Sąd którego kraju jest właściwy w danej sprawie?

1 Do jakiego sądu należy się zwrócić: do sądu powszechnego orzekającego w sprawach cywilnych czy do sądu szczególnego (na przykład sądu orzekającego w sprawach z zakresu prawa pracy)?

Należy przede wszystkim zaznaczyć, że odpowiedzi podane w tym arkuszu informacyjnym dotyczą wyłącznie sądów powszechnych (tribunais comuns). Poza sądami powszechnymi funkcjonują również inne kategorie sądów: Trybunał Konstytucyjny, sądy administracyjne oraz Trybunał Obrachunkowy (Tribunal de contas). Istnieją również sądy pokoju (Julgados de Paz) oraz sądy arbitrażowe (Tribunais arbitrais).

Właściwość sądu ustala się według następującej zasady: sądy powszechne są właściwe w sprawach niezastrzeżonych dla innych sądów.

Ponadto, zgodnie z hierarchią sądów powszechnych, forum przeciwstawnym do sądu szczególnego nie jest sąd powszechny orzekający w sprawach cywilnych, lecz sąd właściwości ogólnej. Wybór między sądem szczególnym (juízo) a sądem właściwości ogólnej zależy od przedmiotu sprawy, a w niektórych przypadkach opisanych poniżej – również od wartości przedmiotu sporu.

W tym kontekście obowiązują następujące ustawy:

• ustawa nr 62/2013 z dnia 26 sierpnia 2013 r., której najnowsza wersja jest dostępna pod adresem: http://www.pgdlisboa.pt/leis/lei_mostra_articulado.php?nid=1974&tabela=leis
• dekret z mocą ustawy nr 49/2014 z dnia 27 marca 2014 r., którego najnowsza wersja jest dostępna pod adresem: http://www.pgdlisboa.pt/leis/lei_mostra_articulado.php?nid=2075&tabela=leis&ficha=1&pagina=1&so_miolo=&

Co do zasady sądy powszechne pierwszej instancji dzielą się na sądy o rozszerzonej właściwości miejscowej (Tribunais de competência territorial alargada) oraz sądy okręgowe (Tribunais de comarca) (art. 33 ustawy nr 62/2013).

Aby ustalić, do którego sądu pierwszej instancji należy się zwrócić, trzeba również uwzględnić poniższe kwestie.

• Sądy o rozszerzonej właściwości miejscowej to sądy szczególne, których właściwość obejmuje terytorium całego kraju lub jego część (kilka okręgów). W Portugalii funkcjonują następujące rodzaje sądów o rozszerzonej właściwości miejscowej: Sąd morski (Tribunal marítimo), Sąd do spraw Własności Intelektualnej (Tribunal da propriedade intelectual), Sąd do spraw Konkurencji, Regulacji i Nadzoru (Tribunal da concorrência, regulação e supervisão), Sąd penitencjarny (Tribunal de execução das penas), Centralny Sąd Śledczy (Tribunal central de instrução criminal) (art. 83 ustawy nr 62/2013).
• Sądy okręgowe dzielą się na sądy właściwości szczególnej, sądy właściwości ogólnej i sądy właściwości miejscowej (art. 81 ustawy nr 62/2013).
• Wszystkie wydziały centralne są wyspecjalizowane i dzielą się na centralne wydziały cywilne, centralne wydziały karne, centralne wydziały śledcze, centralne wydziały gospodarcze, centralne wydziały egzekucyjne, centralne wydziały rodzinne i nieletnich oraz centralne wydziały pracy.
• Wydziały lokalne dzielą się na lokalne wydziały cywilne, lokalne wydziały karne, lokalne wydziały ds. wykroczeń, lokalne wydziały o właściwości ogólnej oraz lokalne wydziały pomocnicze (juízos locais de proximidade).
• Lokalne wydziały pomocnicze funkcjonują jako wydziały miejscowe sądu okręgowego (tribunal de comarca): Ich zadaniem jest wyłącznie przyjmowanie pism dotyczących spraw, które toczą się już przed sądami właściwymi dla danego okręgu, a także udzielanie informacji, organizowanie wideokonferencji i zapewnianie wsparcia w toku postępowania. Lokalny wydział pomocniczy nie rozpoznaje jednak spraw i co do zasady nie można wszczynać przed nim postępowań (art. 130 ust. 5 i 6 ustawy nr 62/2013).

W określonych przypadkach postępowanie wszczynają i prowadzą organy inne niż sądy powszechne. W zależności od charakteru sprawy postępowania te kieruje się do właściwego sądu na określonych etapach, tj. w przypadku wniesienia sprzeciwu, środka zaskarżenia lub w celu zatwierdzenia niektórych decyzji. Ma to zastosowanie w następujących przypadkach:

• postępowanie szczególne w sprawie eksmisji wszczyna się drogą elektroniczną w Krajowym Urzędzie ds. Najmu (Balcão Nacional do Arrendamento) w Porto, którego właściwość obejmuje terytorium całego kraju. Zobacz: tutaj
• postępowanie w sprawie nakazu zapłaty, mające na celu odzyskanie należności, wszczyna się drogą elektroniczną w Krajowym Urzędzie ds. Nakazów Zapłaty (Balcão Nacional de Injunções) w Porto, którego właściwość obejmuje terytorium całego kraju. Zobacz: tutaj
• postępowanie o sporządzenie spisu inwentarza (processo de inventário) wszczyna się w niektórych przypadkach w sądzie, natomiast w innych przypadkach można je wszcząć albo w sądzie, albo u notariusza;
• do prokuratora przy właściwym sądzie należy wydawanie postanowień w sprawie wniosków dotyczących: zwolnienia z obowiązku uzyskania zgody (w przypadku gdy wniosek dotyczy stwierdzenia niezdolności do czynności prawnych lub nieobecności osoby); upoważnienia do prowadzenia czynności przez opiekuna prawnego osoby ubezwłasnowolnionej; upoważnienia do zbycia lub obciążenia majątku osoby nieobecnej; potwierdzenia czynności dokonanych przez opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej oraz powiadomienia opiekuna prawnego o przyjęciu lub odrzuceniu darowizny na rzecz osoby ubezwłasnowolnionej;
• W dowolnym urzędzie stanu cywilnego wszczyna się postępowanie służące osiągnięciu porozumienia między stronami w przedmiocie: świadczeń alimentacyjnych na rzecz pełnoletnich dzieci lub dzieci niepodlegających władzy rodzicielskiej; świadczeń alimentacyjnych na rzecz małoletnich dzieci, jeśli rodzice osiągnęli porozumienie w tym zakresie; osoby uprawnionej do korzystania z domu rodzinnego; pozbawienia prawa do używania nazwiska małżonka; zezwolenia na używanie nazwiska byłego małżonka; separacji lub rozwodu na zgodny wniosek małżonków bez względu na to, czy mają wspólność majątkową; przekształcenia separacji sądowej osób i majątku w rozwód; uregulowania lub zmiany wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi.

2 W przypadku gdy właściwość mają sądy powszechne orzekające w sprawach cywilnych (tj. sądy, które odpowiadają za rozpoznawanie takich spraw), w jaki sposób mogę się dowiedzieć, do którego z nich należy się zwrócić?

W odpowiedzi na to pytanie lokalne sądy powszechne orzekające w sprawach cywilnych oznaczają lokalne wydziały cywilne i wydziały o właściwości ogólnej sądów okręgowych. Przyjmuje się domyślną właściwość tych sądów – innymi słowy, są one właściwe w sprawach niezastrzeżonych dla innych właściwych wydziałów lub sądów szczególnych. Sądy te są również właściwe do rozpoznawania spraw o niskiej wartości przedmiotu sporu.

W związku z powyższym lokalny wydział cywilny lub – w przypadku jego braku – lokalny wydział o właściwości ogólnej w sądzie okręgowym jest właściwy w następujących sprawach:

• powództwo cywilne o ustalenie stosunku prawnego w postępowaniu zwykłym w sprawie o wartości przedmiotu sporu do 50 000,00 euro włącznie;
• sprawy niezastrzeżone dla innych wydziałów lub dla sądów o właściwości rozszerzonej;
• postępowanie egzekucyjne w przypadku braku wydziału egzekucyjnego lub innego właściwego wyspecjalizowanego wydziału lub sądu;
• postępowanie w trybie pilnym dotyczące małoletnich w odniesieniu do opieki (tutelar cível), nadzoru wychowawczo-resocjalizacyjnego (tutelar educativa) oraz wspierania i ochrony małoletnich, nawet jeśli istnieje wydział rodzinny i nieletnich, który jest właściwy w takich sprawach, ale znajduje się on w innej gminie;
• nakazy, pisma, powiadomienia i komunikaty, które należy doręczyć lokalnie na wniosek innych sądów lub właściwych organów;
• inne sprawy przewidziane w przepisach prawa;
• skargi na decyzje kapitana portu wydane w postępowaniu w sprawie o morskie przestępstwo administracyjne oraz powództwa o ustalenie stosunku prawnego w postępowaniu zwykłym w sprawach o wartości przedmiotu sporu do 50 000,00 euro włącznie należących do właściwości rzeczowej Sądu Morskiego, w okręgach niepodlegających właściwości Sądu Morskiego;
• postępowania w sprawie drobnych roszczeń przewidziane w rozporządzeniu (WE) nr 861/2007 z dnia 11 lipca 2007 r.

Aby ustalić, czy powództwo należy wnieść do lokalnego wydziału cywilnego lub do lokalnego wydziału o właściwości ogólnej czy do centralnego wydziału o właściwości szczególnej, zob. również odpowiedź na pytanie 3 poniżej: „W przypadku gdy właściwość mają sądy szczególne, w jaki sposób mogę dowiedzieć się, do którego z nich należy się zwrócić?”.

2.1 Czy istnieje rozróżnienie w hierarchii sądów powszechnych orzekających w sprawach cywilnych (na przykład sądy rejonowe są sądami niższej instancji, a sądy okręgowe są sądami wyższej instancji), a jeżeli tak, który z nich jest właściwy w mojej sprawie?

Zgodnie z zasadami dotyczącymi właściwości sądów ze względu na hierarchię sądy powszechne dzielą się na sądy pierwszej instancji, sądy apelacyjne (tribunais da relação) (tj. sądy drugiej instancji) oraz Sąd Najwyższy (Supremo Tribunal de Justiça), będący sądem najwyższej instancji (art. 42 ustawy nr 62/2013).

Przepisy prawa przewidują przypadki, w których możliwość wniesienia środka zaskarżenia zależy od pułapu wyznaczonego dla poszczególnych sądów:

• pułap dla sądów apelacyjnych wynosi 30 000,00 euro;
• pułap dla sądów pierwszej instancji (tribunais de primeira instância) wynosi 5 000,00 euro (wartości obowiązujące w dniu ostatniej aktualizacji niniejszego opracowania);
• co do zasady Sąd Najwyższy rozpoznaje środki zaskarżenia w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przekracza pułap wyznaczony dla sądów apelacyjnych, natomiast sądy apelacyjne rozpoznają środki zaskarżenia, w których wartość przedmiotu sporu przekracza pułap wyznaczony dla sądów pierwszej instancji (art. 44 ustawy nr 62/2013).

Powództwa wytacza się przed sądy pierwszej instancji, które wszczynają stosowne postępowania. Ponadto sądy pierwszej instancji są również właściwe do rozpoznawania skarg na postanowienia notariuszy i urzędników rejestrowych oraz inne orzeczenia i decyzje przewidziane w przepisach prawa. Aby ustalić, który sąd pierwszej instancji jest właściwy, należy zastosować zasady dotyczące właściwości rzeczowej, właściwości ze względu na wartość przedmiotu sporu oraz właściwości miejscowej, które zostaną opisane w odpowiedziach na poniższe pytania.

Co do zasady sądy apelacyjne rozpoznają wyłącznie apelacje od orzeczeń sądów pierwszej instancji. W wyjątkowych przypadkach przewidzianych w przepisach prawa są one właściwe do rozpoznawania określonych rodzajów spraw w pierwszej instancji. Sądy apelacyjne rozpoznają również spory o właściwość między sądami pierwszej instancji, rozpoznają apelacje od orzeczeń wydanych w sądach pierwszej instancji oraz apelacje od wyroków sądów zagranicznych w sprawach cywilnych i handlowych.

Sąd Najwyższy rozpoznaje środki zaskarżenia od wyroków sądów apelacyjnych. W szczególnych przypadkach przewidzianych w przepisach Sąd Najwyższy rozpoznaje również apelacje od orzeczeń sądów pierwszej instancji. W drodze wyjątku w ustawie przyznano Sądowi Najwyższemu właściwość do rozpoznawania spraw w charakterze sądu jedynej instancji. Sąd Najwyższy rozpoznaje również sprawy dotyczące sporów o właściwość między sądami apelacyjnymi, a także nadzwyczajne środki zaskarżenia w celu ujednolicenia orzecznictwa.

2.2 Właściwość miejscowa (który sąd jest właściwy do rozpoznania mojej sprawy: sąd w mieście A czy w mieście B?).

Sądy pierwszej instancji

W Portugalii działają 23 sądy okręgowe (tribunais judiciais de comarca):

• Sąd Okręgowy dla Azorów
• Sąd Okręgowy dla Aveiro
• Sąd Okręgowy dla Beji
• Sąd Okręgowy dla Bragi
• Sąd Okręgowy dla Bragançy
• Sąd Okręgowy dla Castelo Branco
• Sąd Okręgowy dla Coimbry
• Sąd Okręgowy dla Évory
• Sąd Okręgowy dla Faro
• Sąd Okręgowy dla Guardy
• Sąd Okręgowy dla Leirii
• Sąd Okręgowy dla Lizbony
• Sąd Okręgowy dla Lizbony Północnej
• Sąd Okręgowy dla Lizbony Zachodniej
• Sąd Okręgowy dla Madery
• Sąd Okręgowy dla Portalegre
• Sąd Okręgowy dla Porto
• Sąd Okręgowy dla Porto Wschodniego
• Sąd Okręgowy dla Santarém
• Sąd Okręgowy dla Setúbal
• Sąd Okręgowy dla Viana do Castelo
• Sąd Okręgowy dla Vila Real
• Sąd Okręgowy dla Viseu

(art. 33 ustawy nr 62/2013).

Poza wymienionymi sądami istnieją również sądy o rozszerzonej właściwości miejscowej, z których trzy mają również właściwość w sprawach cywilnych i gospodarczych:

• Sąd morski (Tribunal marítimo)
• Sąd do spraw Własności Intelektualnej (Tribunal da Propriedade Intelectual)
• Sąd do spraw Konkurencji, Regulacji i Nadzoru (Tribunal da Concorrência, Regulação e Supervisão)

(art. 83 ustawy nr 62/2013)

Sądy apelacyjne

W drugiej instancji orzeka pięć sądów apelacyjnych, których nazwa odnosi się do nazwy gminy, w której się znajdują:

• Sąd Apelacyjny w Lizbonie
• Sąd Apelacyjny w Porto
• Sąd Apelacyjny w Coimbrze
• Sąd Apelacyjny w Évorze
• Sąd Apelacyjny w Guimarães

(załącznik I, o którym mowa w art. 32 ust. 1 ustawy nr 62/2013).

Najwyższa instancja

• Sąd Najwyższy z siedzibą w Lizbonie

(art. 31 ustawy nr 62/2013).

Właściwość Sądu Najwyższego obejmuje całe terytorium Portugalii. Sądy apelacyjne i sądy pierwszej instancji są właściwe miejscowo w swoich okręgach sądowych, które określono w ustawie o organizacji systemu sądowego (ustawa nr 62/2013 z dnia 26 sierpnia 2013 r.). Aby ustalić, czy właściwy jest sąd w mieście A czy w mieście B, należy zapoznać się z załącznikami I, II i III do wspomnianej wyżej ustawy o organizacji systemu sądowego.

2.2.1 Podstawowa zasada ustalania właściwości miejscowej

Osoby fizyczne

Sądem właściwym jest sąd w miejscu zamieszkania pozwanego, chyba że z przepisów szczególnych lub opisanych poniżej zasad wynika co innego (art. 80 kodeksu postępowania cywilnego):

• jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania, nie jest ono znane lub nie można pozwanego zastać w tym miejscu, sprawę wnosi się do sądu właściwego dla zamieszkania powoda;
• wniosek o ustalenie tymczasowej lub stałej pieczy nad majątkiem osoby nieobecnej składa się do sądu właściwego dla ostatniego znanego miejsca zamieszkania tej osoby w Portugalii;
• jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub pobytu w państwie trzecim, sądem właściwym jest sąd właściwy dla okręgu, w którym pozwany aktualnie przebywa;
• jeżeli pozwany nie zamieszkuje w Portugalii, sądem właściwym jest sąd właściwy miejscowo dla miejsca zamieszkania powoda. Jeżeli miejsce zamieszkania powoda również znajduje się w państwie trzecim, sądem właściwym do rozpoznania danej sprawy jest sąd w Lizbonie.

Osoby prawne i spółki

Jeżeli pozwanym jest Skarb Państwa, w przypadkach, w których sądem właściwym byłby sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego, właściwy staje się sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby powoda (art. 81 kodeksu postępowania cywilnego).

Jeżeli pozwanym jest inna osoba prawna lub spółka, sądem właściwym jest sąd właściwy miejscowo dla okręgu, w którym znajduje się siedziba główna lub siedziba oddziału, agencji, jednostki zależnej, delegatury lub przedstawicielstwa pozwanego, w zależności od tego, czy powództwo wytacza się przeciwko osobie prawnej czy pozostałym wymienionym podmiotom.

Powództwa przeciwko zagranicznym osobom prawnym lub spółkom, które mają swój oddział, agencję, jednostkę zależną, delegaturę lub przedstawicielstwo w Portugalii, można jednak wnosić do sądów właściwych dla okręgu, w którym podmioty te mają siedzibę, nawet jeżeli pozew ma zostać doręczony do siedziby głównej.

Współuczestnictwo procesowe (bierne) i pozwy zbiorowe (art. 82 kodeksu postępowania cywilnego)

W przypadku gdy w jednej sprawie występuje więcej niż jeden pozwany, pozew przeciwko wszystkim pozwanym należy wnieść do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania lub siedziby większości z nich. W przypadku równej liczby pozwanych mających różne miejsca zamieszkania powód może wybrać sąd właściwy dla miejsca zamieszkania któregokolwiek z pozwanych.

Jeżeli powód składa kilka pozwów, w przypadku których właściwość miejscową miałyby różne sądy, może wytoczyć powództwo przed dowolny z tych sądów.

Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której sąd może sam stwierdzić, że w przypadku któregokolwiek z pozwów nie ma właściwości miejscowej, umownej lub ze względu na wartość przedmiotu sporu. W takim przypadku powództwo należy wytoczyć przed sąd właściwy dla takiego pozwu. Taka sytuacja może mieć miejsce na przykład wtedy, gdy właściwość sądu do rozpoznania jednego z pozwów zależy od położenia nieruchomości lub miejsca spełnienia świadczenia. Dotyczy to również spraw, w których udzielono zabezpieczenia (providência cautelar) lub podjęto czynności przygotowawcze (diligência antecipada), jak również spraw, w których stroną jest sędzia lub określona osoba bliska sędziego; niektórych postępowań egzekucyjnych; spraw, które należy połączyć z innymi sprawami; spraw, których rozstrzygnięcie nie jest poprzedzone wezwaniem pozwanego do stawienia się przed sądem, lub spraw, do których rozpoznania sąd nie jest właściwy ze względu na wartość przedmiotu sporu.

W przypadku wniesienia kilku pozwów, między którymi istnieje stosunek zależności lub pomocniczości, sprawę należy wnieść do sądu właściwego do rozpoznania pozwu głównego.

Sprawy, w których jedną ze stron jest sędzia, małżonek sędziego lub określona osoba bliska sędziego (art. 84 kodeksu postępowania cywilnego)

Jeżeli chodzi o powództwa, w których stroną jest sędzia, małżonek sędziego, zstępni lub wstępni sędziego lub osoba, z którą sędzia zamieszkuje we wspólnym gospodarstwie domowym, i które należy wytoczyć przed sąd w okręgu sądowym, w którym orzeka ten sędzia, za właściwy uznaje się główny sąd w okręgu sądowym znajdującym się najbliżej okręgu sądowego, w którym orzeka dany sędzia.

Jeżeli powództwo wytoczono w okręgu sądowym, w którym orzeka sędzia wyłączony od orzekania w danej sprawie, lub jeżeli taki sędzia zostanie powołany do sprawowania urzędu w tym sądzie, a sprawa jest już w toku, sprawę kieruje się do najbliższego okręgu sądowego.

Opisane wyżej zasady nie mają zastosowania do okręgów sądowych, w których orzeka więcej niż jeden sędzia, ponieważ w tym przypadku sprawę przydziela się lub przekazuje innemu sędziemu w tym samym okręgu sądowym.

Rozpoznawanie środków zaskarżenia

Środki zaskarżenia należy wnosić do sądu hierarchicznie nadrzędnego względem sądu, który wydał orzeczenie będące przedmiotem zaskarżenia (art. 83 kodeksu postępowania cywilnego).

2.2.2 Wyjątki od podstawowej zasady

2.2.2.1 W jakim przypadku mam możliwość wyboru pomiędzy sądem w miejscu zamieszkania pozwanego (sąd wyznaczony przez zastosowanie podstawowej zasady) a innym sądem?

2.2.2.2 W jakim przypadku muszę wybrać sąd inny niż ten właściwy dla miejsca zamieszkania pozwanego (sąd wyznaczony przez zastosowanie podstawowej zasady)?

Poniżej przedstawiono łączną odpowiedź na trzy powyższe pytania.

Właściwość ze względu na położenie składników majątku

Powództwa dotyczące praw rzeczowych lub praw osobistych do nieruchomości, podziału majątku wspólnego, eksmisji, pierwszeństwa spłaty z majątku spadkobiercy (preferência), wykonania umów dotyczących nieruchomości, jak również powództwa dotyczące ponownego ustanowienia hipoteki, jej zastąpienia lub obniżenia lub zwolnienia spod hipotek wytacza się przed sąd właściwy dla okręgu, w którym znajduje się dana nieruchomość.

Powództwa dotyczące ponownego ustanowienia, zastąpienia lub obniżenia zastawu lub zwolnienia spod zastawu ustanowionego na statkach morskich lub powietrznych wnosi się jednak do sądu właściwego dla okręgu, w którym dany statek został zarejestrowany. Jeżeli zastaw obejmuje statki morskie lub powietrzne, które są wpisane do rejestru w kilku okręgach, powód może wybrać sąd właściwy dla dowolnego z tych okręgów.

Jeżeli przedmiotem powództwa jest zespół praw majątkowych i niemajątkowych oraz składniki majątku ruchomego i nieruchomego, bądź nieruchomości położone w różnych okręgach sądowych, sprawę należy wnieść do sądu w okręgu, w którym znajdują się nieruchomości o największej wartości. Do celów obliczeń wykorzystane zostaną wartości wykazane w rejestrze gruntów. Jeżeli nieruchomość będąca przedmiotem powództwa jest położona na terenie więcej niż jednego okręgu sądowego, powód może zdecydować o wniesieniu powództwa do sądu właściwego dla dowolnego z tych okręgów (art. 70 kodeksu postępowania cywilnego).

Właściwość w odniesieniu do wypełnienia zobowiązania

Powództwo o wypełnienie zobowiązania, o odszkodowanie z tytułu całkowitego lub częściowego niewypełnienia zobowiązania oraz o rozwiązanie umowy z powodu niewypełnienia zobowiązania wnosi się do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego.

Wierzyciel może również wskazać sąd właściwy dla miejsca, w którym zobowiązanie powinno było zostać spełnione, w przypadku gdy pozwany jest osobą prawną albo w przypadku gdy miejsce zamieszkania wierzyciela znajduje się na obszarze metropolitalnym Lizbony lub Porto, a miejsce zamieszkania pozwanego znajduje się na tym samym obszarze metropolitalnym.

Sądem właściwym do rozpoznania powództwa o ustalenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu czynu niedozwolonego lub ryzyka jest sąd właściwy dla miejsca, w którym popełniono dany czyn (art. 71 kodeksu postępowania cywilnego).

Rozwód i separacja

Sądem właściwym w sprawach o rozwód i separację jest sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub pobytu powoda (art. 72 kodeksu postępowania cywilnego).

Powództwo o zapłatę wynagrodzenia

Sądem właściwym do rozpoznania powództwa o zapłatę wynagrodzenia pełnomocników procesowych lub biegłych i zwrot zaliczek wypłaconych na rzecz klienta jest sąd, w postępowaniu przed którym wykonano usługę. Powództwo o zapłatę wynagrodzenia rozpoznaje się łącznie ze sprawą, w związku z którą wykonano usługę.

Jeżeli sprawę, w związku z którą wykonano usługę, wszczęto przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym, powództwo o zapłatę wynagrodzenia rozpoznaje sąd okręgowy właściwy dla miejsca zamieszkania dłużnika (art. 73 kodeksu postępowania cywilnego).

Ustalenie wysokości i rozdział strat awarii wspólnej

Sąd właściwy dla portu, do którego ładunek statku, który doznał awarii wspólnej, został lub powinien zostać dostarczony, jest właściwy do wydania orzeczenia w przedmiocie wysokości i rozdzielenia strat awarii wspólnej (art. 74 kodeksu postępowania cywilnego).

Odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej zderzeniem statków

Powództwo o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej zderzeniem statków można wnieść do sądu właściwego dla miejsca, w którym doszło do takiego zderzenia, sądu właściwego dla miejsca zamieszkania armatora statku, który uderzył w drugi statek, sądu właściwego dla miejsca, w którym statek jest zarejestrowany lub w którym został znaleziony, albo do sądu właściwego dla pierwszego portu zawinięcia statku, który został uszkodzony w wyniku kolizji (art. 75 kodeksu postępowania cywilnego).

Wynagrodzenie za uratowanie statku lub udzielenie mu pomocy

Powództwo o wypłatę wynagrodzenia należnego za uratowanie statku lub udzielenie mu pomocy można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca, w którym doszło do zdarzenia, sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby właściciela uratowanego mienia albo przed sąd właściwy dla miejsca, w którym statek jest zarejestrowany lub w którym można go znaleźć (art. 76 kodeksu postępowania cywilnego).

Wygaśnięcie zastawów na statkach

Powództwo o uznanie statku nabytego nieodpłatnie lub za opłatą za wolny od jakichkolwiek zastawów wnosi się do sądu portu, w którym statek był zakotwiczony w momencie nabycia (art. 77 kodeksu postępowania cywilnego).

Udzielenie zabezpieczenia i czynności przygotowawcze

Wnioski o zajęcie sądowe i przekazanie ruchomości do przechowawcy (arrolamento) można składać do sądu, przed którym należy wszcząć postępowanie w danej sprawie, lub sądu właściwego dla miejsca, w którym znajdują się składniki majątku, lub – jeżeli są one położone w okręgach różnych sądów – do jednego z tych sądów.

W przypadku środka zabezpieczającego służącego natychmiastowemu wstrzymaniu nowych robót budowlanych (embargo de obra nova) sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca, w którym mają być prowadzone przedmiotowe roboty.

Jeżeli chodzi o pozostałe sposoby zabezpieczenia powództwa, sądem właściwym jest sąd, przed który należy wytoczyć dane powództwo.

Wniosek o przeprowadzenie czynności dowodowych przed rozpoczęciem postępowania należy złożyć w sądzie właściwym dla okręgu, w którym czynności takie mają zostać podjęte.

Postępowanie zabezpieczające oraz przeprowadzenie czynności dowodowych przed rozpoczęciem postępowania łączy się z powództwem w sprawie, a w razie konieczności kieruje do sądu, przed który wytoczono powództwo (art. 78 kodeksu postępowania cywilnego).

Zawiadomienia sądowe

Wnioski o doręczanie zawiadomień sądowych należy składać w sądzie właściwym dla okręgu, w którym znajduje się miejsce zamieszkania osoby będącej ich adresatem (art. 79 kodeksu postępowania cywilnego.

Egzekucja (art. 89 kodeksu postępowania cywilnego)

Co do zasady sądem właściwym do przeprowadzenia egzekucji jest sąd właściwy dla miejsca zamieszkania dłużnika, chyba że przepisy szczególne lub opisane poniżej zasady stanowią inaczej.

Wierzyciel egzekwujący może wskazać sąd właściwy dla miejsca, w którym zobowiązanie ma zostać wykonane, w przypadku gdy strona, wobec której ma zostać przeprowadzona egzekucja, jest osobą prawną lub gdy miejsce zamieszkania wierzyciela egzekwującego znajduje się na obszarze metropolitalnym Lizbony lub Porto, przy czym dłużnik, ma miejsce zamieszkania na tym samym obszarze metropolitalnym.

Jeżeli postępowanie egzekucyjne dotyczy wydania rzeczy lub odzyskania należności zabezpieczonych rzeczowo, sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca, w którym znajduje się dana rzecz, lub dla miejsca, w którym znajdują się rzeczy stanowiące przedmiot zabezpieczenia.

W przypadku konieczności wszczęcia postępowania egzekucyjnego przed sądem właściwym dla miejsca zamieszkania dłużnika, gdy dłużnik nie ma miejsca zamieszkania w Portugalii, ale posiada tam składniki majątku, sądem właściwym do przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego jest sąd właściwy dla miejsca, w którym znajdują się takie składniki majątku dłużnika.

Sąd właściwy dla miejsca, w którym znajdują się składniki majątku dłużnika, jest właściwy również w przypadku, gdy: postępowanie egzekucyjne należy wszcząć przed sądem portugalskim, ponieważ dotyczy ono ważności utworzenia/likwidacji spółek lub innych osób prawnych z siedzibą statutową w Portugalii lub ważności decyzji ich organów, a żadna z sytuacji przewidzianych w powyższych lub kolejnych zasadach dotyczących postępowania egzekucyjnego nie ma w danym przypadku zastosowania.

W sprawie, w której połączono kilka postępowań egzekucyjnych podlegających właściwości miejscowej różnych sądów, sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca zamieszkania dłużnika egzekwowanego.

W celu wykonania orzeczenia wydanego przez sąd portugalski wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego wnosi się w toku postępowania, którego on dotyczy, po czym załącza się go do akt sprawy. W przypadku późniejszego wniesienia apelacji w sprawie załącza się uwierzytelniony odpis wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Jeżeli organem właściwym do przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego jest wyspecjalizowany wydział, należy jak najszybciej przekazać mu odpis wyroku, wniosek stanowiący podstawę wszczęcia postępowania egzekucyjnego oraz dokumenty uzupełniające.

Jeżeli orzeczenie zostało wydane przez sędziów arbitrażowych w ramach postępowania arbitrażowego przeprowadzonego w Portugalii, sądem właściwym do przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego jest sąd okręgowy właściwy dla miejsca, w którym odbyło się postępowanie arbitrażowe (art. 85 kodeksu postępowania cywilnego).

Jeżeli powództwo wytoczono przed sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy, sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca zamieszkania dłużnika egzekwowanego. Jeżeli dłużnikiem egzekwowanym jest sędzia lub określona osoba bliska sędziego, stosuje się zasady opisane powyżej w części „Sprawy, w których jedną ze stron jest sędzia, małżonek sędziego lub określona osoba bliska sędziego”. W każdym przypadku akta powiązane z powództwem o ustalenie stosunku prawnego lub odpis takich akt przesyła się do sądu właściwego w sprawie wykonania orzeczenia (art. 86 kodeksu postępowania cywilnego).

W przypadku egzekucji kosztów, grzywien lub odszkodowań z tytułu wniesienia pozwu w złej wierze sądem właściwym jest sąd, który prowadził postępowanie zakończone doręczeniem odnośnego rachunku lub rozliczenia. Egzekucję kosztów, grzywien lub odszkodowań prowadzi się w toku postępowania w danej sprawie.

Jeżeli sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy zarządza pokrycie kosztów, zapłacenie grzywny lub wypłacenie odszkodowania, postępowanie egzekucyjne wszczyna się w sądzie pierwszej instancji właściwym miejscowo do rozpoznania danej sprawy (art. 87 i 88 kodeksu postępowania cywilnego).

W przypadku egzekucji na podstawie orzeczenia sądu zagranicznego sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego (art. 86 zgodnie z art. 90 kodeksu postępowania cywilnego).

W przypadku europejskiego nakazu zapłaty (rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 z dnia 12 grudnia 2006 r. zmienione rozporządzeniem (UE) 2015/2421) sądem właściwym jest Sąd Okręgowy w Porto, Instancja Centralna, I Wydział Cywilny.

Prawo pracy

Co do zasady powództwo wytacza się przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego. Za miejsce siedziby pracodawcy lub zakładu ubezpieczeniowego bądź instytucji zabezpieczenia społecznego uważa się również adres oddziału, agencji, delegatury lub przedstawicielstwa takiego podmiotu (art. 13 ustawy o ustroju sądów pracy).

Powództwa wynikające z umowy o pracę wytaczane przez pracownika przeciwko pracodawcy można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca świadczenia pracy lub dla miejsca zamieszkania pracownika.

W przypadku gdy po stronie powodowej występuje kilka podmiotów, sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca świadczenia pracy lub dla miejsca zamieszkania któregokolwiek z powodów.

Jeżeli praca jest świadczona w więcej niż jednym miejscu, powództwa wynikające z umowy o pracę można wytyczać przed sąd właściwy miejscowo dla dowolnego z tych miejsc (art. 14 ustawy o ustroju sądów pracy).

Powództwa wynikające z wypadków przy pracy i chorób zawodowych wytacza się przed sąd właściwy dla miejsca wypadku lub ostatniego miejsca, w którym osoba chora wykonywała zawód mogący wywołać chorobę.

Jeżeli do wypadku doszło za granicą, powództwo wytacza się przed sąd w Portugalii właściwy miejscowo dla miejsca zamieszkania poszkodowanego.

W przypadku kilku uposażonych sądem właściwym jest sąd właściwy miejscowo dla okręgu, w którym znajduje się miejsce zamieszkania największej liczby powodów, albo – jeżeli taka sama liczba powodów zamieszkuje w różnych okręgach – sąd właściwy miejscowo dla okręgu, w którym znajduje się miejsce zamieszkania osoby, która wniosła pozew jako pierwsza.

Jeżeli poszkodowany lub chory pracownik lub uposażony jest zarejestrowany jako marynarz lub członek załogi statku powietrznego i do wypadku lub zachorowania dojdzie w trakcie rejsu, sądem właściwym do rozpoznania takiej sprawy jest sąd właściwy miejscowo dla pierwszego miejsca na terytorium kraju, do którego dotarł statek morski lub powietrzny, albo sąd właściwy dla miejsca, w którym zarejestrowano taki statek morski lub powietrzny (art. 15 ustawy o ustroju sądów pracy).

W przypadku zwolnień grupowych wnioski o zastosowanie tymczasowych środków zawieszających i sprzeciwy wnosi się do sądu właściwego miejscowo dla miejsca położenia zakładu, w którym świadczona jest praca.

Jeżeli zwolnienie grupowe dotyczy pracowników kilku zakładów, sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca położenia zakładu, w którym zatrudniona była największa liczba zwolnionych pracowników (art. 16 ustawy o ustroju sądów pracy).

Upadłość

W postępowaniu upadłościowym sądem właściwym jest sąd właściwy dla siedziby statutowej lub miejsca zamieszkania dłużnika albo sąd właściwy dla miejsca zamieszkania spadkodawcy w dniu jego śmierci, w zależności od sprawy.

Właściwość ma również sąd właściwy dla miejsca, w którym znajduje się główny ośrodek interesów życiowych dłużnika, przez co rozumie się miejsce, w którym dłużnik zazwyczaj zarządza swoją działalnością i które jest uznawane za takie przez osoby trzecie [art. 16 kodeksu upadłościowego i naprawczego (Código de Insolvência e Recuperação de Empresas)].

Za obwieszczenie i wpis do rejestrów publicznych orzeczenia sądu zagranicznego o wszczęciu postępowania, o którym to obwieszczeniu i wpisie mowa w art. 21 i 22 rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r., odpowiada portugalski sąd właściwy dla miejsca siedziby zakładu dłużnika. Jeżeli dłużnik nie ma siedziby zakładu w Portugalii, a w skład masy upadłości wchodzi przedsiębiorstwo, wniosek należy złożyć do Wydziału Gospodarczego dla Lizbony. Jeżeli w skład masy upadłości nie wchodzi przedsiębiorstwo, właściwy jest Wydział Cywilny dla Lizbony.

Powyższa zasada dotycząca właściwości ma zastosowanie do uznania orzeczenia o ogłoszeniu upadłości w postępowaniu zagranicznym (art. 288 kodeksu upadłościowego i naprawczego).

Sporządzenie spisu inwentarza

Informacje na temat właściwości w postępowaniu o sporządzenie spisu inwentarza znajdują się w arkuszu informacyjnym poświęconym dziedziczeniu.

Świadczenia alimentacyjne na rzecz pełnoletnich i małoletnich dzieci oraz uregulowanie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej

Informacje na temat właściwości w postępowaniach o ustalenie stosunku prawnego w sprawie o przyznanie świadczeń alimentacyjnych na rzecz osób pełnoletnich lub małoletnich, w postępowaniu egzekucyjnym w przedmiocie tych świadczeń i postępowaniach o uregulowanie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej znajdują się w arkuszu informacyjnym poświęconym roszczeniom alimentacyjnym.

2.2.2.3 Czy strony mogą samodzielnie określić jako właściwy sąd, który w innym wypadku nie byłby właściwy?

Tak, jednak z pewnymi ograniczeniami.

W sprawach krajowych strony mogą postanowić o odstąpieniu od zasad dotyczących właściwości miejscowej, o ile wyraźnie się na to umówią. Ustaloną w ten sposób właściwość miejscową określa się mianem właściwości umownej (competência convencional) (art. 95 kodeksu postępowania cywilnego).

Uzgodnienie właściwości nie jest możliwe w sprawach, w których sąd może z urzędu stwierdzić, że nie jest właściwy miejscowo do ich rozpoznania. Taka sytuacja może mieć miejsce na przykład wtedy, gdy właściwość sądu zależy od położenia nieruchomości lub miejsca spełnienia świadczenia, lub w sprawie, w której udzielono zabezpieczenia lub podjęto czynności przygotowawcze. Dotyczy to również spraw, w których stronami są sędzia lub określona osoba bliska sędziego, niektórych postępowań egzekucyjnych, spraw, które należy połączyć z innymi sprawami, oraz spraw, w których pozwanemu nie doręcza się wezwania do stawienia się przed sądem przed wydaniem wyroku. W takich przypadkach nie dopuszcza się możliwości odejścia od właściwości miejscowej przez ustalenie właściwego sądu w drodze umowy.

Nie dopuszcza się możliwości zastosowania żadnego odstępstwa od przepisów dotyczących właściwości rzeczowej, właściwości instancyjnej i właściwości ze względu na wartość przedmiotu sporu wedle uznania stron.

Właściwość umowna – o ile jest dopuszczalna – wiąże w takim samym stopniu jak właściwość ustawowa. Umowa o właściwość sądu musi spełniać takie same wymogi formalne jak umowa będąca źródłem zobowiązania. Umowę taką należy zawrzeć na piśmie, pod rygorem nieważności, a ponadto należy wskazać w niej kwestie, których dotyczy, i przesłankę ustalania właściwego sądu.

W sprawach transgranicznych strony mogą określić sąd właściwy do rozstrzygnięcia określonego sporu lub sporów, które mogą wynikać z danego stosunku prawnego, pod warunkiem że taki stosunek prawny jest powiązany z więcej niż jednym systemem prawnym. W takim przypadku sąd właściwy ustala się, zawierając prywatne umowy dotyczące właściwości sądu (pactos privativos e atributivos de jurisdição) (art. 94 kodeksu postępowania cywilnego).

Ustalenie właściwości w drodze umowy może wiązać się z przyznaniem właściwości wyłącznej lub właściwości będącej wyłącznie rozwiązaniem alternatywnym wobec właściwości sądów portugalskich, jeżeli w danym przypadku są one właściwe do rozpoznania sprawy. W razie wątpliwości domniemywa się, że właściwość ta jest wyłączna.

Wybór sądu właściwego jest ważny wyłącznie wówczas, gdy wszystkie poniższe warunki są spełnione:

• wybór dotyczy praw zbywalnych;
• wybór zatwierdzono zgodnie z prawem wyznaczonego sądu;
• wybór jest uzasadniony istotnym interesem obydwu stron albo jednej z nich, o ile nie wiąże się to z żadnymi poważnymi niedogodnościami dla strony przeciwnej;
• spór nie dotyczy kwestii, w której sądy portugalskie mają właściwość wyłączną;
• wybór jest wynikiem umowy sporządzonej lub potwierdzonej na piśmie, w której wyraźnie wskazano sąd właściwy do rozpoznania sprawy.

Zarówno w przypadku właściwości umownej (w sprawach krajowych), jak i w przypadku prywatnych umów dotyczących właściwości sądu (w sprawach transgranicznych) za umowę pisemną uznaje się dowolny dokument podpisany przez strony lub uzgodnienia wynikające z wymiany korespondencji, teleksów, telegramów lub innych metod komunikacji, które stanowią dowód na piśmie, jeżeli takie dokumenty same zawierają umowę lub uwzględniają klauzulę odsyłającą do innego dokumentu zawierającego umowę.

W postępowaniach przed sądami pracy umowy lub klauzule wyłączające właściwość miejscową wynikającą z przepisów prawa uznaje się za nieważne (art. 19 ustawy o ustroju sądów pracy).

3 W przypadku gdy właściwość mają sądy szczególne, w jaki sposób mogę dowiedzieć się, do którego z nich należy się zwrócić?

Jak wskazano powyżej, w Portugalii do sądów szczególnych pierwszej instancji zalicza się wydziały centralne (juízos centrais) sądów okręgowych, lokalne wydziały cywilne (juízos locais cíveis) i sądy o właściwości rozszerzonej.

Kwestie związane z właściwością rzeczową każdego z tych sądów zostaną omówione poniżej, aby ułatwić wybór właściwego sądu w zależności od przedmiotu sporu. Jak wyjaśniono powyżej, postępowanie wszczyna zasadniczo sąd pierwszej instancji, a sprawa trafia do sądów wyższej instancji wyłącznie w razie wniesienia środka zaskarżenia.

Centralne wydziały cywilne (art. 117 ustawy nr 62/2013)

• powództwa cywilne o ustalenie stosunku prawnego w postępowaniu zwykłym w sprawie o wartości przedmiotu sporu powyżej 50 000,00 euro;
• cywilne postępowania egzekucyjne w sprawach o wartości przedmiotu sporu powyżej 50 000,00 euro w okręgach nieobjętych właściwością innego wydziału lub sądu;
• postępowania zabezpieczające w sprawach podlegających ich właściwości;
• w przypadku braku wydziału gospodarczego w okręgu – powództwa, postępowania egzekucyjne i postępowania zabezpieczające, które powinny podlegać właściwości takiego wydziału;
• sprawy zawisłe przed wydziałami lokalnymi, jeżeli wartość przedmiotu sporu wzrosła do 50 001,00 euro lub więcej;
• postępowania w celu wspierania praw i ochrony małoletnich (processos de promoção e protecção) prowadzone poza obszarami objętymi właściwością sądów rodzinnych;
• powództwa cywilne o ustalenie stosunku prawnego w postępowaniu zwykłym w sprawach o wartości przedmiotu sporu do 50 001,00 euro włącznie należących do właściwości Sądu Morskiego ze względu na przedmiot sporu w okręgach niepodlegających właściwości Sądu Morskiego.

Centralne wydziały rodzinne i nieletnich

(Sprawy dotyczące stanu cywilnego osób i sprawy rodzinne) (art. 122 ustawy nr 62/2013)

• postępowania nieprocesowe między małżonkami;
• postępowania nieprocesowe dotyczące związków nieformalnych lub osób prowadzących wspólne gospodarstwo domowe;
• postępowania w przedmiocie separacji sądowej i postępowania rozwodowe;
• powództwa o stwierdzenie nieważności lub unieważnienie małżeństwa cywilnego;
• sądowe ustalenie działania małżonków w dobrej wierze w razie stwierdzenia nieważności lub unieważnienia małżeństwa domniemanego;
• powództwa o przyznanie świadczeń alimentacyjnych na rzecz małżonka lub byłego małżonka oraz postępowania egzekucyjne w przedmiocie takich świadczeń;
• inne postępowania dotyczące stanu cywilnego osób i spraw rodzinnych;
• czynności podlegające właściwości sądów w postępowaniu o sporządzenie spisu inwentarza wszczętym wskutek separacji sądowej, rozwodu, orzeczenia stwierdzającego nieważność małżeństwa cywilnego lub unieważniającego małżeństwo cywilne, a także szczególne przypadki podziału majątku, w których zastosowanie mają przepisy regulujące takie postępowanie.

(Małoletnie i pełnoletnie dzieci) (art. 123 ustawy nr 62/2013)

• ustanowienie pieczy i zarząd majątkiem;
• wyznaczenie osoby do występowania w imieniu małoletniego oraz ustanowienie kuratora (curador-geral) reprezentującego małoletniego podlegającego władzy rodzicielskiej w sprawach pozasądowych;
• orzekanie o przysposobieniu dziecka;
• orzekanie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i rozstrzyganie wątpliwości w tym zakresie;
• ustalenie kwoty świadczeń alimentacyjnych na rzecz małoletnich i pełnoletnich dzieci lub małoletnich uwolnionych spod władzy rodzicielskiej, w przypadku których sąd ustalił wysokość świadczeń alimentacyjnych w czasie, kiedy byli oni małoletni;
• prowadzenie stosownego postępowania egzekucyjnego w przedmiocie alimentów;
• zarządzanie umieszczenia małoletniego w pieczy na czas oczekiwania na przysposobienie (confiança judicial de menores);
• zarządzenie podjęcia działań mających na celu powierzenie dziecka wybranemu przysposabiającemu lub instytucji w celu przysposobienia w przyszłości;
• ustanowienie pieczy zastępczej (apadrinhamento civil) i uchylenie postanowienia o ustanowieniu pieczy zastępczej;
• upoważnienie przedstawiciela ustawowego małoletniego do podjęcia określonych czynności, zatwierdzenie czynności, które zostały podjęte bez upoważnienia, oraz podejmowanie działań dotyczących przyjęcia darowizn;
• orzekanie w sprawie świadczeń (caução), które rodzice są zobowiązani zapewnić na rzecz małoletnich dzieci;
• orzekanie o całkowitym lub częściowym pozbawieniu władzy rodzicielskiej oraz ograniczenie zakresu wykonywania takiej władzy;
• ustalanie z urzędu macierzyństwa i ojcostwa oraz przygotowanie i prowadzenie postępowań o zaprzeczenie i ustalenie macierzyństwa i ojcostwa;
• w razie sporu między rodzicami – ustalenie imienia i nazwiska małoletniego;
• w przypadku ustanowienia pieczy nad majątkiem lub zarządu majątkiem – określenie wysokości wynagrodzenia należnego opiekunowi lub zarządcy, orzekanie w sprawach o odwołanie, zwolnienie z obowiązków lub usunięcie opiekuna, zarządcy lub członka rady rodzinnej (conselho de família), wzywanie do przedstawienia rozliczeń i ich ocena, zezwalanie na zastąpienie hipoteki ustawowej (hipoteca legal) oraz orzekanie co do podwyższenia lub zastąpienia zapewnionego świadczenia, a także ustanawianie kuratora reprezentującego małoletniego w sprawach pozasądowych;
• ustanowienie kuratora reprezentującego małoletniego we wszelkich sprawach związanych z opieką;
• przekształcenie, zmiana i rozwiązanie stosunku przysposobienia, żądanie przedstawienia rozliczeń prowadzonych przez przysposabiającego i ocena takich rozliczeń, jak również wyznaczanie wysokości dochodu koniecznego do utrzymania dziecka przysposobionego;
• orzekanie w sprawie podwyższenia lub zastąpienia świadczeń na rzecz małoletnich dzieci;
• żądanie przedstawienia i przeprowadzanie oceny rozliczeń, które powinni przedstawiać rodzice;
• rozpoznawanie innych spraw w postępowaniach, o których mowa w poprzednim akapicie;
• dokonywanie przeglądu decyzji podjętych przez inne organy, jeżeli w przepisach prawa zastrzeżono ich właściwość w sprawach wymienionych w poprzednich sześciu punktach.

(Kwestie związane z nadzorem wychowawczo-resocjalizacyjnym i ochronnym) (art. 124 ustawy nr 62/2013)

• przygotowywanie i prowadzenie postępowań w przedmiocie wspierania praw i ochrony małoletnich oraz orzekanie w takich sprawach;
• stosowanie środków promowania praw i ochrony małoletnich oraz monitorowanie ich wykonywania, jeżeli małoletni znajduje się w niebezpiecznej sytuacji, a nie ma przesłanek do interwencji komisji ds. ochrony dzieci (comissão de protecção);
• dokonywanie czynności sądowych związanych z nadzorem wychowawczo-resocjalizacyjnym (inquérito tutelar educativo);
• ocena czynów wypełniających zgodnie z prawem znamiona czynu zabronionego, których dopuścił się małoletni w wieku od 12 do 16 lat, w celu zastosowania środka wychowawczego;
• wdrażanie i ocena środków wychowawczych;
• uchylenie lub zniesienie środków wychowawczych;
• rozpoznawanie skarg na postanowienia o zastosowaniu jakichkolwiek środków dyscyplinarnych wobec małoletnich umieszczonych w zakładzie poprawczym.

Uwaga:

Właściwość centralnych wydziałów rodzinnych i nieletnich w zakresie nadzoru wychowawczo-resocjalizacyjnego i ochronnego ustaje, gdy: w postępowaniu karnym w przedmiocie przestępstwa, które popełnił małoletni w wieku od 16 do 18 lat, sąd skazał małoletniego na karę pozbawienia wolności bez zawieszenia lub małoletni ukończył 18. rok życia przed wydaniem wyroku przez sąd pierwszej instancji.

Centralne wydziały pracy

(Sprawy cywilne) (art. 126 ustawy nr 62/2013)

• sprawy związane z unieważnianiem i interpretowaniem układów zbiorowych pracy, które nie mają charakteru administracyjnego;
• sprawy wynikające ze stosunku pracy oraz stosunków powstałych w związku z perspektywą zawarcia umowy o pracę;
• sprawy dotyczące wypadków przy pracy i chorób zawodowych;
• sprawy dotyczące opieki pielęgniarskiej, opieki szpitalnej, zaopatrzenia w leki w trakcie hospitalizacji, zapewnienia urządzeń protetycznych i ortopedycznych lub wszelkich innych usług świadczonych na rzecz lub opłaconych w imieniu osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy lub cierpiących na choroby zawodowe;
• sprawy o unieważnienie aktów i umów podpisanych przez dowolne odpowiedzialne organy w celu uchylenia się od wypełnienia zobowiązań wynikających z przepisów dotyczących związków zawodowych lub przepisów prawa pracy;
• sprawy wynikające z umów zrównanych przez prawo z umowami o pracę;
• sprawy wynikające z umów o staż i praktyki;
• sprawy związane z pracownikami zatrudnionymi w tym samym zakładzie pracy dotyczące praw i obowiązków wynikających z działań realizowanych wspólnie przy wykonywaniu stosunku pracy lub wynikających z czynu niedozwolonego popełnionego przez jednego z nich w trakcie wypełniania obowiązków pracowniczych lub ze względu na ich wypełnianie. W tym kontekście sądy karne są właściwe do rozpoznawania spraw dotyczących odpowiedzialności cywilnej powiązanej z odpowiedzialnością karną;
• spory między zakładami ubezpieczeń społecznych lub instytucjami zapewniającymi świadczenia rodzinne a uposażonymi, o ile dotyczą one praw, uprawnień i obowiązków jednej ze stron wynikających z przepisów ustawodawczych lub wykonawczych, z wyjątkiem spraw należących do kompetencji sądów administracyjnych i podatkowych;
• spory między zrzeszeniami związków zawodowych a ich członkami lub osobami przez nie reprezentowanymi bądź osobami, na które podejmowane przez nie decyzje wywierają wpływ, o ile dotyczą one praw, uprawnień i obowiązków jednej ze stron wynikających z przepisów ustawodawczych lub wykonawczych;
• sprawy dotyczące likwidacji i podziału majątku zakładów ubezpieczeń społecznych lub zrzeszeń związków zawodowych, o ile nie istnieją przepisy, które tego zabraniają;
• spory między zakładami ubezpieczeń społecznych bądź między zrzeszeniami związków zawodowych dotyczących istnienia, zakresu lub charakteru praw lub obowiązków jednej ze stron wynikających z przepisów ustawodawczych lub wykonawczych, które mogą wywierać wpływ na drugą stronę;
• postępowania egzekucyjne przeprowadzane na podstawie wyroków wydanych przez centralne wydziały pracy lub innych tytułów egzekucyjnych, z poszanowaniem właściwości innych sądów;
• spory między stronami stosunku pracy lub między jedną z takich stron a osobą trzecią, gdy wynikają one ze stosunków powiązanych ze stosunkiem pracy, oraz w przypadku wytoczenia powództwa wraz z innym powództwem, do rozpoznania którego dany wydział pracy jest bezpośrednio właściwy;
• sprawy dotyczące wierzytelności wzajemnych w związku z postępowaniem w przypadkach wskazanych w poprzednim podpunkcie, z wyjątkiem spraw o odszkodowanie, w przypadku których związek taki nie jest wymagany;
• sprawy z zakresu prawa cywilnego dotyczące strajków;
• spory między komitetami pracowników a komitetami koordynującymi, przedsiębiorstwem lub pracownikami przedsiębiorstwa;
• wszystkie sprawy związane z kontrolą zgodności z prawem aktu założycielskiego, statutu lub umowy spółki (w tym zmian do nich), funkcjonowania i rozwiązywania związków zawodowych, stowarzyszeń pracodawców i komitetów pracowniczych;
• inne kwestie zastrzeżone do ich właściwości na mocy przepisów;

(w odniesieniu do przestępstw administracyjnych)

• rozpoznawanie środków odwoławczych od decyzji organów administracji w postępowaniach karno-administracyjnych w zakresie prawa pracy i zabezpieczenia społecznego.

Centralne wydziały gospodarcze (art. 128 ustawy nr 62/2013)

• postępowania upadłościowe i szczególne postępowania naprawcze;
• postępowania o ustalenie nieistnienia, stwierdzenie nieważności i unieważnienie statutu lub umowy spółki;
• postępowania związane z wykonywaniem praw w spółce;
• postępowania o zawieszenie i uchylenie uchwał spółki;
• postępowania o likwidację sądową spółki;
• postępowania o likwidację europejskiej spółki akcyjnej;
• postępowania o likwidację spółki holdingowej;
• postępowania, o których mowa w kodeksie rejestru handlowego (Código do Registo Comercial);
• postępowania o likwidację instytucji kredytowej lub przedsiębiorstwa finansowego;
• postępowania wpadkowe, sprawy połączone i wykonywanie orzeczeń w związku ze wszystkimi sprawami, o których mowa w poprzednich podpunktach.
• skargi na decyzje podmiotów prowadzących rejestr handlowy;
• skargi na decyzje podmiotów prowadzących rejestr w administracyjnym postępowaniu likwidacyjnym.

Centralne wydziały egzekucyjne (juízos centrais de execução) (art. 129 ustawy nr 62/2013)

• cywilne postępowania egzekucyjne, z wyjątkiem: spraw zastrzeżonych dla Sądu do spraw Własności Intelektualnej, Sądu do spraw Konkurencji, Regulacji i Nadzoru, Sądu Morskiego, wydziałów rodzinnych i nieletnich, wydziałów pracy oraz wydziałów gospodarczych, a także wykonywania wyroków wydanych przez wydział karny w sprawach, których zgodnie z kodeksem postępowania karnego nie można wnieść do wydziału cywilnego.

SĄDY O WŁAŚCIWOŚCI ROZSZERZONEJ

Sąd do spraw Własności Intelektualnej (Tribunal da propriedade intelectual) (art. 111 ustawy nr 62/2013)

• powództwa dotyczące praw autorskich i praw pokrewnych;
• powództwa dotyczące praw własności przemysłowej;
• powództwa o stwierdzenie nieważności i unieważnienie przewidziane w kodeksie własności przemysłowej;
• odwołania od decyzji Krajowego Instytutu Własności Przemysłowej (Instituto Nacional da Propriedade Industrial, I. P.) przyznających wszelkiego rodzaju prawa własności przemysłowej lub odmawiających ich przyznania lub od decyzji związanych z przeniesieniem prawa, licencjami lub stwierdzeniem wygaśnięcia prawa bądź których przedmiotem są czynności, które wpływają na prawa własności przemysłowej, zmieniają je lub skutkują ich nieważnością;
• odwołania od decyzji i kontrola decyzji – lub wszelkich innych środków, które podlegają zaskarżeniu przed sądem – podjętych przez Krajowy Instytut Własności Przemysłowej w postępowaniu karno-administracyjnym;
• powództwa o ustalenie stosunku prawnego w sprawach dotyczących nazw domen internetowych;
• odwołania od decyzji o zarejestrowaniu nazwy domeny .pt, odmowie rejestracji lub usunięciu nazwy domeny wydane przez Państwową Fundację na rzecz Nauk Informatycznych (Fundação para a Computação Científica Nacional), która jest organem odpowiedzialnym za rejestrację nazw domen .pt;
• powództwa w sprawach dotyczących firm lub nazw handlowych;
• odwołania od decyzji Instytutu Rejestrów i Notariuszy (Instituto dos Registos e do Notariado – I. P.) dotyczących dopuszczalności firm i nazw handlowych zgodnie z przepisami w zakresie krajowego rejestru osób prawnych (Registo Nacional de Pessoas Colectivas);
• powództwa w sprawach dotyczących nieuczciwej konkurencji w zakresie własności przemysłowej;
• środki służące pozyskaniu i zabezpieczeniu dowodów oraz, w razie konieczności, uzyskaniu informacji do celów ochrony praw własności intelektualnej i praw autorskich;
• postępowania wpadkowe, sprawy połączone i wykonywanie orzeczeń w związku z powództwami i postępowaniami odwoławczymi, o których mowa w poprzednich podpunktach.

(Sąd do spraw Konkurencji, Regulacji i Nadzoru) (Tribunal da concorrência, regulação e supervisão) (art. 112 ustawy nr 62/2013)

• rozpoznawanie środków odwoławczych, kontrola sądowa oraz wykonywanie decyzji, postanowień i innych środków – pod warunkiem że podlegają one zaskarżeniu – wydanych w postępowaniu karno-administracyjnym przez:
  • Urząd ds. Konkurencji (Autoridade da Concorrência);
  • Państwowy Urząd ds. Komunikacji (Autoridade Nacional de Comunicações);
  • Bank Portugalii (Banco de Portugal);
  • Komisję Rynków Papierów Wartościowych (Comissão do Mercado de Valores Mobiliários);
  • Urząd Regulacji Mediów (Entidade Reguladora para a Comunicação Social);
  • Portugalski Zakład Ubezpieczeń (Instituto de Seguros de Portugal);
  • inny niezależny organ administracji pełniący funkcje regulacyjne i nadzorcze;
  • rozpoznawanie środków odwoławczych, kontrola sądowa i wykonywanie:
    • decyzji organu ochrony konkurencji wydanych w postępowaniu administracyjnym zgodnie z przepisami prawa dotyczącymi konkurencji;
    • decyzji ministerialnej udzielającej w drodze wyjątku zgody na koncentrację przedsiębiorstw, której zabroniono decyzją organu ochrony konkurencji;
    • innych decyzji organu ochrony konkurencji podlegających zaskarżeniu zgodnie z przepisami prawa dotyczącymi konkurencji;
    • postępowania wpadkowe, sprawy połączone i wykonywanie orzeczeń w związku ze wszystkimi powództwami, postępowaniami odwoławczymi i sprawami z zakresu kontroli sądowej, o których mowa w poprzednich podpunktach.

Sąd Morski (Tribunal marítimo) (art. 113 ustawy nr 62/2013)

• odszkodowania z tytułu szkód spowodowanych lub poniesionych przez statki, łodzie i inne jednostki pływające lub wynikających z ich eksploatacji na morzu zgodnie z ogólnymi przepisami prawa;
• sprawy dotyczące umów budowy, naprawy, zakupu i sprzedaży statków, łodzi i innych jednostek pływających, pod warunkiem że są one przeznaczone do żeglugi morskiej;
• sprawy dotyczące umów transportu morskiego, transportu kombinowanego lub transportu multimodalnego;
• sprawy dotyczące umów transportu rzecznego lub kanałowego w granicach obszarów śródlądowych dróg wodnych wchodzących w zakres właściwości miejscowej sądu, a także w granicach koryt i brzegów tych rzek i kanałów określonych w przepisach;
• sprawy dotyczące umów eksploatacji na morzu statków, łodzi i innych jednostek pływających, mianowicie umów czarteru i leasingu;
• sprawy dotyczące umów ubezpieczenia statków, łodzi i innych jednostek pływających przeznaczonych do żeglugi morskiej oraz ich ładunków;
• sprawy dotyczące zastawów i wierzytelności uprzywilejowanych na statkach i łodziach, a także wszelkich innych wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo na jednostkach pływających i ich ładunkach;
• postępowania szczególne dotyczące statków, łodzi i innych jednostek pływających oraz ich ładunków;
• postępowania zabezpieczające w odniesieniu do statków, łodzi i innych jednostek pływających oraz ich ładunków i innego majątku należącego do statków, łodzi i innych jednostek pływających, a także wstępne wnioski kierowane do kapitanów portu o uniemożliwienie wywiezienia majątku, który jest przedmiotem zabezpieczenia;
• sprawy dotyczące awarii wspólnej lub zwykłej, w tym szkód wyrządzonych innym jednostkom pływającym przeznaczonym do żeglugi morskiej;
• sprawy dotyczące niesienia pomocy na morzu i ratownictwa morskiego;
• sprawy dotyczące umów holowniczych i umów pilotażu morskiego;
• sprawy dotyczące usuwania szczątków;
• sprawy dotyczące odpowiedzialności cywilnej z tytułu zanieczyszczania morza i innych zbiorników wodnych podlegających właściwości sądu;
• sprawy dotyczące użytkowania, utraty, znalezienia lub przywłaszczenia urządzeń rybackich lub sprzętu rybackiego lub sprzętu służącego do połowu owoców morza, mięczaków i roślin morskich, kotwic, takielunku, urządzeń, elementów wyposażenia i innych przedmiotów wykorzystywanych do celów nawigacji lub połowu ryb, a także uszkodzenia takich przedmiotów lub szkód nimi wyrządzonych;
• sprawy dotyczące uszkodzenia składników majątku publicznego sektora morskiego;
• sprawy dotyczące kwestii związanych z własnością i posiadaniem przedmiotów wyrzuconych na brzeg przez morze lub szczątków spoczywających na dnie morskim lub zagrzebanych w dnie morskim lub szczątków naniesionych przez wody śródlądowe bądź szczątków, które mogą znajdować się w wodach śródlądowych, jeżeli są one istotne z punktu widzenia żeglugi morskiej;
• sprawy dotyczące zdobyczy morskich;
• sprawy dotyczące wszelkich kwestii ogólnych dotyczących handlowego prawa morskiego;
• skargi na decyzje kapitana portu wydane w ramach postępowania w sprawie o morskie przestępstwo administracyjne,
• postępowania wpadkowe, sprawy połączone i wykonywanie orzeczeń w związku ze wszystkimi sprawami, o których mowa w poprzednich podpunktach.

SĄDY WYŻSZEJ INSTANCJI

Sądy apelacyjne (art. 67 ustawy nr 62/2013)

W sądach apelacyjnych, jako sądach drugiej instancji, powołuje się następujące izby (secções): cywilną, karną, społeczną, rodzinną i nieletnich, gospodarczą, ds. własności intelektualnej oraz ds. konkurencji, regulacji i nadzoru. Utworzenie izby społecznej, rodzinnej i nieletnich, gospodarczej, ds. własności intelektualnej oraz ds. konkurencji, regulacji i nadzoru zależy od nakładu i złożoności pracy.

Sąd Najwyższy (Supremo Tribunal de Justiça) (art. 47 ustawy nr 62/2013)

W Sądzie Najwyższym, jako sądzie najwyższej instancji, działają izby: cywilna, karna i społeczna.

Obowiązujące ustawodawstwo

Kodeks postępowania cywilnego

Ustawa nr 62/2013

Ustawa o ustroju sądów pracy

Kodeks upadłościowy i naprawczy

Uwaga

Informacje przedstawione w tej części nie są wiążące dla punktu kontaktowego, sądów ani innych podmiotów i organów. Należy każdorazowo zapoznać się z treścią obowiązujących aktów prawnych i zmianami do nich.