Διασφάλιση περιουσιακών στοιχείων κατά τη διάρκεια αγωγής σε χώρα της ΕΕ

1 Ποια είναι τα διάφορα μέτρα;

Τα προσωρινά και προληπτικά μέτρα ανήκουν στην κατηγορία των ασφαλιστικών μέτρων. Το δίκαιο της Αυστρίας προβλέπει τις κάτωθι διαδικασίες ασφαλιστικών μέτρων:

• μέτρα προστασίας αποδεικτικών στοιχείων·
• μέτρα εκτέλεσης για σκοπούς εξασφάλισης
• προσωρινά μέτρα.

Κοινό χαρακτηριστικό των ανωτέρω διαδικασιών ασφαλιστικών μέτρων είναι το γεγονός ότι οι διάδικοι δεν χρειάζεται να αποδείξουν τους ισχυρισμούς τους, αλλά απλώς να τους επιβεβαιώσουν προσκομίζοντας εκ πρώτης όψεως αποδεικτικά στοιχεία (δηλαδή να τους εκθέσουν με αξιόπιστο τρόπο).

Από τα ανωτέρω μέτρα τα σημαντικότερα είναι τα προσωρινά μέτρα, για αυτόν τον λόγο οι παρακάτω επισημάνσεις περιορίζονται σε αυτά.

Τα προσωρινά μέτρα είναι δικαστικές αποφάσεις υπό μορφή διαταγής, με την οποία διασφαλίζεται η μελλοντική αναγκαστική εκτέλεση ή ρύθμιση των υφιστάμενων συνθηκών για ορισμένο χρονικό διάστημα ή επιτυγχάνεται προσωρινή ικανοποίηση της αξίωσης.

Τα προσωρινά μέτρα διακρίνονται περαιτέρω σε μέτρα:

• για την εξασφάλιση χρηματικής απαίτησης
• για την εξασφάλιση αξίωσης ατομικής παροχής·
• για την εξασφάλιση δικαιώματος ή έννομης σχέσης.

2 Υπό ποιες προϋποθέσεις διατάσσονται αυτά τα μέτρα;

2.1 Η διαδικασία

Τα προσωρινά μέτρα διατάσσονται μόνο κατόπιν αίτησης. Οι διάδικοι είναι ο αιτών και ο καθ’ ου η αίτηση. Αρμόδια για την έκδοση προσωρινών μέτρων είναι τα κάτωθι δικαστήρια:

• επί εκκρεμοδικίας: το δικάζον δικαστήριο του οικείου βαθμού δικαιοδοσίας
• σε διαδικασίες εκτέλεσης: το δικαστήριο της εκτέλεσης·
• πριν από τη διαγνωστική δίκη ή μεταξύ της διαγνωστικής δίκης και της διαδικασίας εκτέλεσης: το περιφερειακό δικαστήριο (Bezirksgericht) της γενικής δωσιδικίας του καθ’ ου·
• επικουρικά, το δικαστήριο στη δικαιοδοσία του οποίου υπάγεται το αντικείμενο των προσωρινών μέτρων ή το δικαστήριο του τόπου μόνιμης ή προσωρινής διαμονής του τρίτου οφειλέτη ή το περιφερειακό δικαστήριο που προέβη στην πρώτη πράξη εκτέλεσης.

Επειδή η διαδικασία διενεργείται βάσει των διατάξεων αναγκαστικής εκτέλεσης, για τις διαδικασίες σε πρώτο βαθμό δεν απαιτείται εκπροσώπηση από δικηγόρο.

Οι πράξεις εκτέλεσης (όπως η θέση υπό δικαστική μεσεγγύηση) διενεργούνται αυτεπαγγέλτως (από το εκτελεστικό όργανο). Κατά κανόνα, τα έξοδα για τα προσωρινά μέτρα, το ύψος των οποίων εξαρτάται από την αξία της προς εξασφάλιση αξίωσης, βαρύνουν σε πρώτη φάση τον αιτούντα. Ο αιτών μπορεί να ζητήσει επιστροφή των εξόδων της διαδικασίας μόνο σε περίπτωση δικαίωσής του κατά την κύρια διαδικασία, στο πλαίσιο της οποίας υποβάλλεται η σχετική αίτηση. Ωστόσο, σε περίπτωση δικαίωσης του καθ’ ου κατά την έκδοση της απόφασης επί των προσωρινών μέτρων, δικαιούται και αυτός επιστροφή των εξόδων.

2.2 Οι κύριες προϋποθέσεις

Προϋπόθεση για την έκδοση διαταγής προσωρινών μέτρων είναι η υποβολή σχετικής αίτησης από τον διάδικο που κινδυνεύει να υποστεί ζημία, στην οποία προβάλλει και πιστοποιεί, με εκ πρώτης όψεως αποδεικτικά στοιχεία, την ύπαρξη χρηματικής ή μη απαίτησης, αξίωσης επί άλλης παροχής ή επί επίμαχου δικαιώματος ή έννομης σχέσης, καθώς και την ύπαρξη κινδύνου.

Στην περίπτωση προσωρινών μέτρων για την εξασφάλιση χρηματικών απαιτήσεων, ο αιτών πρέπει να παράσχει εκ πρώτης όψεως αποδεικτικά στοιχεία για την ύπαρξη υποκειμενικού κινδύνου, δηλαδή ότι, απουσία προσωρινών μέτρων, ο καθ’ ου με δικές του ενέργειες θα δυσχέραινε ή θα παρακώλυε την ικανοποίηση της χρηματικής απαίτησης.

Για τα λοιπά είδη προσωρινών μέτρων αρκεί απλώς να πιστοποιείται, με εκ πρώτης όψεως αποδεικτικά στοιχεία, η ύπαρξη αντικειμενικού κινδύνου, δηλαδή ότι, εάν δεν διαταχθεί το προσωρινό μέτρο, θα παρεμποδιστεί ή θα δυσχερανθεί σημαντικά η δικαστική επιδίωξη ή η ικανοποίηση της αξίωσης διά της δικαστικής οδού, κυρίως λόγω μεταβολής της υφιστάμενης κατάστασης.

Τόσο για τα προσωρινά μέτρα προς εξασφάλιση χρηματικών απαιτήσεων όσο και για τα λοιπά είδη προσωρινών μέτρων, για την πιστοποίηση του κινδύνου αρκεί να αποδειχθεί ότι η αξίωση θα πρέπει να εκτελεστεί σε χώρες στις οποίες η εκτέλεση της αξίωσης δεν διασφαλίζεται ούτε από διεθνείς συμβάσεις ούτε από το ενωσιακό δίκαιο.

3 Αντικείμενο και φύση αυτών των μέτρων

3.1 Ποια περιουσιακά στοιχεία μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο αυτών των μέτρων;

Όλα τα μέσα εξασφάλισης χρηματικών απαιτήσεων περιγράφονται στον κώδικα αναγκαστικής εκτέλεσης (Exekutionsordnung). Συγκεκριμένα:

• μέτρα για τη θέση κινητών περιουσιακών στοιχείων υπό μεσεγγύηση και διαχείριση·
• διαταγή απαγόρευσης της μεταβίβασης ή της ενεχυρίασης κινητών ενσώματων στοιχείων·
• διαταγή απαγόρευσης έναντι τρίτων·
• μέτρα διαχείρισης της ακίνητης περιουσίας του καθ’ ου·
• διαταγή απαγόρευσης της πώλησης και σύστασης εμπράγματου βάρους επί της ακίνητης περιουσίας ή δικαιωμάτων που έχουν καταχωριστεί στο κτηματολόγιο.

3.2 Ποια τα αποτελέσματα αυτών των μέτρων;

Τα αποτελέσματα που επιφέρουν τα μέτρα αυτά διαφέρουν ανάλογα με το είδος του μέτρου εξασφάλισης. Σε περίπτωση θέσης κινητών ενσώματων περιουσιακών στοιχείων υπό μεσεγγύηση και διαχείριση, αυτά απομακρύνονται από την άμεση προσωπική επιρροή του καθ’ ου. Ακόμα και η νόμιμη διάθεση των υπό μεσεγγύηση ή διαχείριση στοιχείων είναι καταρχήν άκυρη. Προς αποφυγή της επέλευσης μεταβολών που θα υποβάθμιζαν την αξία ή το τίμημα των στοιχείων κατά το διάστημα που αυτά βρίσκονται υπό μεσεγγύηση ή διαχείριση, ο νόμος καταλείπει μεγάλο περιθώριο διακριτικής ευχέρειας στο δικαστήριο σε σχέση με την τυχόν «απαραίτητη ή ωφέλιμη» διάθεσή τους. Η εν λόγω διάθεση μπορεί, για παράδειγμα, να περιλαμβάνει την πώληση ευπαθών αγαθών που έχουν τεθεί υπό μεσεγγύηση.

Κάθε είδους διάθεση που αντίκειται στην απαγόρευση της μεταβίβασης ή ενεχυρίασης κινητών ενσώματων περιουσιακών στοιχείων είναι άκυρη.

Η δικαστική απαγόρευση έναντι τρίτων απαγορεύει στον καθ’ ου να διαθέσει ή να ικανοποιήσει κάθε είδους αξιώσεις έναντι τρίτων. Ταυτόχρονα, συνίσταται σε διαταγή έναντι των τρίτων να μην καταβάλουν να μην καταβάλουν στον καθ’ ού οφειλόμενα ποσά, έως ότου λάβουν νέα ειδοποίηση από το δικαστήριο, ούτε να αποδώσουν τα προς απόδοση πράγματα σε αυτόν, ούτε να προβούν σε ενέργεια που θα μπορούσε να παρακωλύσει ή να δυσχεράνει σημαντικά τις διαδικασίες εκτέλεσης σε σχέση με τη χρηματική απαίτηση ή τα προς απόδοση αντικείμενα. Ως εκ τούτου, στους τρίτους οφειλέτες μπορεί να απαγορευθεί μόνο η εκπλήρωση υποχρέωσης ή η παρακώλυση της εκπλήρωσης, αλλά δεν μπορεί να τους απαγορευθεί η καταβολή χρηματικών ποσών στον αιτούντα ή η άσκηση οποιουδήποτε δικαιώματος. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, οι τρίτοι υπέχουν υποχρέωση αποζημίωσης. Δεν ορίζεται ρητά από τον νόμο το αν η διάθεση κατά παράβαση των προσωρινών μέτρων είναι άκυρη, ενώ οι απόψεις των νομικών στην Αυστρία ως προς αυτό το θέμα διίστανται.

Η διαχείριση της ακίνητης περιουσίας του καθ’ ου ανατίθεται σε διαχειριστή ο οποίος διορίζεται και επιβλέπεται από το δικαστήριο.

Για την απαγόρευση της διάθεσης, εκ μέρους του οφειλέτη, της ακίνητης περιουσίας ή δικαιωμάτων που έχουν καταχωριστεί στο κτηματολόγιο, καθώς και της σύστασης εμπράγματου βάρους επί αυτών, γίνεται σχετική εγγραφή στο κτηματολόγιο. Μόλις γίνει η εγγραφή αυτή, επιτρέπεται μεν η εκούσια διάθεση των ακίνητων περιουσιακών στοιχείων ή των δικαιωμάτων εκ μέρους του οφειλέτη, καθώς και οι αντίστοιχες εγγραφές στο κτηματολόγιο, η ισχύς της όμως έναντι του αιτούντος υπόκειται σε περιορισμούς. Μόνον εφόσον απορριφθεί τελεσίδικα η αξίωση του αιτούντος ή αρθούν με άλλο τρόπο τα προσωρινά μέτρα, αποκτούν οι τρίτοι πλήρες δικαίωμα, μεταξύ άλλων και έναντι του αιτούντος, και μπορούν να ζητήσουν να αρθεί η απαγόρευση.

3.3 Ποια η ισχύς αυτών των μέτρων;

Τα προσωρινά μέτρα ισχύουν για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Ωστόσο η ισχύς τους μπορεί να παραταθεί κατόπιν αίτησης του αιτούντος. Εάν ένα προσωρινό μέτρο διαταχθεί εκτός του πλαισίου της διαδικασίας επί της ουσίας, το δικαστήριο πρέπει να θέσει, για την κατάθεση αγωγής ή αίτησης εκτέλεσης, εύλογη προθεσμία για την τεκμηρίωση της εξασφαλισμένης απαίτησης. Ο καθ’ ου μπορεί, με την κατάθεση εγγύησης, να επιτύχει την αναστολή της εκτέλεσης του μέτρου και την άρση των ήδη εκτελεσθέντων μέτρων.

Τα προσωρινά μέτρα αίρονται κατόπιν αίτησης ή αυτεπαγγέλτως όταν:

• παρέλθει η προθεσμία τεκμηρίωσης της αξίωσης·
• το προσωρινό μέτρο εκτελεστεί σε βαθμό πέραν του αναγκαίου για την προστασία του αιτούντος
• δεν πληρούνται πλέον οι προϋποθέσεις για τη λήψη του προσωρινού μέτρου
• ο καθ’ ου καταβάλει εγγύηση ή παράσχει εμπράγματη ασφάλεια
• εκλείψουν οι λόγοι επιβολής του μέτρου.

4 Υπάρχει δυνατότητα προσφυγής κατά ενός τέτοιου μέτρου;

Στο πλαίσιο της διαδικασίας έκδοσης διαταγής προσωρινών μέτρων, προβλέπονται δύο ένδικα μέσα που δεν έχουν ανασταλτικό αποτέλεσμα:

• ανακοπή κατά της διαταγής για τη λήψη του προσωρινού μέτρου: εάν ο εναγόμενος και ο τρίτος οφειλέτης δεν παρέστησαν στην ακροαματική διαδικασία, μπορούν να ασκήσουν ανακοπή εντός 14 ημερών. Προς διασφάλιση του δικαιώματος ακρόασης είναι δυνατόν να προσκομιστούν νέα στοιχεία. Επί των ανακοπών αυτών αποφαίνεται το πρωτοβάθμιο δικαστήριο μετά από ακροαματική διαδικασία που διεξάγεται κεκλεισμένων των θυρών·
• υπάρχει επίσης η δυνατότητα άσκησης προσφυγής («Rekurs») κατά αποφάσεων στο πλαίσιο της διαδικασίας προσωρινών μέτρων. Η προθεσμία άσκησης της προσφυγής είναι 14 ημέρες. Η διαδικασία της προσφυγής διεξάγεται εξ ολοκλήρου εγγράφως, ενώ απαγορεύεται η υποβολή νέων αποδεικτικών στοιχείων. Προσφυγή επί νομικού ζητήματος μπορεί να ασκηθεί και κατά οριστικής απόφασης με την οποία διατάσσεται προσωρινό μέτρο, όχι όμως σε περίπτωση απόρριψης προσωρινού μέτρου.

Ειδικοί κανόνες:

Ο νόμος προβλέπει τα εξής:

• τον καθορισμό προσωρινής στέγασης για (διαζευγμένο/-η) σύζυγο
• την προσωρινή ρύθμιση, χρήση ή διασφάλιση των περιουσιακών στοιχείων και των αποταμιεύσεων των συζύγων
• τον καθορισμό προσωρινής διατροφής για τέκνο
• προσωρινά μέτρα για την προστασία από ενδοοικογενειακή βία
• προσωρινά μέτρα για την προστασία από τη βία εν γένει
• προσωρινά μέτρα προστασίας κατά των παραβιάσεων της ιδιωτικής ζωής
• μέτρα για την κάλυψη επείγουσας ανάγκης στέγασης συζύγου.
• προσωρινό ενοίκιο.

Μεταξύ αυτών των ειδικών κανόνων, ιδιαιτέρως σημαντικά είναι τα προσωρινά μέτρα για την προστασία από τη βία. Η Αυστρία διαθέτει ένα απλό αλλά πολύ αποτελεσματικό σύστημα για την προστασία από τη βία, το οποίο επιτρέπει την αποβολή ενοίκου από το σπίτι και την απαγόρευση της επιστροφής του/της. Μπορεί επίσης να απαγορευθεί σε άτομο του οποίου η βίαιη συμπεριφορά καθιστά παράλογη την προσδοκία συναναστροφής του με άλλο άτομο, η παρουσία σε συγκεκριμένα μέρη και η επαφή με το άτομο που υφίσταται βία. Το σημαντικότερο είναι ότι το σύστημα προβλέπει στενή συνεργασία μεταξύ της αστυνομίας, των δικαστηρίων, της υπηρεσίας παρέμβασης για την προστασία από τη βία και, όταν εμπλέκονται ανήλικοι, των φορέων πρόνοιας για τα παιδιά και τους νέους, με σκοπό την προστασία από την οικογενειακή βία. Σε ορισμένες περιπτώσεις προβλέπεται επίσης η εκπροσώπηση των θυμάτων από φορέα προστασίας των θυμάτων.

Τα όργανα επιβολής του νόμου έχουν την εξουσία, βάσει της νομοθεσίας αστυνόμευσης, να επιβάλουν την αποβολή από την οικία ή την απαγόρευση εισόδου σε αυτή για χρονικό διάστημα έως και δύο εβδομάδων, σε περίπτωση που τίθεται σε κίνδυνο η ζωή, η υγεία ή η ελευθερία. Σε περίπτωση υποβολής αίτησης σε δικαστήριο για λήψη προσωρινών μέτρων, το σχετικό διάστημα παρατείνεται σε τέσσερις εβδομάδες κατ’ ανώτατο όριο. Η αστυνομία οφείλει επίσης να ενημερώσει την υπηρεσία παρέμβασης για την προστασία από την οικογενειακή βία, ώστε να παρασχεθεί στήριξη στα θύματα.

Το δικαστήριο, κατόπιν αίτησης προσώπου για το οποίο η περαιτέρω συμβίωση με άλλο πρόσωπο έχει καταστεί αφόρητη λόγω σωματικής επίθεσης εκ μέρους του τελευταίου, απειλής τέτοιας επίθεσης ή συμπεριφοράς που επηρεάζει σημαντικά την ψυχική του υγεία:

• διατάσσει την απομάκρυνση του άλλου προσώπου από την οικία και την παρακείμενη περιοχή και
• απαγορεύει την επιστροφή στην οικία και στην παρακείμενη περιοχή, εφόσον η οικία χρησιμεύει για την κάλυψη των άμεσων αναγκών στέγασης του/της αιτούντος/-σας.

Το δικαστήριο μπορεί επιπλέον να απαγορεύσει στο εκδιωχθέν πρόσωπο την παραμονή σε επακριβώς προσδιορισμένα σημεία (π.χ. έξω από την οικία ή το σχολείο του τέκνου) και να του επιβάλει να μη συναντά και να μην επικοινωνεί με τον/την αιτούντα/-σα, υπό τον όρο ότι δεν θίγεται με αυτόν τον τρόπο σοβαρό συμφέρον του καθ’ ου / της καθ' ης.

Τα προσωρινά μέτρα που διατάσσονται στο πλαίσιο κύριας διαδικασίας, όπως η διαδικασία διαζυγίου, η διαδικασία ακύρωσης γάμου, η διαδικασία διανομής των περιουσιακών στοιχείων ή διευθέτησης των δικαιωμάτων χρήσης της οικίας, ισχύουν έως την έκδοση τελεσίδικης απόφασης στην κύρια διαδικασία. Προσωρινά μέτρα μπορούν να διαταχθούν ανεξάρτητα από το αν εξακολουθεί να υφίσταται συμβίωση των διαδίκων και ανεξάρτητα από την κύρια διαδικασία. Ωστόσο, εάν δεν εκκρεμεί τέτοια διαδικασία, το χρονικό διάστημα για τη λήψη του προσωρινού μέτρου δεν μπορεί να υπερβαίνει τους έξι μήνες.

Εάν συντρέχουν οι προϋποθέσεις, το προσωρινό μέτρο εφαρμόζεται άμεσα, είτε αυτεπαγγέλτως είτε κατόπιν αίτησης. Το εκτελεστικό όργανο (δικαστικός επιμελητής) διατάσσει την απομάκρυνση του καθ’ ου από την οικία, του αφαιρεί όλα τα κλειδιά της οικίας και τα καταθέτει στο δικαστήριο. Κατά την εκτέλεση προσωρινών μέτρων για σκοπούς προστασίας από ενδοοικογενειακή βία, το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει στις αρχές ασφαλείας να κινητοποιήσουν τα εκτελεστικά όργανα που έχουν στη διάθεσή τους. Στην πράξη αυτό συμβαίνει συχνά, με αποτέλεσμα τα προσωρινά μέτρα για την προστασία από την οικογενειακή βία να εφαρμόζονται κατά κανόνα όχι από εκτελεστικό όργανο (δικαστικό επιμελητή), αλλά από τα όργανα της αστυνομίας.