

L-ewwel nett, jenħtieġ li jiġi nnutat li r-risposti mogħtija f’din l-iskeda informattiva jirreferu biss għall-qrati ġudizzjarji (komunement magħrufa bħala qrati ordinarji (tribunais comuns) fil-Portugall. Minbarra l-qrati ġudizzjarji, hemm kategoriji oħra ta’ qrati: il-Qorti Kostituzzjonali, il-qrati amministrattivi, il-Qorti tal-Awdituri (Tribunal de Contas). Hemm ukoll Kummissarji tal-Ġustizzja (Julgados de Paz) u qrati tal-arbitraġġ (Tribunais arbitrais).
Biex issir taf liema kategorija għandha kompetenza, tapplika r-regola li ġejja: il-qrati ġudizzjarji għandhom kompetenza fuq kawżi li ma humiex assenjati lil kategorija oħra ta’ qorti.
Barra minn hekk, fil-kategorija tal-qrati ġudizzjarji, l-oppost ta’ qorti speċjalizzata ma hijiex qorti ċivili ordinarja. L-oppost ta’ qorti speċjalizzata hija qorti ta’ kompetenza ġenerali. L-għażla bejn awla (juízo) jew qorti speċjalizzati u ġudikatura jew qorti ta’ kompetenza ġenerali tiddependi fuq is-suġġett tal-azzjoni u, f’ċerti każijiet, li huma indikati hawn taħt, tiddependi wkoll fuq il-valur tal-kawża.
Japplikaw il-liġijiet li ġejjin:
Il-qrati ġudizzjarji tal-prim'istanza jinqasmu, bħala regola ġenerali, fi qrati b’kompetenza territorjali usa’ (Tribunais de competência territorial alargada) u qrati distrettwali (Tribunais de comarca) (l-Artikolu 33 tal-Liġi Nru 62/2013).
Biex issir taf quddiem liema qorti tal-prim’istanza jenħtieġ li tagħmel rikors, għandhom jitqiesu wkoll il-punti li ġejjin.
F’każijiet speċifiċi, jeżistu proċedimenti li jridu jitressqu quddiem u jinstemgħu minn awtoritajiet li ma humiex qrati ġudizzjarji. Skont il-każ, dawn il-proċedimenti jintbagħtu lill-qorti kompetenti f’ċerti stadji: fejn hemm kontestazzjoni, appell jew bżonn li jiġu approvati ċerti deċiżjonijiet. Dan huwa l-każ bil-proċedimenti li ġejjin:
F’din it-tweġiba, il-qrati ċivili lokali ordinarji huma mifhuma li huma l-awli ċivili lokali u l-awli b’kompetenzi ġenerali fil-qrati distrettwali. Il-kompetenza ta’ dawn il-qrati hija definita b’mod awtomatiku, fi kliem ieħor, huma għandhom kompetenza meta l-ebda sezzjoni oħra jew qorti speċjalizzata ma jkollha kompetenza. Huma għandhom kompetenza wkoll meta l-valur tal-kawża jkun baxx.
Għalhekk għandek tmur quddiem l-awla ċivili lokali jew, meta ma teżistix, quddiem l-awla lokali b’kompetenza ġenerali fil-qorti distrettwali, meta jkunu kkonċernati l-kawżi li ġejjin:
Biex issir taf jekk tistax tmur quddiem awla ċivili lokali jew awla lokali ta’ kompetenza ġenerali, jew awla ċentrali speċjalizzata, ara wkoll it-tweġiba għall-mistoqsija 3 iktar ’l isfel Meta l-qrati speċjalizzati jkollhom huma l-kompetenza, kif insir naf quddiem liema waħda għandi nidher?.
Skont ir-regoli dwar il-kompetenza rigward il-ġerarkija, il-qrati ġudizzjarji jinqasmu fi qrati tal-prim'istanza, il-Qrati tal-Appell (Tribunais da Relação) (jew qrati tat-tieni istanza) u l-Qorti Suprema tal-Ġustizzja (Supremo Tribunal de Justiça), li hija l-qorti ġudizzjarja tal-aħħar istanza (l-Artikolu 42 tal-Liġi Nru 62/2013).
Il-liġi tipprovdi għal każijiet fejn l-ammissibilità tal-appell tiddependi mil-limitu tal-qrati:
Il-kawżi jridu jinstemgħu u jinfetħu quddiem il-qrati tal-prim'istanza. Barra minn hekk, il-qrati tal-prim'istanza għandhom kompetenza biex jisimgħu appelli mid-deċiżjonijiet ta’ nutara u reġistraturi u deċiżjonijiet oħra mogħtija mil-liġi. Biex wieħed jiddetermina liema qorti tal-prim'istanza hija kompetenti, iridu jiġu applikati r-regoli ġuriżdizzjonali dwar il-kompetenza materjali, il-valur u t-territorju, li jiġu stabbiliti fit-tweġibiet għall-mistoqsijiet hawn taħt.
Fil-prinċipju, il-Qrati tal-Appell jisimgħu biss appelli minn deċiżjonijiet ta’ qrati tal-prim'istanza. B’mod eċċezzjonali, il-liġi tagħtihom kompetenza għal ċerti kawżi fil-prim'istanza. Il-qrati tal-appell jisimgħu wkoll konflitti ta’ kompetenza bejn qrati tal-prim'istanza, ilmenti kontra ordnijiet mogħtija fil-prim'istanza u l-eżami mill-ġdid ta’ sentenzi barranin f’materji ċivili u kummerċjali.
Il-Qorti Suprema tal-Ġustizzja tisma’ appelli kontra sentenzi mogħtija mill-Qrati tal-Appell. F’każijiet speċjali previsti mil-liġi, hija tisma’ appelli mis-sentenzi tal-qrati tal-prim'istanza. B’mod eċċezzjonali, il-liġi tagħtiha kompetenza biex tisma’ ċerti kawżi bħala qorti fil-prim'istanza u l-aħħar istanza. Il-Qorti Suprema tal-Ġustizzja tisma’ wkoll kawżi li jinvolvu konflitti ta’ kompetenza bejn Qrati tal-Appell u proċeduri ta’ reviżjoni eċċezzjonali għall-istandardizzazzjoni tal-ġurisprudenza.
Il-qrati tal-prim'istanza
Fil-Portugall, hemm 23 Qorti Distrettwali (tribunais judiciais de comarca):
(l-Artikolu 33 tal-Liġi Nru 62/2013).
Minbarra dawn il-qrati, hemm qrati b’kompetenza territorjali usa’, li minnhom it-tlieta li ġejjin għandhom ukoll kompetenza ċivili u kummerċjali:
(l-Artikolu 83 tal-Liġi Nru 62/2013).
Il-Qrati tal-Appell
Fit-tieni istanza, hemm ħames Qrati tal-Appell li ssir referenza għalihom bl-isem tal-muniċipalità fejn jinsabu:
(L-Anness I kif issir referenza għalih fl-Artikolu 32(1) tal-Liġi Nru 62/2013).
Il-Qorti tal-Aħħar Istanza
(L-Artikolu 31 tal-Liġi Nru 62/2013).
Il-Qorti Suprema tal-Ġustizzja għandha ġuriżdizzjoni fuq il-Portugall kollu. Il-Qrati tal-Appell u l-qrati tal-prim'istanza għandhom kompetenza fil-qasam tad-distretti ġudizzjarji rispettivi tagħhom, li huma definiti fil-liġi dwar l-organizzazzjoni tas-sistema ġudizzjarja (il-Liġi Nru 62/2013 tas-26 ta’ Awwissu 2013). Biex issir taf jekk hijiex kompetenti l-qorti tal-belt A jew tal-belt B, trid tikkonsulta l-Annessi I, II u III tal-liġi msemmija hawn fuq dwar l-organizzazzjoni tas-sistema ġudizzjarja.
Persuni fiżiċi
Sakemm ma jkunx ipprovdut mod ieħor minn dispożizzjoni legali speċifika jew fir-regoli stabbiliti aktar ’il quddiem, hija kompetenti l-qorti tad-domiċilju tal-intimat (l-Artikolu 80 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili):
Il-persuni ġuridiċi u l-kumpaniji
Meta l-intimat ikun l-Istat, f’każijiet meta l-qorti tad-domiċilju tal-intimat ikollha kompetenza, il-kompetenza tgħaddi għand il-qorti tad-domiċilju tar-rikorrent (l-Artikolu 81 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Meta l-intimat ikun persuna ġuridika oħra jew kumpanija, il-qorti tal-post tal-uffiċċju ewlieni tagħha jew tal-post tal-fergħa, aġenzija, kumpanija sussidjarja, delegazzjoni jew rappreżentant tagħha jkollha kompetenza, skont jekk l-azzjoni titressaqx kontra l-persuna ġuridika jew l-entitajiet tal-aħħar.
Madankollu, il-kawżi mressqa kontra persuni ġuridiċi jew kumpaniji barranin li jkollhom fergħa, aġenzija, kumpanija sussidjarja, delegazzjoni jew rappreżentant fil-Portugall jistgħu jinfetħu quddiem il-qrati fil-postijiet fejn dawn ikollhom l-indirizzi rreġistrati tagħhom anki meta jkun tressaq rikors biex jiġi nnotifikat fl-uffiċċju ewlieni.
Diversi intimati u rikorsi kumulattivi (l-Artikolu 82 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili)
Meta jkun hemm aktar minn intimat wieħed fl-istess kawża, dawn kollha jridu jiġu mfittxija fil-qorti fejn il-maġġoranza tagħhom huma domiċiljati. Meta n-numru ta’ intimati f’domiċilji differenti jkun l-istess, ir-rikorrent jista’ jagħżel l-qorti tad-domiċilju ta’ kwalunkwe wieħed mill-intimati.
Meta r-rikorrent ikun ippreżenta diversi rikorsi li għalihom ikollhom kompetenza territorjali qrati differenti, ir-rikorrent jista’ jagħżel kwalunkwe waħda minn dawn il-qrati biex quddiemha jiftaħ il-kawża.
L-unika eċċezzjoni għal dan hija sitwazzjonijiet fejn il-qorti tista’ tivvaluta ex officio jekk hijiex nieqsa mill-kompetenza fir-rigward ta’ kwalunkwe rikors għal raġunijiet territorjali jew ta’ valur jew bi ftehim. Meta l-qorti twaqqaf dan il-każ, il-kawża trid titressaq quddiem il-qorti b’kompetenza fuq ir-rikors ikkonċernat. Dan jiġri, pereżempju, f’ċerti każijiet meta l-kompetenza għas-smigħ ta’ rikors minnhom tiddependi mis-sitwazzjoni ta’ proprjetà immobbli jew il-post ta’ konformità mal-obbligu. Tapplika wkoll f’kawżi li jinvolvu ordni ta’ protezzjoni (providência cautelar) jew passi preparatorji (diligência antecipada) u għall-każijiet meta l-imħallfin jew uħud mill-qraba tagħhom ikunu partijiet mill-proċedimenti, ċerti proċedimenti ta’ eżekuzzjonijiet, kawżi li jridu jingħaqdu ma’ kawżi oħra, kawżi meta ma ngħatatx notifika lill-intimat qabel is-sentenza jew kawżi fejn il-qorti mhix kompetenti minħabba l-valur tal-kawża.
Meta jkun hemm għadd ta’ rikorsi li bejniethom teżisti relazzjoni ta’ dipendenza jew sussidjarjetà, il-kawża trid titressaq quddiem il-qorti li għandha l-kompetenza biex tisma’ r-rikors prinċipali.
Kawża fejn waħda mill-partijiet tkun imħallef, il-konjuġi tal-imħallef jew ċerti qraba (l-Artikolu 84 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili)
Għal kawżi li jinvolvu mħallef, il-konjuġi tiegħu, xi ħadd mill-qraba axxendenti jew dixxendenti tiegħu jew persuna li magħha l-imħallef għandu relazzjoni bbażata fuq id-dritt komuni u meta dawn il-kawżi jridu jinfetħu quddiem il-qorti distrettwali fejn jaħdem l-imħallef, ikollha kompetenza l-qorti prinċipali tad-distrett ġudizzjarju li huwa l-aktar wieħed qrib tad-distrett ġudizzjarju tal-imħallef.
Meta l-kawża titressaq fid-distrett ġudizzjarju fejn għandu kompetenza l-imħallef rikużat jew jekk dan l-imħallef ikun ikkollokat hemmhekk u l-kawża diġà qiegħda tinstema’, il-kawża tintbagħat lill-eqreb distrett ġudizzjarju.
Dawn ir-regoli li għadhom kif issemmew ma japplikawx għad-distretti ġudizzjarji fejn ikun hemm aktar minn imħallef wieħed, għaliex f’dan il-każ, il-kawża tingħata jew tiġi ttrasferita lil imħallef differenti fl-istess distrett ġudizzjarju.
Is-smigħ tal-appelli
L-appelli jridu jitressqu quddiem il-qorti li hija ogħla fil-ġerarkija mill-qorti li mid-deċiżjoni tagħha tressaq l-appell (l-Artikolu 83 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Din li ġejja hija risposta bi sħab għal dawn it-tliet mistoqsijiet.
Il-kompetenza ratione loci tal-assi
Il-kawżi li jinvolvu drittijiet in rem jew drittijiet personali għall-użu ta’ proprjetà immobbli, id-diviżjoni ta’ koproprjetà, l-iżgumbrament, id-dritt tal-ewwel għażla, u l-preklużjoni, kif ukoll dawk il-każijiet li jinvolvu l-ipotekar mill-ġdid, is-sostituzzjoni, it-tnaqqis jew l-annullament tal-ipoteki jridu jitressqu quddiem il-qorti tal-post fejn tinsab il-proprjetà kkonċernata.
Madankollu, azzjonijiet li jinvolvu l-ipotekar mill-ġdid, is-sostituzzjoni, it-tnaqqis jew ir-rilaxx ta’ ipoteki fuq bastimenti jew inġenji tal-ajru jitressqu fil-qorti tad-distrett ġudizzjarju tal-post ta’ reġistrazzjoni rilevanti. Meta l-ipoteka tkopri bastimenti jew inġenji tal-ajru rreġistrati f’diversi distretti ġudizzjarji, ir-rikorrent jista’ jagħżel minn wieħed fosthom.
Meta l-oġġett tal-kawża jkun grupp ta’ assi mobbli li jappartjenu lill-istess persuna u huma maħsuba biex jintużaw għal darba biss, jew assi mobbli u immobbli, jew assi ta’ proprjetà immobbli li qiegħdin f’diversi distretti ġudizzjarji, il-kawża inkwistjoni titressaq quddiem il-qorti fid-distrett fejn jinsabu l-assi immobbli bl-ogħla valur. Għal dan il-għan jintużaw il-valuri tar-reġistru tal-artijiet. Meta l-assi immobbli li jkun l-oġġett tal-kawża jinsab f’aktar minn distrett ġudizzjarju wieħed, ir-rikorrent jista’ jagħżel li jressaq il-kawża fi kwalunkwe wieħed minn dawn id-distretti ġudizzjarji (l-Artikolu 70 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Il-kompetenza għall-konformità mal-obbligu
Il-kawżi li jitolbu l-eżekuzzjoni ta’ obbligi, kumpens għan-nuqqas ta’ konformità jew għal konformità parzjali ma’ obbligi u t-terminazzjoni ta’ kuntratt minħabba n-nuqqas ta’ konformità jitressqu quddiem il-qorti fejn huwa domiċiljat l-intimat.
Il-kreditur jista’ jagħżel il-qorti tal-post fejn kellu jitwettaq l-obbligu, meta l-intimat ikun persuna ġuridika, jew fejn id-domiċilju tal-kreditur jinsab fiż-żoni metropolitani ta’ Lisbona jew Porto u l-intimat ikun domiċiljat fl-istess żona metropolitana.
F’kawża biex tiġi stabbilita responsabbiltà ċivili fuq il-bażi ta’ att jew riskju illegali, il-qorti b’kompetenza hija l-qorti tal-post fejn seħħ l-att (l-Artikolu 71 tal-Kodiċi ta’ Proċedura Ċivili).
Id-divorzju u s-separazzjoni
Il-qorti li għandha kompetenza fuq proċeduri ta’ divorzju u separazzjoni legali hija dik taż-żona ta’ domiċilju jew residenza tar-rikorrent (l-Artikolu 72 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Kawżi għall-ħlas tat-tariffi
Biex tfittex il-ħlas tat-tariffi ta’ rappreżentanti legali jew esperti u l-irkupru ta’ somom imħallsa lill-klijent, il-qorti b’kompetenza hija l-qorti fejn ġie pprovdut is-servizz. Il-kawżi għall-ħlas ta’ tariffi jingħaqdu mal-kawża li għaliha ngħata s-servizz.
Meta l-kawża li fiha ngħata s-servizz tkun tressqet fil-Qorti tal-Appell jew fil-Qorti Suprema tal-Ġustizzja, il-kawża li tfittex il-ħlas tat-tariffi trid tinstema’ fil-Qorti Distrettwali tad-domiċilju tad-debitur (l-Artikolu 73 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Determinazzjoni u tqassim tal-avarija ġenerali
Il-qorti tal-port fejn il-merkanzija ta’ bastiment li ġarrab avarija ġenerali kienet jew kellha tkun ikkunsinnata għandha kompetenza biex tiddetermina u tqassam l-avarija ġenerali (l-Artikolu 74 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Telf u ħsara minħabba kolliżjoni ta’ bastimenti
Kawża li tinvolvi telf u ħsara minħabba kolliżjoni ta’ bastimenti tista’ titressaq quddiem il-qorti tal-post fejn seħħ l-inċident, il-qorti tad-domiċilju ta’ sid il-bastiment li laqat lill-ieħor, il-qorti tal-post fejn huwa bbażat dan il-bastiment jew fejn jinsab, jew il-qorti tal-port tal-ewwel wasla tal-bastiment li ntlaqat (l-Artikolu 75 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Għotjiet għas-salvataġġ jew l-assistenza lill-bastimenti
Rikorsi li jfittxu l-ħlas tal-għotjiet dovuti għas-salvataġġ jew għall-assistenza lill-bastimenti jistgħu jitressqu fil-qorti tal-post fejn seħħ l-avveniment, tal-post tad-domiċilju tas-sid tal-oġġetti salvati jew tal-post fejn il-bastiment salvat huwa rreġistrat jew jinstab (l-Artikolu 76 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
L-estinzjoni ta’ rahan fuq bastimenti
Kawża għad-dikjarazzjoni li bastiment akkwistat mingħajr ħlas jew bi ħlas huwa ħieles minn kwalunkwe rahan titressaq fil-qorti tal-port fejn il-bastiment ikun ankrat fil-ħin tal-akkwist (l-Artikolu 77 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Mandati proviżorji u passi preparatorji
Ir-rikorsi għall-qbid u s-sekwestru ta’ oġġetti jistgħu jiġu ppreżentati quddiem il-qorti tal-post fejn iridu jinfetħu proċedimenti relatati, jew fil-post fejn jinsabu l-assi jew, jekk hemm assi f’numru ta’ distretti, f’xi wieħed minnhom.
Għal ordni protettiva li tfittex is-sospensjoni immedjata ta’ xogħlijiet ta’ kostruzzjoni ġodda (embargo de obra nova), għandha kompetenza l-qorti tal-post fejn għandhom isiru x-xogħlijiet.
Għal miżuri proviżorji oħra għandha kompetenza l-qorti li quddiemha għandha titressaq il-kawża relatata.
Il-passi preparatorji li jkunu ttieħdu qabel il-kawża biex jiġu prodotti l-provi jintalbu lill-qorti tad-distrett fejn iridu jittieħdu l-passi.
Il-proċeduri għal miżuri proviżorji u l-passi preparatorji biex jiġu prodotti l-provi huma magħquda mal-kawża relatata u, jekk meħtieġ, trasferiti lill-qorti fejn tressqet il-kawża (l-Artikolu 78 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Notifiki ġudizzjarji
Rikorsi għal notifiki ġudizzjarji jsiru lill-qorti tad-distrett li fih tgħix il-persuna li għandha tiġi nnotifikata (l-Artikolu 79 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Eżekuzzjoni (l-Artikolu 89 tal-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali)
Bħala regola ġenerali, il-qorti tad-domiċilju tad-debitur għandha kompetenza għall-eżekuzzjoni sakemm mhux provdut mod ieħor f’dispożizzjoni speċifika tal-liġi jew fir-regoli stabbiliti hawn taħt.
Il-parti li titlob l-eżekuzzjoni tista’ tagħżel il-qorti tal-post fejn l-obbligu għandu jitwettaq meta l-parti li kontriha tintalab l-eżekuzzjoni tkun persuna ġuridika jew meta d-domiċilju tal-parti li titlob l-eżekuzzjoni jkun fiż-żona metropolitana ta’ Lisbona jew Porto u l-parti li kontriha qed jintalab l-eżekuzzjoni tkun domiċiljata fl-istess żona metropolitana.
Meta l-proċeduri ta’ eżekuzzjoni jikkonċernaw ir-ritorn ta’ oġġetti jew dejn b’garanzija in rem, ikollha kompetenza rispettivament il-qorti tal-post fejn jinsab l-oġġett jew il-post fejn jinsabu l-assi vinkolati.
Meta l-proċeduri ta’ eżekuzzjoni jridu jitressqu fil-qorti tal-post tad-domiċilju tal-parti li kontriha qed tintalab l-eżekuzzjoni u dik il-parti ma jkollhiex domiċilju fil-Portugall iżda jkollha assi hemm, il-kompetenza għall-proċeduri ta’ eżekuzzjoni hija tal-qorti tal-post fejn jinsabu l-assi.
Il-qorti fejn jinsabu l-assi għandha kompetenza wkoll meta: il-kawża għall-eżekuzzjoni trid issir f’qorti Portugiża għaliex għandha x’taqsam mal-validità tat-twaqqif / l-istralċ / persuni ġuridiċi oħra b’uffiċċju reġistrat fil-Portugall, jew il-validità tad-deċiżjonijiet tal-korpi korporattivi; u l-ebda waħda minn dawn is-sitwazzjonijiet ma sseħħ kif ipprovdut fir-regoli preċedenti jew li ġejjin dwar l-eżekuzzjoni.
F’kawżi li jinvolvu diversi proċeduri ta’ eżekuzzjoni li jaqgħu fil-kompetenza territorjali ta’ qrati differenti, għandha kompetenza l-qorti tal-post tad-domiċilju tal-parti li kontriha qed tintalab l-eżekuzzjoni.
Fl-eżekuzzjoni ta’ deċiżjoni mill-qrati Portugiżi, ir-rikors għall-eżekuzzjoni jsir bħala parti mill-proċedimenti li fihom ingħatat id-deċiżjoni, u l-eżekuzzjoni tiġi rreġistrata fl-atti tal-istess kawża. Meta l-kawża tkun sussegwentement għaddiet għall-appell, l-eżekuzzjoni tkun inkluża fil-kopja ċċertifikata. Meta taqsima speċjalizzata jkollha kompetenza għall-eżekuzzjoni, kopja tas-sentenza, ir-rikors li jibda l-proċeduri ta’ eżekuzzjoni u d-dokumenti li jakkumpanjawh iridu jintbagħtu lil din it-taqsima speċjalizzata b’urġenza.
Meta d-deċiżjoni tkun ittieħdet mill-arbitri fi proċedura ta’ arbitraġġ li tkun saret fil-Portugall, il-qorti b’kompetenza għall-eżekuzzjoni hija l-Qorti Distrettwali tal-post fejn saret il-proċedura ta’ arbitraġġ (l-Artikolu 85 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Meta l-kawża tkun tressqet quddiem il-Qorti tal-Appell jew il-Qorti Suprema tal-Ġustizzja, ikollha kompetenza l-qorti tad-domiċilju tal-parti li kontriha qed tintalab l-eżekuzzjoni. Meta l-parti li kontriha qed tintalab eżekuzzjoni tkun imħallef jew ċerti qraba tal-imħallef, japplikaw ir-regoli kif imsemmi hawn fuq f’Każijiet fejn waħda mill-partijiet tkun imħallef, konjuġi tal-imħallef jew ċerti qraba. Fi kwalunkwe każ, l-atti tal-kawża relatati mal-proċeduri dikjaratorji jew kopja tagħhom jintbagħtu lill-qorti b’kompetenza għall-eżekuzzjoni (l-Artikolu 86 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Fi proċedimenti ta’ eżekuzzjoni relatati ma’ spejjeż, multi jew kumpens dovuti minħabba litigazzjoni vessatorja, għandha kompetenza l-qorti fejn il-proċedimenti wasslu għan-notifika tal-kont jew ftehim rispettiv. Proċedimenti ta’ eżekuzzjoni relatati ma’ spejjeż, multi jew kumpens jingħaqdu fil-kawża relatata.
Meta l-ordni biex jitħallsu l-ispejjeż, multi jew kumpens tkun saret fil-Qorti tal-Appell jew fil-Qorti Suprema tal-Ġustizzja, il-proċeduri ta’ eżekuzzjoni jsiru fil-qorti tal-prim'istanza li għandha kompetenza fiż-żona fejn saru l-proċedimenti (l-Artikoli 87 u 88 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Għal eżekuzzjoni bbażata fuq sentenza barranija, għandha kompetenza l-qorti tad-domiċilju tal-intimat (l-Artikolu 86, skont l-Artikolu 90 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Għal ordni ta’ ħlas Ewropea, (ir-Regolament (KE) Nru 1896/2006 tat-12 ta’ Diċembru 2006, kif emendat mir-Regolament (UE) 2015/2421), għandha kompetenza l-Qorti Distrettwali ta’ Porto, istanza ċentrali, l-ewwel sezzjoni ċivili.
Liġi tax-xogħol
Bħala regola ġenerali, il-kawżi jridu jitressqu quddiem il-qorti tad-domiċilju tal-intimat. L-impjegaturi jew l-assiguraturi, kif ukoll l-istituzzjonijiet tas-sigurtà soċjali jiġu kkunsidrati li huma domiċiljati fil-post fejn għandhom fergħa, aġenzija, delegazzjoni jew rappreżentanza (l-Artikolu 13 tal-Liġi li tirregola l-qrati tax-xogħol).
Kawżi li jirriżultaw minn kuntratt ta’ impjieg imressaq minn ħaddiem kontra l-impjegatur tiegħu jistgħu jiġu ppreżentati fil-qorti tal-post fejn jitwettaq ix-xogħol jew il-post fejn il-ħaddiem ikun domiċiljat.
Meta jkun hemm diversi atturi, ikollha kompetenza l-qorti tal-post fejn twettaq ix-xogħol jew tal-post fejn xi wieħed mir-rikorrenti għandu d-domiċilju tiegħu.
Meta x-xogħol jitwettaq f’aktar minn post wieħed, il-każijiet li jirriżultaw mill-kuntratt tax-xogħol jistgħu jitressqu fil-qorti ta’ xi wieħed minn dawn il-postijiet (l-Artikolu 14 tal-Liġi li tirregola l-qrati tax-xogħol).
Kawżi li jirriżultaw minn inċidenti fuq ix-xogħol u mard okkupazzjonali jridu jitressqu fil-qorti tal-post fejn seħħ l-inċident jew fejn il-persuna marida ħadmet l-aħħar f’impjieg li seta’ kkawża l-marda.
Meta l-inċident iseħħ barra l-pajjiż, il-kawża trid titressaq fil-Portugall, fil-qorti tal-post tad-domiċilju tal-vittma.
Meta jkun hemm diversi benefiċjarji, ikollha kompetenza l-qorti tal-post ta’ residenza tal-akbar numru ta’ rikorrenti jew, jekk in-numru ta’ rikorrenti jkun ugwali, ikollha kompetenza l-qorti tal-post ta’ residenza tal-ewwel persuna li tagħmel rikors.
Meta l-persuna li tkun korriet fl-inċident, il-persuna marida jew il-benefiċjarju jkunu reġistrati bħala baħħara jew membri tal-ekwipaġġ ta’ inġenju tal-ajru u l-inċident seħħ matul vjaġġ jew jekk il-marda seħħet matul vjaġġ, ikollha kompetenza wkoll il-qorti fit-territorju nazzjonali tal-ewwel post li wasal fih il-bastiment jew l-inġenju tal-ajru jew tal-post fejn il-bastiment jew l-inġenju tal-ajru huma reġistrati (l-Artikolu 15 tal-Liġi li tirregola l-qrati tax-xogħol).
Fil-każ ta’ sensji kollettivi, iridu jitressqu miżuri proviżorji ta’ sospensjoni u sfidi fil-qorti tal-post fejn jinsab l-istabbiliment fejn isir ix-xogħol.
Meta s-sensja kollettiva taffettwa ħaddiema f’diversi stabbilimenti, ikollha kompetenza l-qorti tal-post fejn jinsab l-istabbiliment bl-akbar numru ta’ ħaddiema mkeċċija (l-Artikolu 16 tal-Liġi li tirregola l-qrati tax-xogħol).
Insolvenza
Għal proċedimenti ta’ insolvenza, il-qorti li għandha kompetenza hija l-qorti tal-post fejn jinsab l-uffiċċju rreġistrat jew id-domiċilju tad-debitur jew dak tat-testatur dakinhar tal-mewt, skont il-każ.
Għandha kompetenza wkoll il-qorti tal-post fejn id-debitur għandu ċ-ċentru tal-interessi ewlenin tiegħu. Dan huwa mifhum li huwa l-post fejn id-debitur abitwalment jamministra dawn l-interessi b’mod li huwa abitwali u aċċertabbli minn terzi persuni (l-Artikolu 16 tal-Kodiċi ta’ Insolvenza u Rkupru Korporattiv).
Il-pubblikazzjoni u r-reġistrazzjoni f’reġistru pubbliku ta’ sentenza barranija li tiftaħ proċedimenti, imsemmija fl-Artikoli 21 u 22 tar-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 1346/2000 tad-29 ta’ Mejju 2000, iridu jintalbu fil-qorti Portugiża fil-post fejn jinsab l-istabbiliment tad-debitur. Meta d-debitur ma jkollux stabbiliment fil-Portugall, trid issir talba lit-taqsima kummerċjali ta’ Lisbona, jekk l-assi insolventi jinvolvu kumpanija. Meta l-assi insolventi ma jinvolvux kumpanija, ikollha kompetenza t-taqsima ċivili ta’ Lisbona.
Ir-regola ta’ kompetenza msemmija hawn fuq tapplika għar-rikonoxximent tad-dikjarazzjoni ta’ insolvenza f’kawża barranija (l-Artikolu 288 tal-Kodiċi ta’ Insolvenza u Rkupru Korporattiv).
Inventarju tas-suċċessjoni
Għall-kompetenza fi proċedimenti dwar l-inventarju tas-suċċessjoni, ara l-iskeda informattiva dwar is-suċċessjoni.
Il-manteniment għall-adulti u l-minorenni u d-determinazzjoni tar-responsabbiltà tal-ġenituri
Għal aktar informazzjoni dwar kompetenza f’kawżi dikjaratorji marbuta ma’ pagamenti ta’ manteniment għall-adulti u l-minuri, fl-eżekuzzjoni tagħhom u f’kawżi dwar ir-regolamentazzjoni tar-responsabbiltà tal-ġenituri, ara l-iskeda informattiva dwar il-manteniment.
Iva, b’ċerti limiti.
Domestikament, bi ftehim espress, il-partijiet jistgħu jiddeċiedu li jitbiegħdu mir-regoli dwar il-kompetenza territorjali. Din hija l-hekk imsejħa kompetenza miftiehma (competência convencional)(l-Artikolu 95 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Il-kompetenza miftiehma ma tistax tiġi stabbilita f’każijiet fejn il-qorti tista’ tiddikjara, ex officio, nuqqas ta’ kompetenza territorjali. Dan huwa dak li jiġri, pereżempju, fejn il-kompetenza tal-qorti tiddependi fuq is-sitwazzjoni tal-proprjetà immobbli, il-post tat-twettiq tal-obbligu, jew fil-każ ta’ ordni protettiva jew passi preparatorji. Tapplika wkoll f’kawżi fejn il-partijiet huma mħallfin jew ċerti qraba tagħhom, ċerti proċedimenti ta’ eżekuzzjoni, kawżi li jridu jingħaqdu ma’ kawżi oħra u kawżi fejn avviż ma jiġix notifikat lill-intimat qabel is-sentenza. F’dawn il-każijiet, ma huwiex possibbli li wieħed jiddevja mill-kompetenza territorjali bi ftehim.
Qatt ma huwa possibbli li wieħed jiddevja mir-regoli tal-kompetenza fir-rigward tas-suġġett, il-ġerarkija u l-valur tal-kawża fid-diskrezzjoni tal-partijiet.
Kompetenza bbażata fuq ftehim, fejn ammissibbli, hija obbligatorja daqs dik promulgata mil-liġi. Ftehim bħal dan irid jissodisfa r-rekwiżiti formali tal-kuntratt, li huwa s-sors tal-obbligu. Fi kwalunkwe każ, il-ftehim irid ikun bil-miktub u jrid jispeċifika l-kwistjonijiet li jirreferi għalihom u l-kriterju għad-determinazzjoni tal-qorti li għandha kompetenza.
Internazzjonalment, il-partijiet jistgħu jiftehmu dwar liema qorti għandha l-kompetenza biex issolvi tilwima partikolari jew tilwim li jista’ jinqala’ minn relazzjoni ġuridika partikolari, sakemm dik ir-relazzjoni jkollha rabtiet ma’ aktar minn sistema ġudizzjarja waħda. Dawn huma l-ftehimiet privati li jagħtu kompetenza (pactos privativos e atributivos de jurisdição) (l-Artikolu 94 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).
Ħatra bi ftehim tista’ tinvolvi l-għoti ta’ kompetenza esklużiva jew kompetenza li hija biss alternattiva għal dik tal-qrati Portugiżi, fejn teżisti. Hija preżunta esklużiva f’każ ta’ dubju.
L-għażla tal-kompetenza hija valida biss meta jiġu ssodisfati l-kundizzjonijiet kollha li ġejjin:
Kemm fil-każ ta’ kompetenza miftiehma (domestika) kif ukoll fil-każ ta’ ftehimiet privati li jagħtu kompetenza (internazzjonali), ftehim bil-miktub jitqies li huwa kull dokument iffirmat mill-partijiet jew li jirriżulta mill-iskambju ta’ ittri, sistemi ta’ telex, telegrammi jew tipi oħra ta’ komunikazzjoni li jħallu prova bil-miktub, kemm jekk dawn l-istrumenti verament fihom il-ftehim jew fihom klawżola li tirreferi għal dokument ieħor li fih il-ftehim.
Fil-qrati tax-xogħol, ftehimiet jew klawżoli għall-esklużjoni tal-kompetenza territorjali previsti mil-liġi huma nulli u bla effett (l-Artikolu 19 tal-Liġi li tirregola l-qrati tax-xogħol).
Kif diġà msemmi, fil-Portugall il-qrati speċjalizzati tal-prim'istanza huma l-awli ċentrali f’kull Qorti Distrettwali, l-awli lokali ċivili u l-qrati b’kompetenza usa’.
Il-kompetenza skont is-suġġett ta’ kull waħda minnhom se tissemma hawn taħt biex turi f’liema minnhom jenħtieġ li tressaq rikors, skont is-suġġett tat-tilwima. Kif diġà spjegat, bħala regola ġenerali, il-kawża tibda quddiem il-qrati tal-prim'istanza u tiġi ttrasferita biss quddiem il-qrati superjuri f’każ ta’ appell.
Awli ċentrali ċivili (l-Artikolu 117 tal-Liġi Nru 62/2013)
L-awli ċentrali tal-familja u tal-minorenni
(Stat ċivili ta’ persuni u familja) (l-Artikolu 122 tal-Liġi Nru 62/2013)
(Minuri u tfal adulti) (l-Artikolu 123 tal-Liġi Nru 62/2013)
(Tutela ta’ protezzjoni u tal-edukazzjoni) (l-Artikolu 124 tal-Liġi Nru 62/2013)
Nota
Il-kompetenza tal-awli ċentrali tal-familja u tal-minorenni f’dak li għandu x’jaqsam ma’ kwistjonijiet ta’ tutela għall-edukazzjoni u ta’ protezzjoni tieqaf jekk: minorenni ta’ età bejn is-16 u t-18-il sena jingħata piena mingħajr sospiża li tinvolvi wkoll ċaħda tal-libertà fi proċedimenti kriminali għal reat li jkun ikkommetta; jew il-minorenni jagħlaq 18-il sena qabel id-data tad-deċiżjoni fil-prim'istanza.
Awli ċentrali għall-impjieg
(Kwistjonijiet ċivili (l-Artikolu 126 tal-Liġi Nru 62/2013)
(Fir-rigward ta’ reati amministrattivi)
Awli ċentrali kummerċjali (l-Artikolu 128 tal-Liġi Nru 62/2013)
Awli ċentrali ta’ eżekuzzjoni (Juízos centrais de execução) (l-Artikolu 129 tal-Liġi Nru 62/2013)
QRATI B’KOMPETENZA USA’
Qorti tal-Propjetà Intellettwali (Tribunal da propriedade intelectual) (l-Artikolu 111 tal-Liġi Nru 62/2013).
(Qorti għall-Kompetizzjoni, ir-Regolamentazzjoni u s-Superviżjoni) (Tribunal da concorrência, regulação e supervisão) (l-Artikolu 112 tal-Liġi Nru 62/2013).)
Il-Qorti Marittima (Tribunal marítimo) (l-Artikolu 113 tal-Liġi Nru 62/2013).
QRATI SUPERJURI
Qrati tal-Appell (l-Artikolu 67 tal-Liġi Nru 62/2013).
Fit-tieni istanza, il-Qrati tal-Appell jinkludu s-sezzjonijiet għall-materji ċivili, materji kriminali, materji soċjali, tal-familja u tal-minorenni, materji kummerċjali, tal-proprjetà intellettwali u l-kompetizzjoni, ir-regolamentazzjoni u s-superviżjoni. Madankollu, il-ħolqien ta’ awli għal kwistjonijiet soċjali, tal-familja u tal-minorenni, kummerċjali, għall-proprjetà intellettwali u l-kompetizzjoni, ir-regolamentazzjoni u s-superviżjoni jiddependi mill-volum u l-kumplessità tas-servizz.
Il-Qorti Suprema tal-Ġustizzja (Supremo Tribunal de Justiça) (l-Artikolu 47 tal-Liġi Nru 62/2013)
Fl-aħħar istanza, il-Qorti Suprema tal-Ġustizzja għandha sezzjonijiet għall-materji ċivili, kriminali u soċjali.
Leġiżlazzjoni rilevanti
Il-Kodiċi ta’ Proċedura Ċivili
Il-liġi li tirregola l-qrati industrijali
Il-Kodiċi ta’ Insolvenza u Rkupru Korporattiv
Il-Punt ta’ Kuntatt, il-qrati jew entitajiet u awtoritajiet oħra ma humiex marbuta bl-informazzjoni f’din l-iskeda informattiva. Għalhekk iridu jiġu kkonsultati t-testi legali fis-seħħ u l-emendi sussegwenti tagħhom.
Il-verzjoni bil-lingwa nazzjonali ta’ din il-paġna tinżamm mill-punt ta’ kuntatt tan-NĠE rispettiv. It-traduzzjonijiet saru mis-servizz tal-Kummissjoni Ewropea. Jista' jkun hemm xi tibdil imdaħħal fl-oriġinal mill-awtorità nazzjonali kompetenti li jkun għadu ma jidhirx fit-traduzzjonijiet. La l-NĠE u lanqas il-Kummissjoni Ewropea ma jaċċettaw ebda responsabbiltà fir-rigward ta' kwalunkwe informazzjoni jew dejta li tinsab jew li hemm referenza għaliha f'dan id-dokument. Jekk jogħġbok irreferi għall-avviż legali sabiex tiċċekkja r-regoli dwar id-drittijiet tal-awtur għall-Istati Membri responsabbli minn din il-paġna.