

Wyszukaj informacje według regionu
Należy przede wszystkim zaznaczyć, że odpowiedzi podane w tym arkuszu informacyjnym dotyczą wyłącznie sądów powszechnych (tribunais comuns). Poza sądami powszechnymi funkcjonują również inne kategorie sądów: Trybunał Konstytucyjny, sądy administracyjne oraz Trybunał Obrachunkowy (Tribunal de contas). Istnieją również sądy pokoju (Julgados de Paz) oraz sądy arbitrażowe (Tribunais arbitrais).
Właściwość sądu ustala się według następującej zasady: sądy powszechne są właściwe w sprawach niezastrzeżonych dla innych sądów.
Ponadto, zgodnie z hierarchią sądów powszechnych, forum przeciwstawnym do sądu szczególnego nie jest sąd powszechny orzekający w sprawach cywilnych, lecz sąd właściwości ogólnej. Wybór między sądem szczególnym (juízo) a sądem właściwości ogólnej zależy od przedmiotu sprawy, a w niektórych przypadkach opisanych poniżej – również od wartości przedmiotu sporu.
W tym kontekście obowiązują następujące ustawy:
Co do zasady sądy powszechne pierwszej instancji dzielą się na sądy o rozszerzonej właściwości miejscowej (Tribunais de competência territorial alargada) oraz sądy okręgowe (Tribunais de comarca) (art. 33 ustawy nr 62/2013).
Aby ustalić, do którego sądu pierwszej instancji należy się zwrócić, trzeba również uwzględnić poniższe kwestie.
W określonych przypadkach postępowanie wszczynają i prowadzą organy inne niż sądy powszechne. W zależności od charakteru sprawy postępowania te kieruje się do właściwego sądu na określonych etapach, tj. w przypadku wniesienia sprzeciwu, środka zaskarżenia lub w celu zatwierdzenia niektórych decyzji. Ma to zastosowanie w następujących przypadkach:
W odpowiedzi na to pytanie lokalne sądy powszechne orzekające w sprawach cywilnych oznaczają lokalne wydziały cywilne i wydziały o właściwości ogólnej sądów okręgowych. Przyjmuje się domyślną właściwość tych sądów – innymi słowy, są one właściwe w sprawach niezastrzeżonych dla innych właściwych wydziałów lub sądów szczególnych. Sądy te są również właściwe do rozpoznawania spraw o niskiej wartości przedmiotu sporu.
W związku z powyższym lokalny wydział cywilny lub – w przypadku jego braku – lokalny wydział o właściwości ogólnej w sądzie okręgowym jest właściwy w następujących sprawach:
Aby ustalić, czy powództwo należy wnieść do lokalnego wydziału cywilnego lub do lokalnego wydziału o właściwości ogólnej czy do centralnego wydziału o właściwości szczególnej, zob. również odpowiedź na pytanie 3 poniżej: „W przypadku gdy właściwość mają sądy szczególne, w jaki sposób mogę dowiedzieć się, do którego z nich należy się zwrócić?”.
Zgodnie z zasadami dotyczącymi właściwości sądów ze względu na hierarchię sądy powszechne dzielą się na sądy pierwszej instancji, sądy apelacyjne (tribunais da relação) (tj. sądy drugiej instancji) oraz Sąd Najwyższy (Supremo Tribunal de Justiça), będący sądem najwyższej instancji (art. 42 ustawy nr 62/2013).
Przepisy prawa przewidują przypadki, w których możliwość wniesienia środka zaskarżenia zależy od pułapu wyznaczonego dla poszczególnych sądów:
Powództwa wytacza się przed sądy pierwszej instancji, które wszczynają stosowne postępowania. Ponadto sądy pierwszej instancji są również właściwe do rozpoznawania skarg na postanowienia notariuszy i urzędników rejestrowych oraz inne orzeczenia i decyzje przewidziane w przepisach prawa. Aby ustalić, który sąd pierwszej instancji jest właściwy, należy zastosować zasady dotyczące właściwości rzeczowej, właściwości ze względu na wartość przedmiotu sporu oraz właściwości miejscowej, które zostaną opisane w odpowiedziach na poniższe pytania.
Co do zasady sądy apelacyjne rozpoznają wyłącznie apelacje od orzeczeń sądów pierwszej instancji. W wyjątkowych przypadkach przewidzianych w przepisach prawa są one właściwe do rozpoznawania określonych rodzajów spraw w pierwszej instancji. Sądy apelacyjne rozpoznają również spory o właściwość między sądami pierwszej instancji, rozpoznają apelacje od orzeczeń wydanych w sądach pierwszej instancji oraz apelacje od wyroków sądów zagranicznych w sprawach cywilnych i handlowych.
Sąd Najwyższy rozpoznaje środki zaskarżenia od wyroków sądów apelacyjnych. W szczególnych przypadkach przewidzianych w przepisach Sąd Najwyższy rozpoznaje również apelacje od orzeczeń sądów pierwszej instancji. W drodze wyjątku w ustawie przyznano Sądowi Najwyższemu właściwość do rozpoznawania spraw w charakterze sądu jedynej instancji. Sąd Najwyższy rozpoznaje również sprawy dotyczące sporów o właściwość między sądami apelacyjnymi, a także nadzwyczajne środki zaskarżenia w celu ujednolicenia orzecznictwa.
Sądy pierwszej instancji
W Portugalii działają 23 sądy okręgowe (tribunais judiciais de comarca):
(art. 33 ustawy nr 62/2013).
Poza wymienionymi sądami istnieją również sądy o rozszerzonej właściwości miejscowej, z których trzy mają również właściwość w sprawach cywilnych i gospodarczych:
(art. 83 ustawy nr 62/2013)
Sądy apelacyjne
W drugiej instancji orzeka pięć sądów apelacyjnych, których nazwa odnosi się do nazwy gminy, w której się znajdują:
(załącznik I, o którym mowa w art. 32 ust. 1 ustawy nr 62/2013).
Najwyższa instancja
(art. 31 ustawy nr 62/2013).
Właściwość Sądu Najwyższego obejmuje całe terytorium Portugalii. Sądy apelacyjne i sądy pierwszej instancji są właściwe miejscowo w swoich okręgach sądowych, które określono w ustawie o organizacji systemu sądowego (ustawa nr 62/2013 z dnia 26 sierpnia 2013 r.). Aby ustalić, czy właściwy jest sąd w mieście A czy w mieście B, należy zapoznać się z załącznikami I, II i III do wspomnianej wyżej ustawy o organizacji systemu sądowego.
Osoby fizyczne
Sądem właściwym jest sąd w miejscu zamieszkania pozwanego, chyba że z przepisów szczególnych lub opisanych poniżej zasad wynika co innego (art. 80 kodeksu postępowania cywilnego):
Osoby prawne i spółki
Jeżeli pozwanym jest Skarb Państwa, w przypadkach, w których sądem właściwym byłby sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego, właściwy staje się sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby powoda (art. 81 kodeksu postępowania cywilnego).
Jeżeli pozwanym jest inna osoba prawna lub spółka, sądem właściwym jest sąd właściwy miejscowo dla okręgu, w którym znajduje się siedziba główna lub siedziba oddziału, agencji, jednostki zależnej, delegatury lub przedstawicielstwa pozwanego, w zależności od tego, czy powództwo wytacza się przeciwko osobie prawnej czy pozostałym wymienionym podmiotom.
Powództwa przeciwko zagranicznym osobom prawnym lub spółkom, które mają swój oddział, agencję, jednostkę zależną, delegaturę lub przedstawicielstwo w Portugalii, można jednak wnosić do sądów właściwych dla okręgu, w którym podmioty te mają siedzibę, nawet jeżeli pozew ma zostać doręczony do siedziby głównej.
Współuczestnictwo procesowe (bierne) i pozwy zbiorowe (art. 82 kodeksu postępowania cywilnego)
W przypadku gdy w jednej sprawie występuje więcej niż jeden pozwany, pozew przeciwko wszystkim pozwanym należy wnieść do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania lub siedziby większości z nich. W przypadku równej liczby pozwanych mających różne miejsca zamieszkania powód może wybrać sąd właściwy dla miejsca zamieszkania któregokolwiek z pozwanych.
Jeżeli powód składa kilka pozwów, w przypadku których właściwość miejscową miałyby różne sądy, może wytoczyć powództwo przed dowolny z tych sądów.
Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której sąd może sam stwierdzić, że w przypadku któregokolwiek z pozwów nie ma właściwości miejscowej, umownej lub ze względu na wartość przedmiotu sporu. W takim przypadku powództwo należy wytoczyć przed sąd właściwy dla takiego pozwu. Taka sytuacja może mieć miejsce na przykład wtedy, gdy właściwość sądu do rozpoznania jednego z pozwów zależy od położenia nieruchomości lub miejsca spełnienia świadczenia. Dotyczy to również spraw, w których udzielono zabezpieczenia (providência cautelar) lub podjęto czynności przygotowawcze (diligência antecipada), jak również spraw, w których stroną jest sędzia lub określona osoba bliska sędziego; niektórych postępowań egzekucyjnych; spraw, które należy połączyć z innymi sprawami; spraw, których rozstrzygnięcie nie jest poprzedzone wezwaniem pozwanego do stawienia się przed sądem, lub spraw, do których rozpoznania sąd nie jest właściwy ze względu na wartość przedmiotu sporu.
W przypadku wniesienia kilku pozwów, między którymi istnieje stosunek zależności lub pomocniczości, sprawę należy wnieść do sądu właściwego do rozpoznania pozwu głównego.
Sprawy, w których jedną ze stron jest sędzia, małżonek sędziego lub określona osoba bliska sędziego (art. 84 kodeksu postępowania cywilnego)
Jeżeli chodzi o powództwa, w których stroną jest sędzia, małżonek sędziego, zstępni lub wstępni sędziego lub osoba, z którą sędzia zamieszkuje we wspólnym gospodarstwie domowym, i które należy wytoczyć przed sąd w okręgu sądowym, w którym orzeka ten sędzia, za właściwy uznaje się główny sąd w okręgu sądowym znajdującym się najbliżej okręgu sądowego, w którym orzeka dany sędzia.
Jeżeli powództwo wytoczono w okręgu sądowym, w którym orzeka sędzia wyłączony od orzekania w danej sprawie, lub jeżeli taki sędzia zostanie powołany do sprawowania urzędu w tym sądzie, a sprawa jest już w toku, sprawę kieruje się do najbliższego okręgu sądowego.
Opisane wyżej zasady nie mają zastosowania do okręgów sądowych, w których orzeka więcej niż jeden sędzia, ponieważ w tym przypadku sprawę przydziela się lub przekazuje innemu sędziemu w tym samym okręgu sądowym.
Rozpoznawanie środków zaskarżenia
Środki zaskarżenia należy wnosić do sądu hierarchicznie nadrzędnego względem sądu, który wydał orzeczenie będące przedmiotem zaskarżenia (art. 83 kodeksu postępowania cywilnego).
Poniżej przedstawiono łączną odpowiedź na trzy powyższe pytania.
Właściwość ze względu na położenie składników majątku
Powództwa dotyczące praw rzeczowych lub praw osobistych do nieruchomości, podziału majątku wspólnego, eksmisji, pierwszeństwa spłaty z majątku spadkobiercy (preferência), wykonania umów dotyczących nieruchomości, jak również powództwa dotyczące ponownego ustanowienia hipoteki, jej zastąpienia lub obniżenia lub zwolnienia spod hipotek wytacza się przed sąd właściwy dla okręgu, w którym znajduje się dana nieruchomość.
Powództwa dotyczące ponownego ustanowienia, zastąpienia lub obniżenia zastawu lub zwolnienia spod zastawu ustanowionego na statkach morskich lub powietrznych wnosi się jednak do sądu właściwego dla okręgu, w którym dany statek został zarejestrowany. Jeżeli zastaw obejmuje statki morskie lub powietrzne, które są wpisane do rejestru w kilku okręgach, powód może wybrać sąd właściwy dla dowolnego z tych okręgów.
Jeżeli przedmiotem powództwa jest zespół praw majątkowych i niemajątkowych oraz składniki majątku ruchomego i nieruchomego, bądź nieruchomości położone w różnych okręgach sądowych, sprawę należy wnieść do sądu w okręgu, w którym znajdują się nieruchomości o największej wartości. Do celów obliczeń wykorzystane zostaną wartości wykazane w rejestrze gruntów. Jeżeli nieruchomość będąca przedmiotem powództwa jest położona na terenie więcej niż jednego okręgu sądowego, powód może zdecydować o wniesieniu powództwa do sądu właściwego dla dowolnego z tych okręgów (art. 70 kodeksu postępowania cywilnego).
Właściwość w odniesieniu do wypełnienia zobowiązania
Powództwo o wypełnienie zobowiązania, o odszkodowanie z tytułu całkowitego lub częściowego niewypełnienia zobowiązania oraz o rozwiązanie umowy z powodu niewypełnienia zobowiązania wnosi się do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego.
Wierzyciel może również wskazać sąd właściwy dla miejsca, w którym zobowiązanie powinno było zostać spełnione, w przypadku gdy pozwany jest osobą prawną albo w przypadku gdy miejsce zamieszkania wierzyciela znajduje się na obszarze metropolitalnym Lizbony lub Porto, a miejsce zamieszkania pozwanego znajduje się na tym samym obszarze metropolitalnym.
Sądem właściwym do rozpoznania powództwa o ustalenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu czynu niedozwolonego lub ryzyka jest sąd właściwy dla miejsca, w którym popełniono dany czyn (art. 71 kodeksu postępowania cywilnego).
Rozwód i separacja
Sądem właściwym w sprawach o rozwód i separację jest sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub pobytu powoda (art. 72 kodeksu postępowania cywilnego).
Powództwo o zapłatę wynagrodzenia
Sądem właściwym do rozpoznania powództwa o zapłatę wynagrodzenia pełnomocników procesowych lub biegłych i zwrot zaliczek wypłaconych na rzecz klienta jest sąd, w postępowaniu przed którym wykonano usługę. Powództwo o zapłatę wynagrodzenia rozpoznaje się łącznie ze sprawą, w związku z którą wykonano usługę.
Jeżeli sprawę, w związku z którą wykonano usługę, wszczęto przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym, powództwo o zapłatę wynagrodzenia rozpoznaje sąd okręgowy właściwy dla miejsca zamieszkania dłużnika (art. 73 kodeksu postępowania cywilnego).
Ustalenie wysokości i rozdział strat awarii wspólnej
Sąd właściwy dla portu, do którego ładunek statku, który doznał awarii wspólnej, został lub powinien zostać dostarczony, jest właściwy do wydania orzeczenia w przedmiocie wysokości i rozdzielenia strat awarii wspólnej (art. 74 kodeksu postępowania cywilnego).
Odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej zderzeniem statków
Powództwo o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej zderzeniem statków można wnieść do sądu właściwego dla miejsca, w którym doszło do takiego zderzenia, sądu właściwego dla miejsca zamieszkania armatora statku, który uderzył w drugi statek, sądu właściwego dla miejsca, w którym statek jest zarejestrowany lub w którym został znaleziony, albo do sądu właściwego dla pierwszego portu zawinięcia statku, który został uszkodzony w wyniku kolizji (art. 75 kodeksu postępowania cywilnego).
Wynagrodzenie za uratowanie statku lub udzielenie mu pomocy
Powództwo o wypłatę wynagrodzenia należnego za uratowanie statku lub udzielenie mu pomocy można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca, w którym doszło do zdarzenia, sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby właściciela uratowanego mienia albo przed sąd właściwy dla miejsca, w którym statek jest zarejestrowany lub w którym można go znaleźć (art. 76 kodeksu postępowania cywilnego).
Wygaśnięcie zastawów na statkach
Powództwo o uznanie statku nabytego nieodpłatnie lub za opłatą za wolny od jakichkolwiek zastawów wnosi się do sądu portu, w którym statek był zakotwiczony w momencie nabycia (art. 77 kodeksu postępowania cywilnego).
Udzielenie zabezpieczenia i czynności przygotowawcze
Wnioski o zajęcie sądowe i przekazanie ruchomości do przechowawcy (arrolamento) można składać do sądu, przed którym należy wszcząć postępowanie w danej sprawie, lub sądu właściwego dla miejsca, w którym znajdują się składniki majątku, lub – jeżeli są one położone w okręgach różnych sądów – do jednego z tych sądów.
W przypadku środka zabezpieczającego służącego natychmiastowemu wstrzymaniu nowych robót budowlanych (embargo de obra nova) sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca, w którym mają być prowadzone przedmiotowe roboty.
Jeżeli chodzi o pozostałe sposoby zabezpieczenia powództwa, sądem właściwym jest sąd, przed który należy wytoczyć dane powództwo.
Wniosek o przeprowadzenie czynności dowodowych przed rozpoczęciem postępowania należy złożyć w sądzie właściwym dla okręgu, w którym czynności takie mają zostać podjęte.
Postępowanie zabezpieczające oraz przeprowadzenie czynności dowodowych przed rozpoczęciem postępowania łączy się z powództwem w sprawie, a w razie konieczności kieruje do sądu, przed który wytoczono powództwo (art. 78 kodeksu postępowania cywilnego).
Zawiadomienia sądowe
Wnioski o doręczanie zawiadomień sądowych należy składać w sądzie właściwym dla okręgu, w którym znajduje się miejsce zamieszkania osoby będącej ich adresatem (art. 79 kodeksu postępowania cywilnego.
Egzekucja (art. 89 kodeksu postępowania cywilnego)
Co do zasady sądem właściwym do przeprowadzenia egzekucji jest sąd właściwy dla miejsca zamieszkania dłużnika, chyba że przepisy szczególne lub opisane poniżej zasady stanowią inaczej.
Wierzyciel egzekwujący może wskazać sąd właściwy dla miejsca, w którym zobowiązanie ma zostać wykonane, w przypadku gdy strona, wobec której ma zostać przeprowadzona egzekucja, jest osobą prawną lub gdy miejsce zamieszkania wierzyciela egzekwującego znajduje się na obszarze metropolitalnym Lizbony lub Porto, przy czym dłużnik, ma miejsce zamieszkania na tym samym obszarze metropolitalnym.
Jeżeli postępowanie egzekucyjne dotyczy wydania rzeczy lub odzyskania należności zabezpieczonych rzeczowo, sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca, w którym znajduje się dana rzecz, lub dla miejsca, w którym znajdują się rzeczy stanowiące przedmiot zabezpieczenia.
W przypadku konieczności wszczęcia postępowania egzekucyjnego przed sądem właściwym dla miejsca zamieszkania dłużnika, gdy dłużnik nie ma miejsca zamieszkania w Portugalii, ale posiada tam składniki majątku, sądem właściwym do przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego jest sąd właściwy dla miejsca, w którym znajdują się takie składniki majątku dłużnika.
Sąd właściwy dla miejsca, w którym znajdują się składniki majątku dłużnika, jest właściwy również w przypadku, gdy: postępowanie egzekucyjne należy wszcząć przed sądem portugalskim, ponieważ dotyczy ono ważności utworzenia/likwidacji spółek lub innych osób prawnych z siedzibą statutową w Portugalii lub ważności decyzji ich organów, a żadna z sytuacji przewidzianych w powyższych lub kolejnych zasadach dotyczących postępowania egzekucyjnego nie ma w danym przypadku zastosowania.
W sprawie, w której połączono kilka postępowań egzekucyjnych podlegających właściwości miejscowej różnych sądów, sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca zamieszkania dłużnika egzekwowanego.
W celu wykonania orzeczenia wydanego przez sąd portugalski wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego wnosi się w toku postępowania, którego on dotyczy, po czym załącza się go do akt sprawy. W przypadku późniejszego wniesienia apelacji w sprawie załącza się uwierzytelniony odpis wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Jeżeli organem właściwym do przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego jest wyspecjalizowany wydział, należy jak najszybciej przekazać mu odpis wyroku, wniosek stanowiący podstawę wszczęcia postępowania egzekucyjnego oraz dokumenty uzupełniające.
Jeżeli orzeczenie zostało wydane przez sędziów arbitrażowych w ramach postępowania arbitrażowego przeprowadzonego w Portugalii, sądem właściwym do przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego jest sąd okręgowy właściwy dla miejsca, w którym odbyło się postępowanie arbitrażowe (art. 85 kodeksu postępowania cywilnego).
Jeżeli powództwo wytoczono przed sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy, sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca zamieszkania dłużnika egzekwowanego. Jeżeli dłużnikiem egzekwowanym jest sędzia lub określona osoba bliska sędziego, stosuje się zasady opisane powyżej w części „Sprawy, w których jedną ze stron jest sędzia, małżonek sędziego lub określona osoba bliska sędziego”. W każdym przypadku akta powiązane z powództwem o ustalenie stosunku prawnego lub odpis takich akt przesyła się do sądu właściwego w sprawie wykonania orzeczenia (art. 86 kodeksu postępowania cywilnego).
W przypadku egzekucji kosztów, grzywien lub odszkodowań z tytułu wniesienia pozwu w złej wierze sądem właściwym jest sąd, który prowadził postępowanie zakończone doręczeniem odnośnego rachunku lub rozliczenia. Egzekucję kosztów, grzywien lub odszkodowań prowadzi się w toku postępowania w danej sprawie.
Jeżeli sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy zarządza pokrycie kosztów, zapłacenie grzywny lub wypłacenie odszkodowania, postępowanie egzekucyjne wszczyna się w sądzie pierwszej instancji właściwym miejscowo do rozpoznania danej sprawy (art. 87 i 88 kodeksu postępowania cywilnego).
W przypadku egzekucji na podstawie orzeczenia sądu zagranicznego sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego (art. 86 zgodnie z art. 90 kodeksu postępowania cywilnego).
W przypadku europejskiego nakazu zapłaty (rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 z dnia 12 grudnia 2006 r. zmienione rozporządzeniem (UE) 2015/2421) sądem właściwym jest Sąd Okręgowy w Porto, Instancja Centralna, I Wydział Cywilny.
Prawo pracy
Co do zasady powództwo wytacza się przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego. Za miejsce siedziby pracodawcy lub zakładu ubezpieczeniowego bądź instytucji zabezpieczenia społecznego uważa się również adres oddziału, agencji, delegatury lub przedstawicielstwa takiego podmiotu (art. 13 ustawy o ustroju sądów pracy).
Powództwa wynikające z umowy o pracę wytaczane przez pracownika przeciwko pracodawcy można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca świadczenia pracy lub dla miejsca zamieszkania pracownika.
W przypadku gdy po stronie powodowej występuje kilka podmiotów, sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca świadczenia pracy lub dla miejsca zamieszkania któregokolwiek z powodów.
Jeżeli praca jest świadczona w więcej niż jednym miejscu, powództwa wynikające z umowy o pracę można wytyczać przed sąd właściwy miejscowo dla dowolnego z tych miejsc (art. 14 ustawy o ustroju sądów pracy).
Powództwa wynikające z wypadków przy pracy i chorób zawodowych wytacza się przed sąd właściwy dla miejsca wypadku lub ostatniego miejsca, w którym osoba chora wykonywała zawód mogący wywołać chorobę.
Jeżeli do wypadku doszło za granicą, powództwo wytacza się przed sąd w Portugalii właściwy miejscowo dla miejsca zamieszkania poszkodowanego.
W przypadku kilku uposażonych sądem właściwym jest sąd właściwy miejscowo dla okręgu, w którym znajduje się miejsce zamieszkania największej liczby powodów, albo – jeżeli taka sama liczba powodów zamieszkuje w różnych okręgach – sąd właściwy miejscowo dla okręgu, w którym znajduje się miejsce zamieszkania osoby, która wniosła pozew jako pierwsza.
Jeżeli poszkodowany lub chory pracownik lub uposażony jest zarejestrowany jako marynarz lub członek załogi statku powietrznego i do wypadku lub zachorowania dojdzie w trakcie rejsu, sądem właściwym do rozpoznania takiej sprawy jest sąd właściwy miejscowo dla pierwszego miejsca na terytorium kraju, do którego dotarł statek morski lub powietrzny, albo sąd właściwy dla miejsca, w którym zarejestrowano taki statek morski lub powietrzny (art. 15 ustawy o ustroju sądów pracy).
W przypadku zwolnień grupowych wnioski o zastosowanie tymczasowych środków zawieszających i sprzeciwy wnosi się do sądu właściwego miejscowo dla miejsca położenia zakładu, w którym świadczona jest praca.
Jeżeli zwolnienie grupowe dotyczy pracowników kilku zakładów, sądem właściwym jest sąd właściwy dla miejsca położenia zakładu, w którym zatrudniona była największa liczba zwolnionych pracowników (art. 16 ustawy o ustroju sądów pracy).
Upadłość
W postępowaniu upadłościowym sądem właściwym jest sąd właściwy dla siedziby statutowej lub miejsca zamieszkania dłużnika albo sąd właściwy dla miejsca zamieszkania spadkodawcy w dniu jego śmierci, w zależności od sprawy.
Właściwość ma również sąd właściwy dla miejsca, w którym znajduje się główny ośrodek interesów życiowych dłużnika, przez co rozumie się miejsce, w którym dłużnik zazwyczaj zarządza swoją działalnością i które jest uznawane za takie przez osoby trzecie [art. 16 kodeksu upadłościowego i naprawczego (Código de Insolvência e Recuperação de Empresas)].
Za obwieszczenie i wpis do rejestrów publicznych orzeczenia sądu zagranicznego o wszczęciu postępowania, o którym to obwieszczeniu i wpisie mowa w art. 21 i 22 rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r., odpowiada portugalski sąd właściwy dla miejsca siedziby zakładu dłużnika. Jeżeli dłużnik nie ma siedziby zakładu w Portugalii, a w skład masy upadłości wchodzi przedsiębiorstwo, wniosek należy złożyć do Wydziału Gospodarczego dla Lizbony. Jeżeli w skład masy upadłości nie wchodzi przedsiębiorstwo, właściwy jest Wydział Cywilny dla Lizbony.
Powyższa zasada dotycząca właściwości ma zastosowanie do uznania orzeczenia o ogłoszeniu upadłości w postępowaniu zagranicznym (art. 288 kodeksu upadłościowego i naprawczego).
Sporządzenie spisu inwentarza
Informacje na temat właściwości w postępowaniu o sporządzenie spisu inwentarza znajdują się w arkuszu informacyjnym poświęconym dziedziczeniu.
Świadczenia alimentacyjne na rzecz pełnoletnich i małoletnich dzieci oraz uregulowanie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej
Informacje na temat właściwości w postępowaniach o ustalenie stosunku prawnego w sprawie o przyznanie świadczeń alimentacyjnych na rzecz osób pełnoletnich lub małoletnich, w postępowaniu egzekucyjnym w przedmiocie tych świadczeń i postępowaniach o uregulowanie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej znajdują się w arkuszu informacyjnym poświęconym roszczeniom alimentacyjnym.
Tak, jednak z pewnymi ograniczeniami.
W sprawach krajowych strony mogą postanowić o odstąpieniu od zasad dotyczących właściwości miejscowej, o ile wyraźnie się na to umówią. Ustaloną w ten sposób właściwość miejscową określa się mianem właściwości umownej (competência convencional) (art. 95 kodeksu postępowania cywilnego).
Uzgodnienie właściwości nie jest możliwe w sprawach, w których sąd może z urzędu stwierdzić, że nie jest właściwy miejscowo do ich rozpoznania. Taka sytuacja może mieć miejsce na przykład wtedy, gdy właściwość sądu zależy od położenia nieruchomości lub miejsca spełnienia świadczenia, lub w sprawie, w której udzielono zabezpieczenia lub podjęto czynności przygotowawcze. Dotyczy to również spraw, w których stronami są sędzia lub określona osoba bliska sędziego, niektórych postępowań egzekucyjnych, spraw, które należy połączyć z innymi sprawami, oraz spraw, w których pozwanemu nie doręcza się wezwania do stawienia się przed sądem przed wydaniem wyroku. W takich przypadkach nie dopuszcza się możliwości odejścia od właściwości miejscowej przez ustalenie właściwego sądu w drodze umowy.
Nie dopuszcza się możliwości zastosowania żadnego odstępstwa od przepisów dotyczących właściwości rzeczowej, właściwości instancyjnej i właściwości ze względu na wartość przedmiotu sporu wedle uznania stron.
Właściwość umowna – o ile jest dopuszczalna – wiąże w takim samym stopniu jak właściwość ustawowa. Umowa o właściwość sądu musi spełniać takie same wymogi formalne jak umowa będąca źródłem zobowiązania. Umowę taką należy zawrzeć na piśmie, pod rygorem nieważności, a ponadto należy wskazać w niej kwestie, których dotyczy, i przesłankę ustalania właściwego sądu.
W sprawach transgranicznych strony mogą określić sąd właściwy do rozstrzygnięcia określonego sporu lub sporów, które mogą wynikać z danego stosunku prawnego, pod warunkiem że taki stosunek prawny jest powiązany z więcej niż jednym systemem prawnym. W takim przypadku sąd właściwy ustala się, zawierając prywatne umowy dotyczące właściwości sądu (pactos privativos e atributivos de jurisdição) (art. 94 kodeksu postępowania cywilnego).
Ustalenie właściwości w drodze umowy może wiązać się z przyznaniem właściwości wyłącznej lub właściwości będącej wyłącznie rozwiązaniem alternatywnym wobec właściwości sądów portugalskich, jeżeli w danym przypadku są one właściwe do rozpoznania sprawy. W razie wątpliwości domniemywa się, że właściwość ta jest wyłączna.
Wybór sądu właściwego jest ważny wyłącznie wówczas, gdy wszystkie poniższe warunki są spełnione:
Zarówno w przypadku właściwości umownej (w sprawach krajowych), jak i w przypadku prywatnych umów dotyczących właściwości sądu (w sprawach transgranicznych) za umowę pisemną uznaje się dowolny dokument podpisany przez strony lub uzgodnienia wynikające z wymiany korespondencji, teleksów, telegramów lub innych metod komunikacji, które stanowią dowód na piśmie, jeżeli takie dokumenty same zawierają umowę lub uwzględniają klauzulę odsyłającą do innego dokumentu zawierającego umowę.
W postępowaniach przed sądami pracy umowy lub klauzule wyłączające właściwość miejscową wynikającą z przepisów prawa uznaje się za nieważne (art. 19 ustawy o ustroju sądów pracy).
Jak wskazano powyżej, w Portugalii do sądów szczególnych pierwszej instancji zalicza się wydziały centralne (juízos centrais) sądów okręgowych, lokalne wydziały cywilne (juízos locais cíveis) i sądy o właściwości rozszerzonej.
Kwestie związane z właściwością rzeczową każdego z tych sądów zostaną omówione poniżej, aby ułatwić wybór właściwego sądu w zależności od przedmiotu sporu. Jak wyjaśniono powyżej, postępowanie wszczyna zasadniczo sąd pierwszej instancji, a sprawa trafia do sądów wyższej instancji wyłącznie w razie wniesienia środka zaskarżenia.
Centralne wydziały cywilne (art. 117 ustawy nr 62/2013)
Centralne wydziały rodzinne i nieletnich
(Sprawy dotyczące stanu cywilnego osób i sprawy rodzinne) (art. 122 ustawy nr 62/2013)
(Małoletnie i pełnoletnie dzieci) (art. 123 ustawy nr 62/2013)
(Kwestie związane z nadzorem wychowawczo-resocjalizacyjnym i ochronnym) (art. 124 ustawy nr 62/2013)
Uwaga:
Właściwość centralnych wydziałów rodzinnych i nieletnich w zakresie nadzoru wychowawczo-resocjalizacyjnego i ochronnego ustaje, gdy: w postępowaniu karnym w przedmiocie przestępstwa, które popełnił małoletni w wieku od 16 do 18 lat, sąd skazał małoletniego na karę pozbawienia wolności bez zawieszenia lub małoletni ukończył 18. rok życia przed wydaniem wyroku przez sąd pierwszej instancji.
Centralne wydziały pracy
(Sprawy cywilne) (art. 126 ustawy nr 62/2013)
(w odniesieniu do przestępstw administracyjnych)
Centralne wydziały gospodarcze (art. 128 ustawy nr 62/2013)
Centralne wydziały egzekucyjne (juízos centrais de execução) (art. 129 ustawy nr 62/2013)
SĄDY O WŁAŚCIWOŚCI ROZSZERZONEJ
Sąd do spraw Własności Intelektualnej (Tribunal da propriedade intelectual) (art. 111 ustawy nr 62/2013)
(Sąd do spraw Konkurencji, Regulacji i Nadzoru) (Tribunal da concorrência, regulação e supervisão) (art. 112 ustawy nr 62/2013)
Sąd Morski (Tribunal marítimo) (art. 113 ustawy nr 62/2013)
SĄDY WYŻSZEJ INSTANCJI
Sądy apelacyjne (art. 67 ustawy nr 62/2013)
W sądach apelacyjnych, jako sądach drugiej instancji, powołuje się następujące izby (secções): cywilną, karną, społeczną, rodzinną i nieletnich, gospodarczą, ds. własności intelektualnej oraz ds. konkurencji, regulacji i nadzoru. Utworzenie izby społecznej, rodzinnej i nieletnich, gospodarczej, ds. własności intelektualnej oraz ds. konkurencji, regulacji i nadzoru zależy od nakładu i złożoności pracy.
Sąd Najwyższy (Supremo Tribunal de Justiça) (art. 47 ustawy nr 62/2013)
W Sądzie Najwyższym, jako sądzie najwyższej instancji, działają izby: cywilna, karna i społeczna.
Obowiązujące ustawodawstwo
Kodeks upadłościowy i naprawczy
Informacje przedstawione w tej części nie są wiążące dla punktu kontaktowego, sądów ani innych podmiotów i organów. Należy każdorazowo zapoznać się z treścią obowiązujących aktów prawnych i zmianami do nich.
Za wersję tej strony w języku danego kraju odpowiada właściwy punkt kontaktowy Europejskiej Sieci Sądowej (EJN). Tłumaczenie zostało wykonane przez służby Komisji Europejskiej. Jeżeli właściwy organ krajowy wprowadził jakieś zmiany w wersji oryginalnej, mogły one jeszcze nie zostać uwzględnione w tłumaczeniu. ESS ani Komisja Europejska nie ponoszą odpowiedzialności za wszelkie informacje, dane lub odniesienia zawarte w tym dokumencie. Informacje na temat przepisów dotyczących praw autorskich, które obowiązują w państwie członkowskim odpowiedzialnym za niniejszą stronę, znajdują się w informacji prawnej.