Sib informazzjoni għal kull reġjun
1 L-oneru tal-provi
Ir-regoli dwar il-ġbir u l-preżentazzjoni tal-provi u l-metodi ta’ kif jinġabru l-provi fi proċedimenti ċivili huma rregolati mill-Att dwar il-Proċedura Ċivili (Zakon o pravdnem postopku, ZPP).
1.1 X’inhuma r-regoli dwar l-oneru tal-provi?
Ir-regola ġenerali hija li l-partijiet jridu jiddikjaraw il-fatti sottostanti kollha għat-talbiet u l-oġġezzjonijiet tagħhom, u jippreżentaw provi li juru dawk il-fatti (l-Artikoli 7 u 212 taz-ZPP).
Ir-rikorrenti jridu jippruvaw il-fatti li fuqhom huma bbażati t-talbiet tagħhom, filwaqt li l-konvenuti jridu jippruvaw il-fatti li fuqhom huma bbażati l-oġġezzjonijiet tagħhom. Il-liġi sostantiva tgħidilna liema parti trid tipprova u turi l-fatt. Il-konsegwenzi ta’ fatt mhux pruvat jaqgħu fuq dik il-parti li, skont in-normi tal-liġi sostantiva, trid tistabbilixxi u tipprova dak il-fatt (l-Artikoli 7 u 215 taz-ZPP).
1.2 Hemm xi regoli li permezz tagħhom ċerti fatti jiġu eżentati mill-oneru tal-provi? F’liema każijiet ? Jistgħu jiġu ppreżentati provi sabiex jiġi ppruvat li preżunzjoni legali partikolari mhix valida?
Il-proċedura ta’ ġbir ta’ provi tkopri l-fatti li fuqhom huma bbażati t-talbiet u l-oġġezzjonijiet, regoli xjentifiki u professjonali, u regoli bbażati fuq l-esperjenza. In-normi ġuridiċi ma għandhomx għalfejn jiġu ppruvati, għaliex ir-regola tagħhom tgħid li l-qorti jrid ikollha għarfien tagħhom ex officio (iura novit curia).
Ma hemmx bżonn li jiġu ppruvati l-fatti li jiġu rikonoxxuti minn parti waqt il-proċeduri quddiem il-qorti. Il-qorti tista’ tordna li jiġu ppruvati fatti rikonoxxuti jekk temmen li parti rrikonoxxiethom sabiex tressaq talba li ma tistax tressaq (l-Artikolu 3(3) taz-ZPP).
Il-fatti li parti ma tiċħadx jew tiċħad mingħajr ma tispjega għalfejn qed tiċħad, jiġu meqjusa rikonoxxuti, sakemm l-iskop taċ-ċaħda ta’ dawk il-fatti jkun ġej mid-dikjarazzjonijiet l-oħra tal-parti. Parti fil-kawża tista’ tevita l-konsegwenzi ta’ din il-preżunzjoni ta’ rikonoxximent billi tiddikjara li ma tafx bil-fatti; madankollu, dan japplika biss għal fatti li mhumiex marbuta mal-imġieba ta’ din il-parti jew perċezzjoni tagħha.
Ma hemmx għalfejn jiġu prodotti provi għal fatti li huma rikonoxxuti u magħrufa ġeneralment (l-Artikolu 214(1,6) taz-ZPP).
Il-qorti tilqa’ fatt rikonoxxut mingħajr ma tivverifika l-veraċità tiegħu (l-Artikolu 214(1) taz-ZPP), sakemm ma taħsibx li l-parti rrikonoxxiet il-fatt bil-ħsieb li tressaq talba li ma tistax tressaq (l-Artikolu 3(3) taz-ZPP).
Il-fatti li tippreżumi l-liġi ma għandomx bżonn jiġu ppruvati; madankollu, wieħed jista’ jgħid li dawn il-fatti ma jeżistux, sakemm il-liġi ma tistabbilixxix mod ieħor (l-Artikolu 214(5) taz-ZPP).
1.3 Sa liema livell trid tkun konvinta l-qorti sabiex tagħti sentenza li tissejjes fuq l-eżistenza ta' dak il-fatt?
Sabiex tingħata deċiżjoni fuq il-mertu tat-talba tar-rikorrent, hemm bżonn ta’ livell għoli ta’ verità (provi materjali) pereżempju, il-qorti trid tkun konvinta mill-fatti li huma rilevanti fil-liġi.
F’xi okkażjonijiet huwa biżżejjed li tintwera l-possibiltà biex tingħata deċiżjoni, b’mod partikolari għall-għotja ta’ ċerti deċiżjonijiet provviżorji ta’ proċedura li ma jġibux fi tmiemhom il-proċeduri u li permezz tagħhom il-qorti tiddeċiedi kwistjonijiet provviżorji ta’ proċedura. Biex l-imħallef japplika regola speċifika ta’ proċedura, il-fatti ġuridiċi rilevanti jridu jintwerew li huma possibbli. Madankollu, ma hemmx bżonn li l-imħallef ikun konvint mill-eżistenza tagħhom. Iz-ZPP ma jispjegax dawk il-fatti li jistgħu jintwerew li huma probabbli sabiex tiġi meqjusa norma partikolari.
2 Is-smigħ tal-provi
2.1 Għas-smigħ tal-provi dejjem ikun meħtieġ li jsir rikors minn parti, jew huwa wkoll possibbli li f’ċerti każijiet l-imħallef jisma’ l-provi fuq l-inizjattiva tiegħu stess?
Skont il-prinċipju stabbilit tal-kontradittorju, huma l-partijiet li jitolbu li jinġabru l-provi.
Il-qorti tista’ tiġbor ukoll provi ex officio (l-Artikolu 7(2) taz-ZPP) jekk tqis li l-partijiet beħsiebhom jagħmlu użu inammissibbli tat-talbiet tagħhom (l-Artikolu 3(3) taz-ZPP).
Il-qorti tiġbor provi ex officio f’tilwim bejn il-ġenituri, fejn mhix marbuta mat-talba u anki jekk għadha ma tressqitx talba; hija tista’ tiġbor provi wkoll anki jekk l-ebda waħda mill-partijiet ma ddikjarat li hemm provi u jekk il-ġbir huwa meħtieġ sabiex jitħarsu l-interessi tat-tfal (l-Artikolu 408 taz-ZPP).
2.2 Jekk ir-rikors min-naħa ta' parti għall-ġbir tal-provi jintlaqa', x'isir wara?
Il-qorti tiddeċiedi liema provi għandhom jinġabru sabiex jiġu stabbiliti l-fatti rilevanti (l-Artikolu 213(2) u l-Artikolu 287 taz-ZPP). Il-qorti tagħti deċiżjoni fuq il-provi fejn b’hekk tilqa’ jew tiċħad it-talbiet tal-partijiet, u tista’ tordna wkoll il-ġbir ta’ ċerti provi ex officio.
Jekk it-talba ta’ parti minnhom li tikkonċerna l-provi tintlaqa’ b’deċiżjoni tal-qorti, din tiġi implimentata u l-provi jinġabru. Il-qorti mhix marbuta bid-deċiżjoni tagħha dwar il-provi. Hija tista’ tbiddilha matul il-proċedimenti u tiġbor provi li minħabba fihom kienet ċaħdet talba preċedenti, u tista’ tiġbor ukoll provi ġodda (l-Artikolu 287(4) taz-ZPP).
Il-provi ġeneralment jinġabru waqt is-seduta prinċipali quddiem imħallef, li jagħti d-deċiżjoni finali (l-Artikolu 217(1) taz-ZPP). Jekk hemm raġunijiet validi, il-provi jistgħu jinġabru quddiem imħallef speċifiku maħtur fuq talba speċjali (l-Artikolu 217(1) taz-ZPP). F’każijiet eċċezzjonali, il-provi jistgħu jinġabru wkoll wara li titlesta s-seduta prinċipali, meta l-bord tal-imħallfin jiddeċiedi li s-seduta prinċipali għandha terġa tinfetaħ. Dan iseħħ, fejn meħtieġ, sabiex ikun hemm proċedimenti supplimentari jew biex jiġu kkjarifikati kwistjonijiet importanti speċifiċi (l-Artikolu 292 taz-ZPP).
2.3 F’liema każijiet il-qorti tista' tiċħad ir-rikors ta' parti għall-ġbir tal-provi?
Iz-ZPP jispeċifika li l-ġbir tal-provi jista’ jiġi miċħud biss fejn il-provi huma irrilevanti għad-deċiżjoni (l-Artikolu 287 taz-ZPP); pereżempju l-provi ma jistabbilixxux il-fatti ġuridikament rilevanti. Madankollu, iz-ZPP ma għandux dispożizzjonijiet speċifiċi dwar il-possibiltà ta’ ċaħda ta’ provi inammissibbli, jew provi li ma jistgħux jinġiebu b’mod kost-effiċjenti jew b’mod fattibbli.
Parti fil-kawża trid, mhux aktar tard mill-ewwel seduta prinċipali, tiddikjara l-fatti kollha neċessarji biex tappoġġa l-mozzjoni tagħha, tipproduċi l-provi meħtieġa biex tiġi stabbilita l-veraċità tad-dikjarazzjonijiet tagħha u tistqarr il-pożizzjoni tagħha fir-rigward tad-dikjarazzjonijiet u l-provi prodotti mill-parti l-oħra. Dan ifisser li l-qorti ma tqisx il-provi li l-parti tipproduċi tard wisq. Dan ifisser li l-qorti ma tqisx il-provi li l-parti tipproduċi tard wisq. Din il-parti tiġi ġeneralment projbita minn din il-mozzjoni (l-Artikolu 286 taz-ZPP). L-unika eċċezzjoni hija f’każi fejn il-parti tista’ turi li kienet imxekkla milli tippreżenta l-provi tagħha fl-ewwel seduta minħabba raġunijiet mhux fil-kontroll tagħha jew jekk l-ammissibiltà tal-provi ma kinitx, fl-opinjoni tal-qorti, se tikkawża dewmien fil-kawża (l-Artikolu 286(3) taz-ZPP).
Dwar provi inammissibbli u provi li ma jistgħux jinġiebu b’mod fattibbli, huwa importanti li wieħed iżomm mall-Artikolu 3(3) taz-ZPP, li jgħid li l-qorti ma tirrikonoxxiex il-mozzjonijiet tal-partijiet li jiksru regolamenti vinkolanti jew huma kontra r-regoli tal-morali.
2.4 X’inhuma l-mezzi differenti biex isiru l-provi?
Iz-ZPP jirrikonoxxi l-provi li ġejjin: l-ispezzjonijiet, id-dokumenti, is-smigħ tax-xhieda, is-smigħ ta’ xhieda esperti u l-partijiet.
2.5 X’inhuma l-mezzi biex jinġabru l-provi mingħand ix-xhieda u huma differenti mill-mezzi użati biex jinġabru l-provi mingħand ix-xhieda tal-periti tal-qorti? X’inhuma r-regoli fir-rigward tas-sottomissjoni ta’ provi bil-miktub u ta’ perizji/opinjonijiet ta' esperti?
Ix-xhieda: Kull min jiġi mħarrek bħala xhud irid jattendi u, sakemm mhux speċifikat mod ieħor bil-liġi, irid jagħti x-xhieda tiegħu (l-Artikolu 229(1) taz-ZPP). Ix-xhieda jinstemgħu wara talba għal dan tal-parti, li trid tiddikjara fuq xiex se jixhed ix-xhud u tagħti d-dettalji personali tiegħu jew tagħha (l-Artikolu 236 taz-ZPP). Ix-xhieda jiġu mħarrka għas-seduta permezz ta’ taħrika speċjali; din it-taħrika jrid ikun fiha twissija lix-xhieda tal-obbligu li jixhdu, il-konsegwenzi ta’ assenza mhux ġustifikata, u d-dritt ta’ rifużjoni tal-ispejjeż tagħhom (l-Artikolu 237 taz-ZPP).
Ix-xhieda jinstemgħu waqt is-seduta prinċipali. Ix-xhieda li, minħabba raġunijiet ta’ età, mard jew diżabilità fiżika serja, ma jistgħux jikkonformaw mat-taħrika jistgħu jixhdu fir-residenza tagħhom (l-Artikolu 237(2) taz-ZPP). Kull xhud jinstema’ individwalment u mhux fil-preżenza ta’ xhieda oħra li jixhdu warajh (l-Artikolu 238(1) taz-ZPP). Il-qorti twissi lix-xhieda tal-obbligu li jgħidu l-verità u li ma jinsew jgħidu xejn; hija twissihom ukoll tal-konsegwenzi jekk jagħtu xhieda falza. Ix-xhud l-ewwel jgħid x’jaf jew ma jafx dwar il-każ; l-imħallef li jippresjedi l-awla jew il-membri tal-awla, il-partijiet u l-avukati u dawk bil-prokura mbagħad isaqsuhom mistoqsijiet sabiex jagħrblu d-dikjarazzjonijiet tax-xhieda jew biex iżidu magħhom jew biex jiċċarawhom. Jekk ix-xhieda jagħmlu dikjarazzjonijiet inkonsistenti, huma jistgħu jiġu mistoqsija dwar il-fatt (l-Artikolu 239(3) taz-ZPP). Iz-ZPP ma għadux jirrikonoxxi l-ħalfa li jieħdu x-xhieda.
Iz-ZPP ma jagħmilx distinzjoni bejn il-proċedura tas-smigħ ta’ xhieda ordinarji u dawk "esperti", u ma jistabbilixxi l-ebda dispożizzjonijiet ta’ proċedura speċjali f’dan ir-rigward. Ma hemmx differenza bejn il-proċeduri għas-smigħ tax-xhieda u ta’ xhieda esperti.
Dokumenti: Għalkemm iz-ZPP ma għandux klassifika tal-forom differenti ta’ provi, id-dokumenti huma meqjusa l-aktar kredibbli. Dawn jistgħu jinqasmu f’dokumenti pubbliċi u dokumenti privati. Id-dokumenti pubbliċi huma dawk maħruġa f’formola stabbilita minn qabel minn korp tal-Istat li jaġixxi fil-kompetenza tiegħu jew dokumenti maħruġa f’formola apposta minn komunità lokali awto-governattiva, kumpanija jew organizzazzjoni oħra jew individwu fl-eżerċizzju ta’ awtorità pubblika mogħtija lilhom bil-liġi (l-Artikolu 224(1) taz-ZPP). Id-dokumenti privati huma d-dokumenti kollha li mhumiex pubbliċi. F’dokument privat, firma tista’ tiġi awtentikata minn korp tal-Istat awtorizzat jew minn persuna fiżika jew ġuridika li għandha awtorità pubblika (pereżempju nutar pubbliku). Dawn il-klawżoli awtentifikati f’dokumenti privati għandhom importanza pubblika, u dik il-parti tad-dokument tista’ tiġi meqjusa wkoll bħala dokument pubbliku. Il-valur probatorju ta’ dokumenti pubbliċi huwa mfisser separatament fiz-ZPP. Dokument pubbliku huwa l-prova tal-fatti kkonfermati jew speċifikati fih (l-Artikolu 224(1) taz-ZPP). Filwaqt li z-ZPP jibda mill-preżunzjoni li l-kontenut ta’ dokument pubbliku huwa veru minnu, jista’ jiġi pruvat li l-fatti ġew imniżżla b’mod skorrett f’dokument pubbliku jew li d-dokument pubbliku ġie mfassal b’mod skorrett (l-Artikolu 224(4) taz-ZPP). Din hija l-unika regola dwar il-provi fil-proċedura ċivili Slovena.
Id-dokumenti pubbliċi barranin awtentikati skont regolamenti rilevanti għandhom l-istess valur probatorju bħad-dokumenti Sloveni, sakemm jiġu applikati l-arranġamenti ta’ reċiproċità, sakemm ftehim internazzjonali ma jistabbilixxix xort’oħra (l-Artikolu 225 taz-ZPP).
Iz-ZPP jistabbilixxi wkoll regoli dwar in-notifika tad-dokumenti (l-obbligu tan-notifika tad-dokumenti), li jiddependi fuq jekk dokument huwiex għand il-parti li qed tirreferi għalih, għand il-parti l-oħra, għand il-korp tal-Istat jew l-organizzazzjoni li teżerċità awtorità pubblika, jew ma’ terza peruna (persuna fiżika jew ġuridika).
Xhieda esperti: Il-qorti tisma’ x-xhieda mingħand xhud espert meta jkun meħtieġ għarfien tekniku biex jiġi stabbilit jew iċċarat fatt u dan l-għarfien mhux disponibbli lill-qorti (l-Artikolu 243 taz-ZPP). Il-qorti ċivili taħtar xhud espert b’deċiżjoni speċjali, u tista’ tagħti lill-partijiet iċ-ċans li jippreżentaw il-fehmiet tagħhom fuq il-kwistjoni qabel il-ħatra. Xhud espert jista’ jiġi maħtur ukoll mill-imħallef li jippresjedi l-awla jew minn imħallef maħtur għal tal-apposta, jekk jistgħu jisimgħu din ix-xhieda (l-Artikolu 244 taz-ZPP). Ix-xhieda esperti ġeneralment jinħatru minn lista speċjali ta’ xhieda maħtura mill-qorti; dan id-dmir jista’ jiġi afdat ukoll lil istituzzjoni speċjalizzata. Persuni fiżiċi biss jistgħu jkunu xhieda esperti. Ix-xhieda esperti jridu jaċċettaw id-dmirijiet tagħhom u jippreżentaw il-konklużjonijiet u l-opinjoni tagħhom (l-Artikolu 246(1) taz-ZPP). Il-qorti tista’ twaħħal multa fuq xhud espert li ġie mħarrek skont il-proċedura u naqas milli jattendi mingħajr ġustifikazzjoni; xhud espert li ma jaċċettax li jwettaq dmiru mingħajr raġuni valida; xhud espert li jonqos milli jinnotifika lill-qorti immedjatament bir-raġunijiet li ma ħallewhx jaqdi dmirijietu (fil-ħin); u xhud espert li, mingħajr ma jagħti raġuni valida, jonqos milli jwettaq ix-xogħol espert tiegħu fil-ħin kif stabbilit mill-qorti (l-Artikolu 248(1) taz-ZPP). Ix-xhieda esperti jistgħu jinħelsu mid-dmirijiet tagħhom mill-qorti, wara talba tagħhom stess, u biss għar-raġunijiet li jistgħu jagħtu biex jirrifjutaw li jixhdu jew iwieġbu mistoqsija individwali. Il-qorti tista’ teħles lix-xhieda esperti mid-dmirijiet tagħhom, wara talba tagħhom stess, għal raġunijiet iġġustifikati oħra (pereżempju minħabba l-ammont ta’ xogħol li għandhom pendenti). Eżenzjoni għal din ir-raġuni tista’ tintalab ukoll minn impjegat awtorizzat tal-korp jew l-organizzazzjoni li magħha jaħdem ix-xhud espert (l-Artikolu 246(2) u (3) taz-ZPP). Xhud espert jista’ jiġi skwalifikat ukoll bl-istess mod bħal imħallef; l-unika eċċezzjoni f’dan il-każ hija meta xi ħadd li diġa kien instema’ bħala xhud jista’ joqgħod bħala xhud espert (l-Artikolu 247(1) taz-ZPP).
Ix-xogħol ta’ xhud espert jinvolvi sejbiet u l-opinjoni tiegħu. Il-qorti tiddeċiedi wkoll jekk xhud espert għandux jippreżenta s-sejbiet u l-opinjoni tiegħu biss oralment waqt is-seduta jew għandux jippreżentahom ukoll bil-miktub qabel is-seduta. Il-qorti tiffissa wkoll iż-żmien li fih ix-xhud espert irid jippreżenta s-sejbiet u l-opinjoni tiegħu. Jekk jiġi maħtur aktar minn xhud espert wieħed, dawn ix-xhieda jistgħu jippreżentaw is-sejbiet u l-opinjonijiet tagħhom flimkien, jekk ikun hemm qbil dwarhom. Jekk ma jaqblux, kull xhud espert jippreżenta s-sejbiet tiegħu separatament (l-Artikolu 254 taz-ZPP). Jekk joħorġu differenzi fundamentali bejn l-informazzjoni mogħtija minn xhieda esperti jew jekk is-sejbiet ta’ wieħed jew aktar xhieda esperti mhumiex ċari, mhux kompluti jew jikkontradixxu lilhom infushom, u dawn l-anomaliji ma jiġux korretti permezz ta’ seduta ta’ smigħ mill-ġdid tax-xhieda esperti, il-provi jerġgħu jinġabru mill-istess xhieda esperti jew oħrajn (l-Artikolu 254(2) taz-ZPP). Madankollu, jekk hemm kuntradizzjonijiet fl-opinjoni ta’ wieħed jew aktar xhieda esperti jew jekk l-opinjoni tagħhom fiha anomaliji jew jekk hemm dubju raġonevoli dwar il-korrettezza tal-opinjoni mogħtija, jiġu mitluba l-opinjonijiet ta’ xhieda esperti oħra (l-Artikolu 254(3) taz-ZPP). Ix-xhieda esperti għandhom dritt ta’ rimbors tal-ispejjeż tagħhom u d-dritt għal ħlas għax-xigħol tagħhom (l-Artikolu 249(1) taz-ZPP).
2.6 Hemm xi mezzi ta’ prova li huma iktar b’saħħithom minn oħrajn?
Il-prinċipju applikat fl-eżami tal-provi huwa dak tal-eżami ħielsa tal-provi. Il-qorti, skont il-fehmiet propja tagħha, tiddeċiedi liema fatti hija tqis li ġew ippruvati, skont evalwazzjoni sħiħa u meqjusa ta’ kull prova separatament u tal-provi kollha f’daqqa, u dwar is-suċċess tal-proċedimenti b’mod ġenerali (l-Artikolu 8 taz-ZPP). Fil-proċedura ċivili Slovena għalhekk ma hemmx "regoli dwar il-provi", fejn il-leġiżlatur jistabbilixxi bil-quddiem b’mod astratt il-valur ta’ tipi speċifiċi ta’ provi. L-unika eċċezzjoni hija r-regola dwar il-valutazzjoni tad-dokumenti pubbliċi (ara l-punt 2.5).
Madankollu fil-prattika r-regola applikata hija li l-provi f’forma ta’ dokumenti, pereżempju, huma aktar kredibbli (iżda mhux aktar b’saħħithom) minn provi oħra, bħal pereżempju x-xhieda tax-xhieda jew tal-partijiet.
2.7 Hemm obbligu li jintużaw ċerti mezzi ta’ prova biex jiġu ppruvati xi fatti partikolari?
Iz-ZPP ma għandux dispożizzjonijiet dwar jekk ċerti oġġetti jew forom ta’ provi humiex obbligatorji sabiex tiġi stabbilita l-eżistenza ta’ ċerti fatti.
2.8 Ix-xhieda huma obbligati bil-liġi li jixhdu?
Iva. Kull min jiġi mħarrek bħala xhud irid jattendi u, sakemm mhux speċifikat mod ieħor bil-liġi, irid jixhed (l-Artikolu 229(1) taz-ZPP).
2.9 F’liema ċirkostanzi jistgħu jirrifjutaw li jixhdu?
Persuna ma tistax tinstema’ bħala xhud jekk ix-xhieda tagħha tikser xi obbligu ta’ sigriet uffiċjali jew militari, sakemm l-awtorità kompetenti ma tagħtix il-permess tagħha biex tinħeles minn dan l-obbligu (l-Artikolu 230 taz-ZPP).
L-imħallef li jippresjedi l-awla jista’ b’mod eċċezzjonali jippermetti s-smigħ ta’ xhud li jikxef sigriet uffiċjali jew militari, jekk jiġu sodisfatti l-kundizzjonijiet għall-iżvelar ta’ informazzjoni sigrieta waqt proċedimenti ġudizzjarji (skont l-importanza tal-informazzjoni u l-kontenut tad-dokumenti għall-proċedimenti; in-natura u s-sensittività tal-informazzjoni klassifikata; l-importanza u l-piż tad-drittijiet materjali kkonċernati; u jekk l-iżvelar tal-informazzjoni kklassifikata tikkompromettix il-funzjonament ta’ korp jew is-sigurtà nazzjonali).
Ix-xhieda jistgħu jirrifjutaw li jixhdu (l-Artikolu 231 taz-ZPP):
- dwar kwistjonijiet li dwarhom fdathom persuna bħala r-rappreżentant awtorizzat tagħha;
- dwar kwistjonijiet li l-persuna kkonċernata jew persuna oħra tkun stqarret magħhom bħala konfessur reliġjuż;
- dwar fatti li huma skoprew bħala avukat jew tabib jew fl-eżerċizzju ta’ kull professjoni oħra jew xi attività oħra fejn huma marbuta bl-obbligu tas-sigriet professjonali dwar fatti li skoprew fl-eżerċizzju ta’ dik il-professjoni jew attività.
Ix-xhieda jistgħu jirrifjutaw li jwieġbu mistoqsijiet individwali jekk ikollhom raġuni tajba, partikolarment jekk, bit-tweġiba, jikkawżaw diżunur serju, ħsara finanzjarja sinifikanti jew prosekuzzjoni kriminali fuqhom infushom jew lil qraba b’affinità fil-linja diretta f’kull grad, jew lil qraba miż-żwieġ sat-tielet grad, jew jekk jikkawżaw diżunur serju, ħsara finanzjarja sinifikanti jew prosekuzzjoni kriminali lill-konjuġi tagħhom jew qraba biż-żwieġ sa u inkluż it-tieni grad (anki jekk iż-żwieġ diġà inħall), jew lit-tutur tagħhom jew minuri, jew lill-ġenituri adottivi tagħhom jew tfal adottati (l-Artikolu 233(1) taz-ZPP).
Madankollu r-riskju ta’ ħsara finanzjarja ma jistax jintuża minn xhud bħala raġuni sabiex jirrifjuta li jixhed dwar tranżazzjonijiet legali li għalihom kien preżenti bħala xhud imħarrek, dwar kawżi li fihom kellu l-irwol, b’rabta ma’ tilwima, ta’ predeċessur legali jew rappreżentant ta’ xi waħda mill-partijiet, dwar fatti marbuta mal-proprjetà fil-familja jew miż-żwieġ, dwar fatti marbuta mat-twelid, żwieġ jew mewt, jew kull fejn, skont regolamenti speċjali, huma obbligati jressqu rikors jew jagħmlu dikarazzjoni (l-Artikolu 234 taz-ZPP). Xhud ma jistax jirrifjuta li jixhed ukoll minħabba raġunijiet ta’ protezzjoni ta’ xi sigriet tan-negozju, jekk l-iżvelar ta’ ċerti fatti huwa meħtieġ sabiex minnu jgawdi l-pubbliku jew persuna oħra, sakemm dak il-benefiċċju jkun akbar mill-ħsara kkawżata mill-iżvelar ta’ dak is-sigriet (l-Artikolu 232 taz-ZPP).
2.10 Jekk persuna tirrifjuta li tixhed tista’ tingħata multa jew tiġi sfurzata tixhed?
Iva. Jekk xhud li ġie mħarrek quddiem il-qorti skont il-proċedura jonqos li jidher u dan in-nuqqas mhux ġustifikat, jew jekk jitilqu minn fejn kellhom jixhdu mingħajr permess, il-qorti tista’ tordna li jinġiebu b’arrest, bi spejjeż tagħhom, u tista’ timponi wkoll multa sa massimu ta’ EUR 1 300). Il-qorti tista’ timponi din il-multa wkoll fuq xhud li jitla l-qorti iżda li, wara li jkun ġie mwissi bil-konsegwenzi, jirrifjuta li jixhed jew li jwieġeb mistoqsijiet speċifiċi għal raġunijiet li l-qorti tqis mhux ġustifikati. F’dan il-każ, il-qorti tista’, jekk ix-xhud ikun għadu qed jirrifjuta li jixhed, tibgħatu l-ħabs sakemm ikun lest biex jixhed, jew sakemm ma jkunx hemm bżonn li jinstema’, iżda għal perjodu ta’ mhux aktar minn xahar (l-Artikolu 241(1,2) taz-ZPP).
2.11 Hemm persuni li ma jistgħux jixhdu?
Xhud jista’ jkun kull persuna li hija kapaċi tagħti informazzjoni dwar il-fatti li jridu jiġu ppruvati (l-Artikolu 229(2) taz-ZPP). L-eliġibbiltà biex wieħed ikun xhud ma tiddependix fuq il-kapaċità ġuridika. Minuri jew persuna li ġew iddikjarati parzjalment jew totalment interdetti jistgħu jkunu xhieda jekk huma kapaċi jagħtu informazzjoni dwar il-fatti ġuridikament rilevanti. Il-kwistjoni dwar jekk xhud huwiex kapaċi jixhed tiġi evalwata mill-qorti fuq bażi individwali.
Kull waħda mill-partijiet fil-kawża jew ir-rappreżentant legali tagħha ma jistgħux ikunu xhieda; madankollu, rappreżentant ordinarju (pooblaščenec) jew intervenut fil-kawża (stranski intervenient) jistgħu jkunu xhud.
2.12 X’inhu r-rwol tal-imħallef u tal-partijiet fis-smigħ ta’ xhud? B’liema kundizzjonijiet jista’ jinstema’ xhud permezz ta’ vidjokonferenza jew ta’ mezzi tekniċi oħrajn?
Fir-rigward tas-smigħ tax-xhieda, ara r-risposta aktar ‘il fuq.
Is-sistema ta’ vidjokonferenza hija regolata mill-Artikolu 114a taz-ZPP, li jgħid li qorti tista’, bil-kunsens tal-partijiet, tippermetti li l-partijiet u r-rappreżentanti tagħhom ikun f’post ieħor waqt is-smigħ u jmexxu atti proċedurali hemmhekk jekk ikun hemm trażmissjoni awdjo u tal-vidjow mill-post fejn tkun qed issir is-seduta lejn il-post fejn ikunu preżenti l-partijiet u/jew ir-rappreżentanti tagħhom. L-istess kundizzjonijiet japplikaw għal ġbir ta’ provi permezz ta’ spezzjonijiet, dokumenti, ix-xhieda mill-partijiet, ix-xhieda u x-xhieda esperti.
3 Il-valutazzjoni tal-provi
3.1 Meta l-provi ma jkunux inkisbu b’mod legali minn parti, il-qorti jkollha xi restrizzjonijiet meta tagħti s-sentenza tagħha?
B’mod ġenerali, il-provi miksuba illegalment (pereżempju permezz ta’ interċettazzjonijiet telefoniki illegali) ma jistgħux jintużaw fi proċedimenti ċivili. Madankollu, il-ġurisprudenza eċċezzjonalment tippermetti l-użu ta’ dawn il-provi jekk hemm raġunijiet sodi biex isir hekk jew jekk il-ġbir tal-provi għandu importanza speċjali għall-implimentazzjoni ta’ dritt protett mill-Kostituzzjoni. F’dan il-każ, minbarra li xi provi jista’ jkun inġiebu illegalment, ir-rwol deċiziv huwa dwar jekk il-provi prodotti f’proċedimenti ċivili jistgħux iwasslu għal ksur mill-ġdid tad-drittijiet tal-bniedem.
Dwar provi inammissibbli u provi li ma jistgħux jinġiebu b’mod fattibbli, l-Artikolu 3(3) taz-ZPP jgħid li l-qorti ma tirrikonoxxiex il-mozzjonijiet tal-partijiet li jiksru regolamenti vinkolanti jew huma kontra r-regoli tal-morali.
3.2 Bħala parti fil-kawża, id-dikjarazzjoni tiegħi tgħodd bħala prova?
Jekk dikjarazzjoni tifforma parti minn kawża jew xi forma ta’ rikors, ma tgħoddx bħala prova, iżda jkollha l-istatus ta’ stqarrija reali minn dik il-parti, li għaliha jkollha tipproduċi provi xierqa. Jekk id-dikjarazzjoni qiegħda f’dokument sottomess bħala prova tal-istqarrijiet tal-parti, dik id-dikjarazzjoni jkollha l-istatus ta’ dokument.
Dikjarazzjoni mogħtija minn parti waqt is-seduta ta’ smigħ tgħodd ukoll bħala prova, għaliex iz-ZPP jirrikonoxxi wkoll is-smigħ tal-partijiet bħala provi (l-Artikolu 257 taz-ZPP).
Ħoloq relatati
http://www.dz-rs.si/wps/portal/Home/deloDZ/zakonodaja/preciscenaBesedilaZakonov
Il-verzjoni bil-lingwa nazzjonali ta’ din il-paġna tinżamm mill-punt ta’ kuntatt tan-NĠE rispettiv. It-traduzzjonijiet saru mis-servizz tal-Kummissjoni Ewropea. Jista' jkun hemm xi tibdil imdaħħal fl-oriġinal mill-awtorità nazzjonali kompetenti li jkun għadu ma jidhirx fit-traduzzjonijiet. La l-NĠE u lanqas il-Kummissjoni Ewropea ma jaċċettaw ebda responsabbiltà fir-rigward ta' kwalunkwe informazzjoni jew dejta li tinsab jew li hemm referenza għaliha f'dan id-dokument. Jekk jogħġbok irreferi għall-avviż legali sabiex tiċċekkja r-regoli dwar id-drittijiet tal-awtur għall-Istati Membri responsabbli minn din il-paġna.