza mistennija mix-xhieda tagħha ma tkunx tista’ tiġi pprovduta b’xi mod ieħor.

2.12 X’inhu r-rwol tal-imħallef u tal-partijiet fis-smigħ ta’ xhud? B’liema kundizzjonijiet jista’ jinstema’ xhud permezz ta’ vidjokonferenza jew ta’ mezzi tekniċi oħrajn?

Ix-xhieda jidhru matul is-seduta permezz ta’ taħrika tal-qorti fejn fil-prinċipju se jinstemgħu mill-imħallef li jippresjedi, jew fil-każ ta’ mħallef wieħed, mill-imħallef li jipproċedi fil-każ.

L-imħallef li jippresjedi jista’ jippermetti lill-parti li tibda l-eżami tax-xhieda, fuq talba tiegħu jew tagħha, tkun l-ewwel li tistaqsi direttament il-mistoqsijiet lix-xhud, qabel ma jippermetti lill-parti opposta biex tagħmel mistoqsijiet, jekk il-parti opposta tkun għamlet talba għal dan il-għan. F’dawn il-każijiet l-imħallef li jippresjedi u l-membri l-oħra tal-bord jistgħu jagħmlu mistoqsijiet lix-xhud wara interrogazzjoni mill-partijiet.

3 Il-valutazzjoni tal-provi

Il-qorti tistabbilixxi l-fatti rilevanti tal-każ billi tqabbel, u tevalwa individwalment u b’mod konġunt id-dikjarazzjonijiet u l-kondotta tal-partijiet waqt il-proċedimenti, kif ukoll l-evidenza skoperta waqt is-seduta u data oħra relatati mal-azzjoni, skont il-konvinzjoni tagħha.

3.1 Meta l-provi ma jkunux inkisbu b’mod legali minn parti, il-qorti jkollha xi restrizzjonijiet meta tagħti s-sentenza tagħha?

Mezz ta’ prova, jew kwalunkwe parti separabbli minnu, huwa illegali u ma jistax jintuża fl-azzjoni, jekk

a) inkiseb jew ġie ppreżentat bil-ksur jew theddid tad-dritt ta’ persuna għall-ħajja u l-integrità fiżika;

b) kien prodott bi kwalunkwe metodu illegali ieħor;

c) ġie miksub b’mod illegali;

d) is-sottomissjoni tiegħu fil-qorti tikser id-drittijiet tal-personalità.

Ħlief jekk ikun inkiseb jew ippreżentat bil-ksur jew it-theddid tad-dritt ta’ persuna għall-ħajja u l-integrità fiżika, il-qorti tista’ tqis mezz illegali ta’ prova b’mod eċċezzjonali u b’kunsiderazzjoni xierqa għaċ-ċirkostanzi speċifiċi u sa liema punt tkun inkisret il-liġi, l-interess legali affettwat mill-ksur tal-liġi, l-impatt tal-evidenza illegali fuq l-iskoperta tal-fatti, il-piż ta’ biċċiet oħra ta’ evidenza disponibbli, u ċ-ċirkostanzi l-oħra kollha tal-każ.

3.2 Bħala parti fil-kawża, id-dikjarazzjoni tiegħi tgħodd bħala prova?

Dikjarazzjoni ta’ parti ma titqiesx bħala evidenza; madankollu, il-qorti tevalwa wkoll it-talbiet tal-partijiet meta tkun qed tistabbilixxi l-fatti tal-każ, kif deskritt fil-Mistoqsija 3.