Pełny tekst

Sygn. akt I NSNc 180/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 października 2021 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Ewa Stefańska (przewodniczący)

SSN Paweł Czubik (sprawozdawca)

Mariusz Konrad Kolankowski (ławnik Sądu Najwyższego)

w sprawie z powództwa P. spółki akcyjnej z siedzibą w B.

przeciwko P. M.

o zapłatę,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw

Publicznych w dniu 27 października 2021 r.

skargi nadzwyczajnej wniesionej przez Prokuratora Generalnego od nakazu zapłaty

Sądu Rejonowego w W. z 29 marca 2018 r., sygn. I Nc (...)

1. uchyla w całości zaskarżony nakaz zapłaty i przekazuje

sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu

w W.;

2. znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania

wywołanego wniesieniem skargi nadzwyczajnej.

UZASADNIENIE

Skargą nadzwyczajną wniesioną 28 grudnia 2020 r. (data prezentaty Biura

Podawczego Sądu Rejonowego w W.) Prokurator Generalny, na podstawie art. 89

2

§ 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. 2019, poz. 825

ze zm., dalej: u.SN lub ustawa o Sądzie Najwyższym), z uwagi na konieczność

zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego

urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, zaskarżył w całości nakaz

zapłaty w postępowaniu nakazowym, wydany przez Sąd Rejonowy w W., Wydział I

Cywilny w dniu 29 marca 2018 r., sygn. akt I Nc (...), w sprawie z powództwa P.

spółki akcyjnej z siedzibą w B. przeciwko P. M..

Prokurator Generalny na zasadzie art. 89 § 1 pkt 1 u.SN zarzucił

zaskarżonemu orzeczeniu naruszenie zasad określonych w art. 76 Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 78, poz. 486 ze

zm., dalej: Konstytucja RP lub Konstytucja), w postaci zasady ochrony

konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich

zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu, jako strony słabszej strukturalnie w

stosunkach prywatnoprawnych z przedsiębiorcą przed nieuczciwymi praktykami

rynkowymi, przez orzeczenie nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z

weksla, wierzytelności wynikającej z zawartej przez P. M. z P. S.A. umowy pożyczki,

bez zbadania potencjalnie nieuczciwego charakteru zapisów umowy, z którego

wynikało zobowiązanie.

Na podstawie art. 91 § 1 u.SN Prokurator Generalny wniósł o uchylenie

zaskarżonego nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym i przekazanie sprawy

do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w W., I Wydział Cywilny z

pozostawieniem temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania ze skargi

nadzwyczajnej.

Prokurator Generalny przedstawiając stan faktyczny wyjaśnił, że nakazem

zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 29 marca 2018 r., sygn. akt I Nc (...)

Sąd Rejonowy w W., Wydział I Cywilny nakazał, by P. M. zapłacił na rzecz P.

Spółki akcyjnej z siedzibą w B. kwotę 11.893,66 zł z ustawowymi odsetkami za

opóźnienie liczonymi od dnia 18 lutego 2018 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 2.566,00

zł tytułem zwrotu kosztów postępowania, który to nakaz wobec braku jego

zaskarżenia, uprawomocnił się. Skarżący wskazał, że orzeczenie zostało wydane

na podstawie wystawionego w dniu 2 września 2016 r. przez pozwanego weksla

własnego in blanco (wypełnionego przez powódkę na kwotę 12.433,66 zł), którego

3

wystawienie stanowiło zabezpieczenie spłaty pożyczki udzielonej pozwanemu

przez P. S.A. na podstawie umowy nr (...), przy czym z zawartej umowy, mającej

charakter umowy o kredyt konsumencki, której kopia została przedłożona przez

pozwanego do Prokuratora Generalnego wraz z wnioskiem o wniesienie skargi

nadzwyczajnej, wynika, że całkowita kwota pożyczki to 9.000,00 zł, a całkowity

kwota do zapłaty to 19.440,00 zł, miesięczna rata opiewała na kwotę 540,00 zł, zaś

pożyczka została zawarta na 3 lata (36 rat), (s. 4 skargi). Po wezwaniu do zapłaty P.

M. zapłacił kwotę 540,00 zł i zaprzestał spłacania reszty roszczeń. Pismem z dnia

18 stycznia 2018 r. powódka wypowiedziała pozwanemu umowę pożyczki nr (...)

oraz wezwała go do wykupu weksla w terminie 30 dni od doręczenia wezwania.

Zarządzeniem Sądu Rejonowego w W. z dnia 12 marca 2018 r. powódka po

złożeniu pozwu o wydanie nakazu zapłaty została zobowiązana do wykazania

zasadności żądania pozwu w zakresie odsetek umownych za opóźnienie w

wysokości dwukrotności odsetek ustawowych. W odpowiedzi na powyższe

wezwanie sądu, powódka pismem z dnia 21 marca 2018 r. zmodyfikowała żądanie

pozwu i wskazała, że wnosi o wydanie nakazu zapłaty przeciwko pozwanemu i

zasądzenie od niego roszczenia głównego wraz z odsetkami za opóźnienie w

wysokości odsetek ustawowych. Wydany przez Sąd Rejonowy w W., jak określono

powyżej, nakaz zapłaty uprawomocnił się wskutek jego niezaskarżenia (s. 3-4

skargi). Postanowieniem z dnia 2 lutego 2021 r. Sąd Rejonowy w W. I Wydział

Cywilny na skutek wniesienia skargi nadzwyczajnej wstrzymał wykonanie

ww. nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla (k. 70 akt I Nc (...)).

Prokurator Generalny uzasadniając podstawy skargi nadzwyczajnej, w

pierwszej kolejności wskazał, że wystąpienie ze skargą nadzwyczajną jest

konieczne dla zapewnienia zgodności orzeczenia z zasadą demokratycznego

państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej,

wynikającej z art. 2 Konstytucji RP (s. 4 skargi).

Zgodnie z art. 76 Konstytucji RP, władze publiczne chronią konsumentów,

użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu,

prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.

Zakres tej ochrony określa ustawa. Art. 76 Konstytucji RP, ma określoną treść

normatywną i może być bezpośrednio stosowany, a wynikający z niego obowiązek

4

zapewnienia właściwej ochrony konsumentów spoczywa na każdym organie i

instytucji, której właściwość obejmuje kwestie dotyczące konsumentów, w tym

również na sądach. Nakłada on także na władze publiczne obowiązek

podejmowania wskazanych w nim działań, a ochronę „konsumentów, użytkowników

i najemców” traktuje jako ogólniejszą wartość konstytucyjną (wyrok TK z 26

września 2000 r., P 11/99), wyznaczającą sposób stanowienia i stosowania

wszystkich przepisów prawa (s. 5 skargi).

Prokurator Generalny, podniósł, że ochrona konsumentów poza art. 76

Konstytucji RP na mocy art. 9 Konstytucji RP znajduje podstawy także w Traktacie

o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana: Dz.Urz. UE C 202

z 7 czerwca 2016 r., s. 47, dalej: TFUE), powołując przy tym przepisy art. 12 TFUE

i art. 169 TFUE. Odwołał się także do Dyrektywy 93/13 z dnia 5 kwietnia 1993 r.

w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, zwracając uwagę,

że jej celem jest zbliżenie przepisów państw członkowskich odnoszących się do

nieuczciwych warunków umownych w umowach konsumenckich (art. 1 ust. 1

Dyrektywy 93/13). W preambule do tej dyrektywy wskazano, że sądy i organy

administracyjne państw członkowskich muszą mieć do swojej dyspozycji stosowne i

skuteczne środki zapobiegające dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków

w umowach konsumenckich (s. 7 skargi).

Powołując uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2017 r.,

(III CZP 42/17) Skarżący przypomniał, że postępowania z udziałem konsumentów,

do których znajdują zastosowanie przepisy unijne, mają „walor spraw o charakterze

wspólnotowym” co obliguje sądy krajowe do uwzględnienia Dyrektywy 93/13 oraz

jej wykładni dokonanej przez Trybunał Sprawiedliwości w sposób zapewniający

skuteczność ochrony przyznanej konsumentowi przez prawo wspólnotowe.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości, sąd krajowy jest

zobowiązany do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowy wchodzące w zakres

stosowania Dyrektywy 93/13 mają nieuczciwy charakter, a także do tego,

by dokonawszy takiego badania, zniwelować brak równowagi między

konsumentem a przedsiębiorcą, o ile sąd ów posiada niezbędne ku temu

informacje dotyczące Stanu prawnego i faktycznego (zob. wyrok TSUE z 13

września 2018 r. P. C-176/17, EU:C:2018:711, pkt 42; podobnie wyroki: z dnia 21

5

kwietnia 2016 r., Radlinger i Radlingerova, C-377/14, EU:C:2016:283, pkt 52 i

przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutierrez Naranjo i in.,

C-154/15, C-307/15 i C-308/15, EU:C:2016:980, pkt 58) (s. 8-9 skargi).

Wobec powyższego, zdaniem Prokuratora Generalnego, należy uznać, że

konsumentowi nie może zostać wydany nakaz zapłaty wyłącznie na podstawie

treści samego weksla, niezależnie od tego, że uwzględnianie w postępowaniu

nakazowym innych dokumentów dołączonych do pozwu wraz z wekslem byłoby

sprzeczne z istotą tego typu postępowania nakazowego. Konieczność zapewnienia

przewidzianej w unormowaniach unijnych skutecznej ochrony konsumentom

oznacza, że niezależnie od zainicjowania przed sądem postępowania nakazowego

na podstawie weksla, sąd z urzędu zobowiązany jest każdorazowo zweryfikować,

czy weksel stanowił zabezpieczenie umowy konsumenckiej; to zaś wymaga

znajomości podstawy wydania weksla. W przypadku stwierdzenia, że wierzyciel

dochodzi wierzytelności z weksla, który stanowił zabezpieczenie umowy

konsumenckiej zawartej z pozwanym, nie wydaje się, by istniała inna droga

zapewnienia pełnej skuteczności unormowaniom Dyrektywy 93/13, niż zbadanie z

urzędu treści stosunku podstawowego łączącego wystawcę weksla będącego

konsumentem oraz wierzyciela wekslowego. Uwzględnić należy bowiem fakt,

że w postępowaniu nakazowym sąd nie uzasadnia decyzji o wydaniu nakazu, a tym

samym nie sposób ustalić, czy sąd wydając nakaz wziął pod uwagę unormowania

chroniące konsumenta.

Przyjęcie, że badanie treści konsumenckiego stosunku podstawowego jest

możliwe wyłącznie w przypadku wniesienia sprzeciwu, wobec prawnych i

finansowych uwarunkowań tej czynności procesowej, czyniłoby skorzystanie z

ochrony prawnej konsumenta, zapewnionej mu przez prawo wspólnotowe,

nadmiernie utrudnionym i nie realizowałoby celu prawa konsumenckiego, jakim jest

realne wyrównanie pozycji stron umowy konsumenckiej. Akceptacja takiego

stanowiska w praktyce prowadziłaby do stworzenia możliwości wykorzystywania

instytucji weksla in blanco instrumentu, w oparciu o który, skutecznie obchodzić

można byłoby przepisy chroniące konsumenta.

W praktyce zatem, stosując przepisy kodeksu postępowania cywilnego

regulujące postępowanie nakazowe z weksla, przy ich interpretacji dokonanej w

6

świetle orzecznictwa TSUE, sąd zobowiązany jest skierować sprawę do

postępowania zwykłego jeżeli pozwanym jest osobą fizyczną, którą w kontekście

działalności wierzyciela wekslowego oraz w świetle treści pozwu lub załączonych

do niego dowodów, należy uznać za konsumenta (s. 10-11 skargi).

Biorąc powyższe pod uwagę, uznać należy, iż Sąd Rejonowy w W. Wydział I

Cywilny we wskazanym zakresie naruszył konstytucyjną zasadę ochrony

konsumentów wynikającą z art. 76 Konstytucji RP nie zapewniając konsumentowi

ochrony przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi w sposób, jakiego wymaga

Dyrektywa 93/13/EWG. Wydając nakaz zapłaty na podstawie weksla wystawionego

in blanco sąd nie uwzględnił okoliczności, że służył on zabezpieczeniu

wierzytelności konsumenckiej i tym samym nie uwzględnił ochrony przed

nieuczciwymi praktykami rynkowymi, należnej osobom zobowiązanym umową

pożyczki konsumenckiej (s. 15 skargi).

W odpowiedzi na skargę nadzwyczajną złożoną w dniu 8 lutego 2021 r.

(data prezentaty Biura Podawczego Sądu Rejonowego w W.) powód wniósł

o oddalenie skargi w całości jako niezasadnej oraz o zasądzenie na rzecz strony

powodowej zwrotu kosztów postępowania wg. norm przepisanych.

Analizując wpływ Dyrektywy nr 93/13/EWG na rodzimy porządek prawny w

zakresie dotyczącym zagadnień proceduralnych związanych z dochodzeniem

roszczeń wekslowych, powód wskazał, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału

Sprawiedliwości Unii Europejskiej interpretacja przedmiotowego aktu prawnego jest

taka, że sąd krajowy zobowiązany jest uwzględniać z urzędu abuzywność

konkretnego postanowienia umownego, a w razie stwierdzenia takiego jej

charakteru, uznawać, że postanowienie takie jest nieważne, a tym samym prawnie

niewiążące w realiach danego stosunku prawnego. Wynika z tego m.in. powinność

sądu orzekającego w sprawie badania niezależnie od inicjatywy dowodowej

konsumenta, czy poszczególne postanowienia umowy nie mają cech klauzul

niedozwolonych.

W sytuacji w której powód dochodzi wydania nakazu zapłaty na podstawie

weksla, w pierwszej fazie postępowania nakazowego ocena zasadność

i dochodzonego roszczenia jest ograniczana jedynie do prawidłowości wypełnienia

dokumentu weksla, która dokonywana jest niezależnie od ewentualnie

7

podnoszonych przez pozwanego zarzutów w tym zakresie. Z tego też względu

należy uznać, że w tej fazie postępowania sąd powinien z urzędu zbadać

przesłanki formalne weksla, tj. ocenić czy został poprawnie wypełniony. Dopiero w

drugiej fazie postępowania nakazowego, tj. po wniesieniu przez pozwanego

zarzutów od nakazu zapłaty, sąd rozpoznający sprawę ma możliwość

uwzględnienia zarzutów dotyczących stosunku podstawowego, na podstawie

którego weksel został wypełniony. W ramach tej fazy postępowania sąd orzekający

w sprawie ma także możliwość stwierdzenia wad stosunku podstawowego,

skutkujących nieważnością zarówno umowy będącej źródłem zobowiązania

wekslowego, jak również stosunku podstawowego.

Mając na względzie fakt, że w drugiej fazie postępowania, przedmiotem

orzekania jest stosunek podstawowy, sądy mają możliwość orzekania w

przedmiocie nieważności postanowień umownych stosując w tym zakresie

regulację art. 3851 § 1 k.c., która to norma została wdrożona na podstawie

dyrektywy nr 93/13/EWG. Sąd w szczególności władny jest orzekać w tym zakresie

z urzędu, niezależnie od tego, kto powołuje się na nieważność postanowienia

umownego, zwłaszcza wówczas, gdy nieważność czynności prawnej lub jej części

wynika z faktów ustalonych w toku prowadzonego postępowania. Orzecznictwo

zwraca tu uwagę na fakt, iż sankcja nieważności charakteryzuje się tym, że

dotknięta nią czynność prawna nie wywołuje skutków prawnych ex tunc,

bez potrzeby podejmowania dalszych działań, a nadto jest uwzględniana z urzędu.

Podobnie, sąd zobowiązany jest z urzędu stosować przepisy o nieważności

czynności prawnej oraz o bezskuteczności nieuczciwych warunków umownych

prowadząc postępowanie w ramach postępowania przeciwegzekucyjnego

(s. 2 odpowiedzi powoda).

Powód podkreślił, że z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE wynika,

iż w razie braku uregulowania przez Unię danej dziedziny prawa, zadaniem

krajowego porządku prawnego każdego państwa członkowskiego, zgodnie

z zasadą autonomii proceduralnej, jest wyznaczenie nie tylko właściwych sądów do

rozpoznania danego stosunku prawnego, ale również określenie zasad

postępowania mających na celu zapewnienie ochrony praw, które jednostki

wywodzą z prawa Unii. Mając to na uwadze, zasady postępowania w sprawach

8

mających na celu zapewnienie ochrony wynikających z prawa Unii uprawnień

podmiotów prawa nie mogą być mniej korzystne niż w przypadku podobnych

postępowań o charakterze wewnętrznych (zgodnie z zasadą równoważności) oraz

nie mogą w praktyce powodować, że korzystanie z uprawnień wynikających z

prawa Unii stanie się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione (zasada skuteczności).

Odnosząc wytyczne stawiane przez Trybunał Sprawiedliwości UE na

podstawie regulacji dyrektywy nr 93/13/EWG powód wskazał, że polskie przepisy

dotyczące postępowania nakazowego nie zwalniają sądu krajowego orzekającego

w przedmiocie roszczenia wynikającego z umowy konsumenckiej, z obowiązku

dokonywania z urzędu oceny, czy umowa zawiera nieuczciwe warunki umowne.

Sąd krajowy nie dokonuje jednak takiej oceny w pierwszej fazie postępowania

nakazowego (do momentu wydania nakazu zapłaty), co wynika z tego, że w tejże

fazie postępowania sąd nie orzeka w ogóle w przedmiocie treści stosunku

podstawowego, jakim jest umowa konsumencka. Pierwsza faza postępowania

nakazowego dotyczy wyłącznie weksla i nie ma znaczenia dla praw konsumenta

jako strony umowy konsumenckiej stanowiącej stosunek podstawowy. Nie oznacza

to jednak, że polski porządek prawny nie dopuszcza możliwości orzekania w

przedmiocie treści umowy konsumenckiej (s. 3 odpowiedzi powoda).

W odpowiedzi powód dokonał analizy treści stosunku prawnego łączącego

strony dochodząc ostatecznie do konkluzji, że w stanie faktycznym sprawy,

pozaodsetkowe koszty kredytu wynoszące łącznie 9.000,00 zł faktycznie stanowiły

ok. 100,00% kwoty całkowitej kwoty kredytu, a zatem mieściły się w granicach

dozwolonych prawem, przy uwzględnieniu kosztu „T.” który dla pozwanego był

fakultatywny (s. 7 odpowiedzi powoda).

W ocenie powoda, postanowienia umowne dotyczące pozaodsetkowych

kosztów udzielonego pozwanemu kredytu, tj. opłaty przygotowawczej oraz

wynagrodzenia prowizyjnego nie stanowią niedozwolonych postanowień umownych

w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. oraz nie mogą stanowić w tym zakresie przedmiotu

oceny Sądu. Zgodnie z art. 3851 § 1 k.c., „Postanowienia umowy zawieranej

z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli (...) nie dotyczy to

postanowień określających główne świadczenia stron (w rozumieniu ustawy

o kredycie konsumenckim jako lex specialis w stosunku do art. 720 i n. k.c.), w tym

9

cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny”.

Mając to na względzie należy stwierdzić, że postanowienia umowy pożyczki, z

uwagi na to, że określają wysokość ceny (wynagrodzenia) za udzieloną

pożyczkobiorcy pożyczkę, nie powinny podlegać ocenie pod kątem abuzywności.

Nie budzi bowiem wątpliwości, że cena/wynagrodzenie określone w tych

postanowieniach umownych zostały sformułowane w sposób transparentny

i jednoznaczny, tj. poprzez podanie konkretnej kwoty - odwołującej się do czytelnej

treści umowy pożyczki, o czym strona pozwana posiadała informację już w dacie

podpisania wniosku o udzielenie pożyczki (s. 13-14 odpowiedzi powoda).

W odpowiedzi na skargę nadzwyczajną pozwany w piśmie z dnia 27 stycznia

2021 r., wniósł o wstrzymanie wykonania nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w W.

Wydział I Cywilny z dnia 29 marca 2018 r., sygn. akt I Nc (...) do czasu zakończenia

niniejszego postępowania, na zasadzie art. 95 ust. 1 ustawy o Sądzie Najwyższym

w związku z art. 338 § 1 k.p.c., a nadto o uchylenie zaskarżonego nakazu zapłaty w

postępowaniu nakazowym i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania

Sądowi Rejonowemu w W. oraz o zasądzenie od powoda P. S.A. kosztów

postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego wg norm prawem

przepisanych wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w

spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się

orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty zgodnie z art. 981 § 1 k.p.c.

W uzasadnieniu pozwany podniósł, że Prokurator Generalny słusznie

wskazał w skardze nadzwyczajnej, iż Sąd Rejonowy w W., rozpoznając niniejszą

sprawę dopuścił się naruszenia art. 79 Konstytucji RP - nie zbadał zapisów umowy

pożyczki z dnia 2 września 2016 r. stanowiącej pierwotne źródło zobowiązania

pozwanego, pomimo iż zaciągnął on ją w celach konsumpcyjnych, a umowa

podpadała pod definicję kredytu konsumenckiego. Sąd był władny do dokonania z

urzędu oceny stosunku podstawowego stanowiącego podstawę zobowiązania

wekslowego pozwanego. Zgodnie z art. 17 prawa wekslowego abstrakcyjność

zobowiązania wekslowego skutkuje co do zasady niedopuszczalnością badania

istnienia, ważności i wadliwości stosunku podstawowego, przy czym

niedopuszczalność ta nie zależy od woli pozwanego. Dopuszczalność podnoszenia

zarzutów ze stosunku podstawowego przez wystawcę weksla, została jednak

10

przewidziana w art. 10 prawa wekslowego, który stanowi, iż jeżeli weksel

niezupełny w chwili wystawienia, został uzupełniony niezgodnie z zawartym

porozumieniem, nie można wobec posiadacza weksla zasłaniać się zarzutem, że

nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba, że posiadacz nabył weksel w

złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. Weksel in blanco

wystawiony przeciwko pozwanemu, nie był wekslem abstrakcyjnym, a kauzalnym.

Sytuacja prawna pozwanego jako dłużnika wekslowego z weksla in blanco,

kształtowała się odmiennie w sytuacji, gdy to pierwszy wierzyciel dochodził od

niego zaspokojenia. W procesie na podstawie weksla, Sąd - jak słusznie wskazano

w skardze nadzwyczajnej mógł dopuścić dowody z urzędu oraz wziąć pod uwagę

fakty znane sądowi urzędowo także w zakresie ustalenia okoliczności

przewidzianych art. 17 prawa wekslowego (wyrok Sądu Najwyższego z 25 czerwca

2015 r., III CSK430/14). Badanie z urzędu postanowień umowy i ocenę charakteru

jej warunków przy dochodzeniu roszczeń z weksla własnego stanowiąc jego

zabezpieczenie wierzytelności wynikającej z umowy kredytu konsumenckiego,

stanowiło obowiązek Sądu, jako organu państwa członkowskiego Unii Europejskiej,

konieczny dla zapewnienia efektywności i skuteczności prawa wspólnotowego -

orzeczenie TSUE z 13 września 2018 r., I C 1761/17 (s. 4 odpowiedzi pozwanego).

Pozwany zwrócił uwagę, że bez względu na charakter umowy, Sąd miał

obowiązek dokonać kontroli na gruncie art. 3851 § 1 k.c. Pozwany przyłączył się do

stanowiska Skarżącego dotyczącego tego, że umowa pożyczki nie została

uzgodniona indywidualnie z pozwanym, gdyż stanowiła jedynie konsekwencję

uprzednio przygotowanego przez pożyczkodawcę wzorca urnowy. Wskazywała na

to forma samej umowy, która została sporządzona na gotowym druku, który został

następnie wypełniony danymi pożyczkobiorcy i kwotą. Nie można było przyjąć innej

interpretacji, w sytuacji gdy tylko kwota samej prowizji i opłaty przygotowawczej

wynosiła 7.900,00 zł, czyli 88% kwoty udostępnianej pozwanemu, a łączna

wysokość całkowitej kwoty do zapłaty dwukrotnie przewyższała wysokość

całkowitej kwoty pożyczki. Rażące naruszenie praw konsumenta jest oczywiste

właśnie z uwagi na niespotykaną w obrocie skalę dysproporcji wzajemnych

świadczeń stron, przy jednoczesnym braku jakiejkolwiek ekwiwalentności

(s. 5 odpowiedzi pozwanego).

11

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga nadzwyczajna zasługuje na uwzględnienie skutkujące uchyleniem

zaskarżonego nakazu zapłaty i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu w W. do

ponownego rozpoznania. Zanim jednak skarga zostanie merytorycznie rozważona,

konieczne jest uczynienie kilku porządkujących ustaleń, co do konstrukcyjnej

specyfiki kontroli nadzwyczajnej.

I.

1. Przesłanki kontroli nadzwyczajnej określają bezpośrednio przepisy

art. 89-95 u.SN. Jej wprowadzenie do polskiego porządku prawnego uzasadniano

przywołując stanowisko pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego z 12 marca

2003 r., S 1/03 oraz uzasadnienie wyroku pełnego składu Trybunału

Konstytucyjnego z 19 lutego 2003 r., P 11/02, w których wskazywano na

ograniczony zakres, w jakim obywatele mogą korzystać ze skargi konstytucyjnej

celem ochrony ich praw i wolności gwarantowanych w Konstytucji RP. Podkreślono

tam, że skarga konstytucyjna została ukształtowana wąsko i jest nakierowana

wyłącznie na usunięcie z porządku prawnego przepisu naruszającego prawa

i wolności, nie zaś na skorygowanie wadliwości wynikającej z błędnego stosowania

prawa i to także w sytuacji, kiedy miałoby ono charakter ewidentny i byłoby

dostrzeżone przez instytucje szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości.

Ustawodawca w konsekwencji uznał, że nadzwyczajne środki zaskarżenia są

„niewystarczające do ochrony konstytucyjnych wolności i praw obywateli,

w przypadku ich naruszenia wyrokami sądów”, ze względu na fakt, że „w obrocie

prawnym pojawiają się prawomocne orzeczenia, którym daleko do oczekiwanych

standardów” (Uzasadnienie projektu ustawy z 8 grudnia 2017 r. o Sądzie

Najwyższym, druk sejmowy VIII kadencji nr 2003), mimo że zapadły w oparciu

o przepisy ustawowe, którym nie sposób zarzucić niekonstytucyjność.

Wprowadzenie do polskiego systemu prawnego instytucji kontroli

nadzwyczajnej miało zatem na celu zaradzenie istniejącemu do tej pory deficytowi

środków zaskarżenia pozwalających eliminować z obrotu prawnego ostateczne

rozstrzygnięcia sądowe, które nie mogą być uchylone lub zmienione w trybie innych

12

nadzwyczajnych środków zaskarżenia, jednak naruszają, na różne sposoby,

konstytucyjne zasady oraz prawa i wolności.

Chociaż więc skarga nadzwyczajna poszerza istniejącą gamę środków

zaskarżenia, sama w sobie jest instrumentem o wąskim kręgu podmiotów

legitymowanych czynnie i precyzyjnie uregulowanych podstawach

materialnoprawnych. Może być ona wniesiona wyłącznie przez podmioty

szczególnie do tego legitymowane: Rzecznika Praw Obywatelskich, Prokuratora

Generalnego, a także w zakresie swojej właściwości, Prezesa Prokuratorii

Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Praw

Pacjenta, Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznika

Finansowego, Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców i Prezesa Urzędu

Ochrony Konkurencji i Konsumentów (art. 89 § 2 u.SN). W odniesieniu do

orzeczeń, które uprawomocniły się przed wejściem w życie ustawy o Sądzie

Najwyższym z dnia 8 grudnia 2017 r. (tj. przed 3 kwietnia 2018 r.), legitymacja do

wniesienia skargi nadzwyczajnej przysługuje wyłącznie Rzecznikowi Praw

Obywatelskich i Prokuratorowi Generalnemu (art. 115 § 1a u.SN).

Sprecyzowany został także zakres przedmiotowy skargi nadzwyczajnej,

która może zostać wniesiona jedynie wówczas, gdy jest to konieczne dla

zapewnianie zgodności prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych

i wojskowych z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego

zasady sprawiedliwości społecznej (art. 89 § 1 in principio u.SN) i to tylko

w sytuacji, gdy będzie można ją dodatkowo oprzeć na przynajmniej jednej z trzech

podstaw, określonych w art. 89 § 1 pkt 1-3 u.SN. W pierwszej kolejności, jest to

naruszenie zasad lub wolności i praw człowieka i obywatela określonych w

Konstytucji. W dalszej kolejności jest to rażące, a zatem nie każde, lecz jedynie

szczególnie poważne, naruszenie prawa przez błędną jego wykładnię

lub niewłaściwe zastosowanie. Wreszcie trzecią szczegółową podstawą skargi jest

oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie

materiału dowodowego.

Sąd Najwyższy zwracał uwagę, że połączenie ogólnej przesłanki

funkcjonalnej ze szczegółowymi podstawami skargi nadzwyczajnej sformułowaniem

„o ile”, jednoznacznie wskazuje na konieczność jednoczesnego zaistnienia

13

przesłanki funkcjonalnej i którejś (przynajmniej jednej) z jej szczegółowych podstaw

wymienionych w art. 89 § 1 pkt 1-3 u.SN (zob. postanowienie z 25 czerwca 2020 r.

I NSNc 48/19). Zaistnienie jednej z podstaw szczegółowych jest zatem koniecznym,

jednak niewystarczającym warunkiem uznania skargi nadzwyczajnej za zasadną

(zob. postanowienie z 3 kwietnia 2019 r., I NSNk 1/19). Nie można tym samym

traktować trzech przesłanek szczegółowych jedynie jako egzemplifikacji

lub alternatywnego, doprecyzowującego zredagowania podstawy funkcjonalnej.

2. Sformułowanie mówiące o konieczności zapewnienia poszanowania

zasady z art. 2 Konstytucji RP „o ile” wystąpi któraś z przesłanek szczegółowych

wskazuje również na kolejność, w jakiej następuje weryfikacja podstaw skargi

nadzwyczajnej. Kontrola konieczności zapewnienia zgodności z zasadą

demokratycznego państwa prawnego następuje „o ile” zachodzą szczegółowe

podstawy skargi nadzwyczajnej. Jeśli kontrola podstaw skargi da w tym wymiarze

efekt negatywny, wówczas nie ma potrzeby badania konieczności zapewnienia

poszanowania art. 2 Konstytucji RP. Dlatego, oceniając zasadność wniesienia

skargi nadzwyczajnej należy w pierwszej kolejności ustalić zaistnienie którejś

z przesłanek szczegółowych, a następnie dodatkowo to, czy jej zaistnienie oznacza

w danym przypadku, że uchylenie prawomocnego wyroku sądu powszechnego lub

wojskowego jest „konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego

państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej”. W

świetle tej ogólnej przesłanki funkcjonalnej należy też stwierdzić, że zarówno ocena

„rażącego” naruszenia prawa, lub „oczywistości” podnoszonej sprzeczności ustaleń

sądu z treścią materiału dowodowego, będzie miała znaczenie przy ocenie tego,

czy zaistniała również przesłanka funkcjonalna.

Przesłanka funkcjonalna skargi nadzwyczajnej, wyrażająca się

w konieczności zapewnienia zgodności z zasadą konstytucyjną wyrażoną w art. 2

Konstytucji RP wiąże się zarówno w wymiarze literalnym, jak i treściowo z klauzulą

konieczności w demokratycznym społeczeństwie, którą ustrojodawca - nawiązując

do sformułowania ogólnej klauzuli limitacyjnej używanej w artykułach 8-11

Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. 1993, nr 61, poz. 284,

dalej: EKPCz) - posłużył się w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Trudno jest sensownie

14

wskazywać na istotną różnicę między zasadą demokratycznego państwa prawnego

urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej i warunkami koniecznymi

dla funkcjonowania społeczeństwa demokratycznego. Wręcz przeciwnie, można w

tym wypadku mówić o istotnej zbieżności znaczeniowej obydwu tych sformułowań.

Jednocześnie, jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 9 czerwca 1998 r. (K

28/97 OTK ZU, nr 4/1998, poz. 50), podobnie jak wcześniej uczynił to Trybunał

Konstytucyjny Słowenii w wyroku z 27 listopada 1997 r. (U-I-25/95), sformułowanie

konstytucyjne (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP lub art. 37 ust. 2 Konstytucji Słowenii)

mówiące o akceptowalności jedynie takich ograniczeń praw podstawowych, które

są konieczne w demokratycznym społeczeństwie, przywołuje w rzeczywistości

wymóg stosowania przez państwo zasady proporcjonalności przy dokonywaniu

ingerencji w sferę autonomii podmiotów konstytucyjnych praw i wolności (zob.

szerzej A. Stępkowski, Zasada proporcjonalności w europejskiej kulturze prawnej.

Sądowa kontrola władzy dyskrecjonalnej w nowoczesnej Europie, Warszawa 2010,

s. 354-357).

Zasada proporcjonalności w kontekście art. 89 § 1 u.SN ujmowana jest z

jednej strony jako dążenie do zapewnienia prawidłowości działania organów władzy

publicznej (art. 7 w zw. z art. 2 Konstytucji RP) nakazujące eliminować istotne wady

prawomocnych orzeczeń sądu powszechnego lub wojskowego stypizowane w

punktach 1-3 tego przepisu, z drugiej zaś strony jako istotną, konstytucyjną wartość

pewności prawa, której immanentnym elementem jest powaga rzeczy osądzonej

(res iudicata) służąca ochronie stabilności i prawomocności orzeczeń sądowych

oraz kształtowanych przez nie stosunków prawnych (art. 45 w zw. z art. 2

Konstytucji RP). Rozpatrując zatem konieczność zmiany lub uchylenia

prawomocnego wyroku jako wymogu płynącego z obowiązywania zasady państwa

prawnego realizującego zasady sprawiedliwości społecznej, zauważyć należy

konflikt wartości, który musi zostać rozstrzygnięty poprzez odwołanie się do zasady

proporcjonalności. Zważywszy przy tym na precyzyjne wskazanie przesłanek

szczegółowych, przy badaniu proporcjonalności skargi nadzwyczajnej kluczowe

znaczenie będzie miała proporcjonalność sensu stricto wyrażająca się w

wyważaniu między koniecznością ochrony powagi rzeczy osądzonej, a

koniecznością ochrony integralnie rozumianej zasady demokratycznego państwa

15

prawnego jako przestrzeni urzeczywistniania sprawiedliwości społecznej. O ile więc

ocena spełnienia przesłanek szczegółowych sprowadza się, w dużym uproszczeniu,

do dokonania subsumpcji, o tyle dokonując oceny ziszczenia się przesłanki

funkcjonalnej, czyli oceniając konieczność zapewnienia zgodności prawomocnych

orzeczeń z zasadą z art. 2 Konstytucji RP, kluczowe staje się ważenie

konstytucyjnych wartości. Co więcej, jest to ważenie wartości, które zawierają się w

zasadzie z art. 2 Konstytucji RP, ujawniającej w ten sposób jej szczególny

charakter, któremu w doktrynie daje się wyraz poprzez kwalifikowanie jej jako

„meta-zasady” lub „zasady zasad” (Zob. E. Morawska, Klauzula państwa prawnego

w Konstytucji RP na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Toruń 2003, s.

153-194).

Za oceną przesłanki funkcjonalnej w oparciu o mechanizm wyważania

przemawia nie tylko jej charakter jako normy-zasady, czyli normy, której

zachowanie jest oceniane nie tyle w kategoriach naruszenia bądź nienaruszenia,

ale przez różny stopień jej realizacji, w optymalizacyjnej konfrontacji z innymi

zasadami. Jak wskazuje się w doktrynie, zasady są normami, które wymagają

realizacji w możliwie najszerszym zakresie, jaki jest możliwy w danych warunkach

prawnych i faktycznych (R. Alexy, A Theory of Constitutional Rights, tłum J. Rivers,

Oxford 2002, s. 47-48). Przemawia za tym również fakt, że art. 89 § 1 principium

u.SN nie mówi o przestrzeganiu lub nienaruszeniu wskazanej w nim normy, ale o

konieczności zapewnienia zgodności z tą zasadą. Jest ona zatem nie tyle kryterium

poprawności, co swoistym celem kontroli nadzwyczajnej - stanem, który powinien

zostać urzeczywistniony w wyniku rozpatrzenia skargi (zapewnienie zgodności z art.

2 Konstytucji RP). Również w doktrynie podkreśla się, że z samej natury normy

będącej zasadą wynika konieczność stosowania zasady proporcjonalności przy

ocenie jej realizacji (R. Alexy, A Theory of Constitutional Rights…, s. 66-67). Z tych

też względów, specyfika przesłanki funkcjonalnej skargi nadzwyczajnej musi być

uwzględniona przy odpowiednim stosowaniu art. 39813 § 1 k.p.c. w zw. z art. 95 pkt

1 u.SN, przewidującego związanie sądu podstawami skargi. O ile bowiem

zapewnienie zgodności z art. 2 Konstytucji wymaga wzięcia pod uwagę

sformułowanych w orzecznictwie i doktrynie zasad konkretyzujących tę normę

ustrojową, o tyle sąd nie może abstrahować od całokształtu zasady wyrażonej w

16

tym przepisie Konstytucji, nawet jeśli te aspekty zasady demokratycznego państwa

prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, które skarżący

przywołał, nie zostały wyeksplikowane przezeń z należytą dokładnością.

Ochrona powagi rzeczy osądzonej jest głęboko zakorzeniona w aksjologii

państwa prawnego, która pojmowana integralnie, ma w tym wypadku przemawiać

za uchyleniem tej ochrony. Paradoks ten byłby szczególnie trudny do rozwiązania,

gdyby chodziło o pogodzenie naruszenia powagi rzeczy osądzonej z samą zasadą

demokratycznego państwa prawnego. Jednak w przypadku zasady ustrojowej z art.

2 Konstytucji RP, szczególną rolę przy ocenie zaistnienia przesłanki funkcjonalnej z

art. 89 § 1 u.SN będzie odgrywała zasada sprawiedliwości społecznej. O ile

bowiem nie można wykluczyć sytuacji, w których oceniana integralnie, sama

zasada państwa prawnego przemawiać będzie już za uchyleniem ochrony powagi

rzeczy osądzonej, o tyle wzgląd na konieczność urzeczywistniania w

demokratycznym państwie prawnym sprawiedliwości społecznej, w wielu

wypadkach może przemawiać za uwzględnieniem skargi nadzwyczajnej, nawet

wówczas, gdy w świetle samej zasady państwa prawnego, zaistnienie przesłanki

funkcjonalnej nie byłoby wystarczająco oczywiste.

3. Jak już to wzmiankowano, sprawowanie kontroli nadzwyczajnej względem

prawomocnych orzeczeń sądowych wiąże się z obniżeniem poziomu pewności

prawa poprzez dopuszczenie możliwości odstąpienia od gwarancji przysługujących

powadze rzeczy osądzonej. Okoliczność ta nakazuje zadać pytanie nie tylko

o konstytucyjne umocowanie kontroli nadzwyczajnej, ale również o to, jak należy ją

ocenić w świetle EKPCz.

Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: ETPCz) kilkakrotnie rozważał

zgodność nadzwyczajnych środków zaskarżenia z Europejską Konwencją Praw

Człowieka począwszy od wyroku Wielkiej Izby w sprawie Brumărescu przeciwko

Rumunii (sprawa nr 28342/95, ECHR 1999 – VII, § 62). Zagadnienie było następnie

rozpatrywane w sprawach przeciwko Rosji (Ryabykh, no. 52854/99 (2003); Nikitin,

no. 50178/99 (2004); Pravednaya, no. 69529/01 (2004); Vanyan, no. 53203/99

(2005); Bratyakin (dec.), nr 72776/01 (2006); Fadin, no. 58079/00 (2006), Ukrainie

(Savinskiy, nr 6965/02 (2006)) i w trzech skargach przeciwko Słowacji z 2015 r.

(Compar s.r.o. nr 25132/13; Draft ova a.s. nr 72493/10; Psma, spol. s.r.o.

17

nr 42533/11). Trybunał dokonując swoich rozstrzygnięć brał pod uwagę Zalecenie

Komitetu Ministrów Rady Europy R(94)12 oraz ustalenia z Raportu Komisji

Weneckiej poświęconego niezależności wymiaru sprawiedliwości

(CDL-AD(2010)004) i Rady Konsultacyjnej Prokuratorów Europejskich (2008 CCPE

3). Orzecznictwo ETPCz w tym zakresie zostało podsumowane w sprawie Giuran

przeciwko Rumunii (wyrok z 21 czerwca 2011, skarga nr 24360/04; §§ 28-32,

ECHR 2011 (extracts))

Jak podkreślono w sprawie Brumărescu, zasada pewności prawa dotycząca

funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości wymaga, aby prawomocne orzeczenia

sądowe nie mogły być kwestionowane (§ 62). Jest ona wywodzona z wyrażonej w

Preambule do Konwencji zasady rządów prawa, powiązanej funkcjonalnie przez

ETPCz z gwarancjami rzetelnego procesu wynikającymi z art. 6 ust. 1 EKPCz.

(Compar s.r.o. § 63; Draft ova a.s., § 77; Psma s.r.o. § 69. Zob. także L. Garlicki,

P. Hofmański, A. Wróbel, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych

Wolności. T 1: Komentarz do art. 1-18, C.H. Beck: Warszawa 2010, s. 350, Nb 193).

W związku z tym, nadzwyczajne środki zaskarżenia muszą być uzasadnione

okolicznościami o istotnym i niewątpliwym charakterze, korygującymi

fundamentalne wady rozstrzygnięć jurysdykcyjnych, niweczące podstawową

funkcję wymiaru sprawiedliwość (miscarriage of justice) (Ryabykh, § 52). Jak

wskazano w sprawie Giuran, wadami tymi mogą być „oczywiste błędy w stosowaniu

prawa materialnego lub inne ważne przyczyny. Uzasadnienie dla kontroli

nadzwyczajnej może stanowić podstawowa wada poprzedniego postępowania

polegająca na błędach sądowych lub poważnych naruszeniach procedury sądowej,

a także nadużyciach władzy” (Giuran § 32).

Nadzwyczajne środki zaskarżenia nie mogą przy tym inicjować de facto

dodatkowej kontroli instancyjnej. Nie wolno kwestionować prawomocnego wyroku

jedynie w oparciu o ogólnikowe zarzuty „niekompletności lub jednostronności” lub

popełnienie jakichś mniej istotnych błędów. Uzasadniony zarzut musi wykraczać

poza „prawny puryzm” (Sutyazhnik, § 38) domagający się od każdego wyroku

doktrynerskiej nieskazitelności.

Dopuszczalny na gruncie EKPCz środek kontroli musi wobec tego

sprawiedliwie wyważyć między prywatnymi interesami a ochroną pewności prawa,

18

w tym ochroną powagi rzeczy osądzonej (res iudicata), od których zależy

efektywność funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Pod uwagę wziąć należy

także bezpośrednie i pośrednie konsekwencje takiej zmiany. Ważna jest także

inicjatywa osoby prywatnej przy wszczęciu tak nadzwyczajnej procedury,

a w każdym razie, nadzwyczajny środek zaskarżenia nie powinien być w wyłącznej

gestii prokuratury tak, aby nie można go było używać jako instrumentu służącego

realizacji celów politycznych. Dlatego też ważne jest to, aby istniały gwarancje

przed nadużyciami takiego nadzwyczajnego środka zaskarżenia, w tym również

rozsądny termin, w którym wniesienie takiego nadzwyczajnego środka jest

dopuszczalne (Brumărescu, § 62).

W świetle standardów ochrony zasady pewności prawa i powagi rzeczy

osądzonej należy uznać, że skarga nadzwyczajna z całą pewnością nie stanowi

instrumentu ponownej kontroli instancyjnej. Jej przesłanka funkcjonalna,

nakazująca ocenę dopuszczalności ingerencji jurysdykcyjnej w prawomocne

orzeczenie sądów powszechnych lub wojskowych poprzez ustalenie, czy jest to

konieczne w świetle zasady demokratycznego państwa prawnego

urzeczywistniającego zasadę sprawiedliwości społecznej (o czym jeszcze będzie

szerzej mowa), czyni ze skargi nadzwyczajnej środek służący kontroli

konstytucyjności aktów jurysdykcyjnych.

Dodatkowo, konstytucyjny charakter kontroli nadzwyczajnej podkreślany jest

przez fakt, że pierwszą szczegółową podstawą skargi nadzwyczajnej jest

naruszenie konstytucyjnych praw i zasad. Jest to szczególnie wyraźnie widoczne w

sposobie ukształtowania legitymacji czynnej do występowania ze skargą

konstytucyjną, która przysługuje nie tylko Prokuratorowi Generalnemu, ale też

szerokiemu kręgowi podmiotów ukierunkowanych na ochronę praw podstawowych,

na czele z Rzecznikiem Praw Obywatelskich (art. 89 § 2 u.SN).

Jednocześnie druga szczegółowa podstawa w postaci rażącego naruszenia

prawa, czy to przez jego błędną wykładnię czy też błędne stosowanie (art. 89 § 1

pkt 2) czyni zadość wskazanemu w orzecznictwie ETPCz wymogowi, by podstawy

nadzwyczajnego środka zaskarżenia miały charakter materialny i przynaglający

do interwencji jurysdykcyjnej (substantial and compelling character) ukierunkowany

na dokonanie korekty błędów, którym z powodzeniem można przypisać znaczenie

19

podstawowe (correcting fundamental defects). Podobnie sprawa ma się z podstawą

skargi, wskazującą na oczywistą sprzeczność zgromadzonego materiału

dowodowego z ustaleniami sądu (art. 89 § 1 pkt 3 u.SN). Sytuację taką z całą

pewnością można opisać jako substantial and compelling, oraz jako błąd

o podstawowym znaczeniu (fundamental defect). Dodatkowo, przewidziane przez

art. 89 § 3 u.SN granice czasowe dla złożenia tego środka zaskarżenia oraz

przewidziana w § 4 tego artykułu możliwość zmiany orzeczenia bez naruszania

ukształtowanych nim i utrwalonych już stosunków społecznych, pokazuje, że prawo

przewiduje wystarczające gwarancje pozwalające na precyzyjne posługiwanie się

skargą nadzwyczajną w sposób niekolidujący z zasadą demokratycznego państwa

prawnego, lecz przeciwnie, pozwalający dać jej pełniejszy wyraz w życiu

społecznym.

4. Podsumowując te wstępne uwagi należy wskazać, że na podmiocie

inicjującym kontrolę nadzwyczajną prawomocnego orzeczenia ciąży obowiązek

przytoczenia i uzasadnienia podstaw wniesienia skargi nadzwyczajnej (art. 95 pkt 1

u.SN w zw. z art. 3984 § 1 k.p.c.). Oznacza to konieczność wskazania

i uzasadnienia nie tylko którejś spośród szczegółowych podstaw skargi (art. 89 § 1

pkt 1-3 u.SN), ale również, wykazanie, w kontekście realiów konkretnej sprawy,

zaistnienia przesłanki funkcjonalnej (art. 89 § 1 principium u.SN), czyli wyjaśnienia,

z czego wynika konieczność zapewnienia zgodności z zasadą konstytucyjną

wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP. Samo wykazanie przez Skarżącego,

iż orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone

w Konstytucji lub, że w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię

lub niewłaściwe zastosowanie, nie jest jeszcze wystarczające. Dla prawidłowego

zainicjowania kontroli nadzwyczajnej, poza wskazaniem i uzasadnieniem

szczegółowych podstaw skargi nadzwyczajnej konieczne jest wykazanie, że

uchylenie zaskarżonego orzeczenia jest konieczne dla zapewnienia zgodności z

zasadą demokratycznego państwa prawnego, czyli jest proporcjonalne w

kontekście odstąpienia od bezwzględnej ochrony powagi rzeczy osądzonej

(zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 25 czerwca 2020 r. I NSNc 48/19).

5. Przechodząc już do konkretnej oceny podstaw rozpatrywanej skargi

nadzwyczajnej należy w pierwszej kolejności wskazać, że z art. 115 § 1 u.SN

20

wynika, iż skarga nadzwyczajna od prawomocnych orzeczeń kończących

postępowanie w sprawach, które uprawomocniły się po dniu 17 października

1997 r., może być wniesiona w okresie 6 lat od dnia wejścia w życie ustawy o

Sądzie Najwyższym (co miało miejsce 3 kwietnia 2018 r.). W świetle art. 89 § 1 i 2

w zw. z art. 115 § 1 i 1a u.SN legitymacja Prokuratora Generalnego do wniesienia

skargi nadzwyczajnej, podobnie jak dochowanie terminu na jej wniesienie, nie

budzą wątpliwości.

6. Konstrukcja skargi nadzwyczajnej, zakładająca koniunkcję którejś z

podstaw szczegółowych oraz ogólnej podstawy funkcjonalnej wymaga,

aby weryfikacja jej podstaw następowała w odwrotnej kolejności, niż wskazywałaby

na to redakcja art. 89 § 1 u.SN. W pierwszej kolejności należy dokonać oceny

podstaw szczegółowych i dopiero w drugiej kolejności dokonać oceny tego,

czy w przypadku uznania którejś ze szczegółowych podstaw skargi za uzasadnioną,

prowadzą one dodatkowo do ziszczenia się również przesłanki funkcjonalnej. Za

kolejnością tą przemawia również fakt, że niestwierdzenie naruszenia przez

orzeczenie żadnej z podstaw szczegółowych skargi nadzwyczajnej nie daje też

podstaw do badania konieczności uchylenia zaskarżonego orzeczenia w celu

zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego

urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

II.

7. Prokurator Generalny zarzucił zaskarżonemu orzeczeniu naruszenie

zasad, wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w art. 76 Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 78, poz. 486 ze

zm.) a mianowicie godności człowieka i ochrony konsumenta, jako strony słabszej

strukturalnie w stosunkach prywatnoprawnych z przedsiębiorcą przed nieuczciwymi

praktykami rynkowymi. Do naruszeń tych miało dojść przez wydanie nakazu zapłaty

na podstawie weksla wystawionego in blanco jako zabezpieczenie wierzytelności,

wynikającej z umowy pożyczki, zawartej przez P. M. z Profi Credit Poland S.A. przy

czym sąd nie zbadał uprzednio, potencjalnie nieuczciwego charakteru postanowień

umowy pożyczki.

21

Uzasadniając swoje stanowisko Skarżący wskazał, że sąd orzekający

w niniejszej sprawie zobowiązany był do respektowania zasad konstytucyjnych oraz

chronionych konstytucyjnie wolności i praw człowieka i obywatela oraz możliwego

do wyprowadzenia z art. 76 Konstytucji, prawa oczekiwania do wywiązania się

przez władze publiczne z obowiązku podejmowania działań chroniących

konsumenta przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi (s. 5 skargi).

8. W przypadku zarzutu naruszenia art. 76 Konstytucji RP. Skarżący szeroko

uzasadnił na czym w jego opinii polega naruszenie art. 76 Konstytucji w przypadku

dochodzenia roszczenia z weksla in blanco przez przedsiębiorcę, który uzyskał go

jako zabezpieczenie umowy pożyczki.

Przepis ten ma określoną treść normatywną i może być bezpośrednio

stosowany, a wynikający z niego obowiązek zapewnienia właściwej ochrony

konsumentów spoczywa na każdym organie i instytucji, której właściwość obejmuje

kwestie dotyczące konsumentów, w tym również na sądach (s. 5 skargi).

9. Artykuł 76 Konstytucji RP stanowi, że władze publiczne chronią

konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich

zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami

rynkowymi. Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie przyjmuje, że przepis

ten wyraża jedną z zasad polityki państwa stanowiących dla niego źródło

określonych obowiązków. Konkretnie, przepis ten „nakłada na władze publiczne

obowiązek ochrony konsumentów przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu,

prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi” (zob.

wyroki TK: z 13 września 2011 r., K 8/09; z 11 lipca 2011 r., P 1/10; z 2 grudnia

2008 r., K 37/07; z 17 maja 2006 r., K 33/05; z 13 września 2005 r., K 38/04; z 21

kwietnia 2004 r., K 33/03; z 26 września 2000 r., P 11/99; z 12 stycznia 2000 r., P

11/98; z 10 października 2000 r., P 8/99).

Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny o nadaniu konstytucyjnej rangi ochronie

praw konsumentów w art. 76 ustawy zasadniczej przesądziło uznanie,

że „konsument jest słabszą stroną stosunku prawnego i z tej racji wymaga ochrony,

a więc pewnych uprawnień, które doprowadziłyby do przynajmniej względnego

zrównania pozycji kontrahentów” (wyrok TK z 11 lipca 2011 r. P 1/10, OTK-A 2011,

nr 6, poz. 53 pkt. III. 2.4.; zob. także wyrok TK z 13 września 2011 r., K 8/09).

22

Jednocześnie jednak celem tej ochrony jest nie tyle faworyzowanie konsumentów,

co tworzenie rozwiązań prawnych, które pozwalają urzeczywistnić zasadę

równorzędności stron stosunków cywilnoprawnych (szerzej zob. wyroki TK:

z 11 lipca 2011 r., P 1/10; z 15 marca 2011 r., P 7/09 i powołane tam orzecznictwo

dotyczące art. 76 Konstytucji RP).

Chociaż więc art. 76 Konstytucji RP nie kreuje bezpośrednio praw

podmiotowych po stronie konsumentów (zob. wyroki TK: z 12 stycznia 2000 r.,

P 11/98; z 26 września 2000 r., P 11/99; z 21 kwietnia 2004 r., K 33/03;

z 13 września 2005 r., K 38/04; z 17 maja 2006 r., K 33/05; z 13 września 2011 r.,

K 8/09. Zob. także literaturę: L. Garlicki, M. Derlatka, w: L. Garlicki, M. Zubik (red.),

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz Tom II, e-Lex; E. Łętowska,

Wpływ Konstytucji na prawo cywilne, [w:] Konstytucyjne podstawy systemu prawa,

red. M. Wyrzykowski, Warszawa 2001, s. 131; Tejże, recenzja książki P.

Mikłaszewicza, PiP 2009, nr 5, s. 125) to przecież posiada niepodważalną

doniosłość normatywną, wyrażającą się chociażby w wyrokach Trybunału

Konstytucyjnego uznających określone rozwiązania ustawowe za niekonstytucyjne

ze względu na niezgodność z samym już tylko art. 76 Konstytucji RP (zob. np.

wyroki TK: z 11 lipca 2011 r., P 1/10; z 15 marca 2011 r., P 7/09; z 13 września

2005 r., K 38/04) lub innym przepisem ustawy zasadniczej w związku z tym

artykułem (zob. np. wyroki TK: z 2 grudnia 2008 r., K 37/07; z 17 maja 2006 r., K

33/05; z 21 kwietnia 2004 r., K 33/03) albo też utrzymując w mocy przepisy

ustawowe ze względu na brak ich niezgodności z art. 76 Konstytucji RP

(zob. np. wyroki TK: z 13 września 2011 r., K 8/09; z 26 września 2000 r., P 11/99;

z 26 października 1999 r., K 12/99).

Niezależnie więc od tego, że Trybunał Konstytucyjny uznał (wyrok TK z 13

września 2011 r., K 8/09), że zarzut naruszenia art. 76 Konstytucji RP „nie może […]

stanowić samoistnej podstawy skargi konstytucyjnej”, to stanowiska tego z całą

pewnością nie można per analogiam rozciągać na skargę nadzwyczajną. O ile

bowiem prawnoprzedmiotowy charakter gwarancji konstytucyjnych z art. 76

Konstytucji oraz odesłanie do regulacji ustawowych uzasadnia stanowisko

Trybunału w odniesieniu do skonkretyzowanej kontroli konstytucyjności

abstrakcyjnych i generalnych unormowań ustawy w ramach skargi konstytucyjnej, o

23

tyle nic nie stoi na przeszkodzie, by traktować ten przepis Konstytucji jako

pełnoprawną podstawę prowadzenia konkretnej kontroli konstytucyjności

konkretnych aktów stosowania prawa, jaka dokonuje się w ramach kontroli

nadzwyczajnej w Sądzie Najwyższym. Wynika to już z samego brzmienia art. 89 §

1 pkt 1 u.SN, który wyraźnie wskazuje wśród podstaw skargi nadzwyczajnej nie

tylko naruszenie konstytucyjnych praw i wolności, ale również zasad

konstytucyjnych. Nie ma też wątpliwości, że art. 76 Konstytucji wyraża zasadę

konstytucyjną zobowiązującą organy państwa - w tym również sądy powszechne -

do podejmowania działań w celu ochrony konsumentów przed nieuczciwymi

praktykami rynkowymi (zob. wyroki TK: z 21 kwietnia 2004 r., K 33/03: z 13

września 2005 r., K 38/04; z 17 maja 2006 r., K 33/05; z 13 września 2011 r.,

K 8/09).

Poza bezpośrednim umocowaniem w art. 76 Konstytucji RP, ochrona

konsumentów, na mocy art. 9 Konstytucji RP znajduje podstawy także w Traktacie

o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej: TFUE, wersja skonsolidowana:

Dz.Urz. UE C 202 z 7 czerwca 2016 r., s. 47). Stosownie do art. 12 TFUE wymogi

ochrony konsumentów muszą być uwzględniane przy określaniu i realizacji

wszystkich innych polityk i działań Unii, bowiem polityka ochrony konsumentów ma

na celu poprawę jakości życia wszystkich obywateli Unii. Dlatego też odniesienie do

wysokiego poziomu ochrony konsumentów jest również zawarte w artykule 38

Karty Praw Podstawowych UE. Jeśli dodatkowo wziąć pod uwagę fakt, że kształt

polskiego prawa konsumenckiego jest w ogromnej mierze efektem

implementowania do krajowego porządku prawnego uregulowań unijnych, wówczas

oczywiste staje się, że ochrona wynikająca z art. 76 Konstytucji nie może

abstrahować od zasad i wymagań prawa europejskiego (zob. wyrok TK z 13

września 2005 r., K 38/04). Dlatego Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 lipca

2011 r. P 1/10, (OTK-A 2011, nr 6, poz. 53) podkreślał, że „Instrumenty ochrony

konsumentów wynikające z Konstytucji rozwijane są w polskim prawie również pod

wpływem rozwiązań prawnych Unii Europejskiej. Traktat o funkcjonowaniu Unii

Europejskiej w części trzeciej normującej polityki i działania wewnętrzne Unii

obejmuje również ochronę konsumenta. Zgodnie z art. 169 TFUE Unia przyczynia

się do ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i interesów gospodarczych konsumentów,

24

jak również wspierania ich prawa do informacji, edukacji i organizowania się w celu

zachowania ich interesów”. Trybunał Konstytucyjny zasadnie dokonuje więc

wykładni art. 76 Konstytucji z uwzględnieniem przepisów prawa UE i to nie tylko

przepisów traktatowych, lecz także aktów prawa pochodnego UE (zob. wyrok TK z

21 kwietnia 2004 r., K 33/03; oraz wyrok TK z 13 września 2005 r., K 38/04 pkt. I).

Zgodnie z zasadami znajdującymi obecnie wyraz w art. 169 ust. 2 lit. a) w zw.

z art. 114 TFUE przyjęty został jeden z istotnych instrumentów ochrony

konsumentów, jakim jest Dyrektywa z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie

nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej: Dyrektywa 93/13). Jej

celem jest zbliżenie przepisów państw członkowskich odnoszących się do

nieuczciwych warunków umownych w umowach konsumenckich (art. 1 ust. 1

Dyrektywy 93/13). W preambule do tej dyrektywy wprost wskazano, że sądy i

organy administracyjne państw członkowskich muszą mieć do swojej dyspozycji

stosowne i skuteczne środki zapobiegające dalszemu stosowaniu nieuczciwych

warunków w umowach konsumenckich.

Uznanie art. 76 Konstytucji RP za dopuszczalny wzorzec kontroli orzeczeń

na podstawie art. 89 § 1 pkt 1 u.SN pozwala na przeprowadzenie oceny zgodności

z tym przepisem zaskarżonego nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym

z weksla. Przede wszystkim nie budzi wątpliwości to, że umowa taka jak zawarta

pomiędzy powódką i pozwanym, jest umową o pożyczkę konsumencką, w której

wierzytelność powódki została zabezpieczona wekslem in blanco. Jako taka objęta

jest ona zakresem zarówno dyrektywy 93/13 jak i dyrektywy 2008/48. Wobec

harmonizacji przepisów w tym zakresie na szczeblu unijnym, wykładnia zakresu

ochrony konsumentów gwarantowanej art. 76 Konstytucji w odniesieniu do umów

konsumenckich powinna zostać dokonana przy uwzględnieniu właśnie tych

przepisów.

Zasadnie zatem Prokurator Generalny przywołał Dyrektywę 93/13 i wskazał,

że „w sprawie, gdzie pozwanym jest konsument, wynikająca z Konstytucji RP

regulacja dotycząca obowiązku zapewnienia jego skutecznej ochrony przed

nieuczciwymi praktykami rynkowymi, wymaga, by sądy zostały wyposażone

w skuteczne instrumenty pozwalające na badanie nie tylko tego, czy wierzytelność

wobec konsumenta istnieje i prawidłowości stosunku podstawowego, z którego

25

wynika, ale również do ustalenia, czy wytaczając powództwo nie doszło do

nadużycia prawa podmiotowego przez instytucję kredytową w stosunku

z nieprofesjonalistą” (s. 8 skargi).

Skarżący przywołał (s. 8-9 skargi) uchwałę Sądu Najwyższego z 19

października 2017 r., (III CZP 42/17) w której Sąd Najwyższy wskazał, że

postępowania z udziałem konsumentów, do których znajdują zastosowanie

przepisy unijne, mają „walor spraw o charakterze wspólnotowym” co obliguje sądy

krajowe do uwzględnienia Dyrektywy 93/13 oraz jej wykładni dokonanej przez

Trybunał Sprawiedliwości w sposób zapewniający skuteczność ochrony przyznanej

konsumentowi przez prawo wspólnotowe.

Należy zatem przede wszystkim wskazać, że zgodnie z utrwalonym

orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości, sąd krajowy jest zobowiązany

do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowy wchodzące w zakres stosowania

Dyrektywy 93/13 mają nieuczciwy charakter, a także do tego, by dokonawszy

takiego badania, zniwelować brak równowagi między konsumentem

a przedsiębiorcą, o ile sąd ów posiada niezbędne ku temu informacje dotyczące

stanu prawnego i faktycznego (zob. wyrok TSUE z 13 września 2018 r. P. C-176/17,

EU:C:2018:711, pkt 42; podobnie wyroki: z 21 kwietnia 2016 r., Radlinger i

Radlingerová, C-377/14, EU:C:2016:283, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo; z

dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C-154/15, C-307/15 i C-308/15,

EU:C:2016:980, pkt 58).

Jak zauważył TSUE, wśród odpowiednich i efektywnych środków

gwarantujących konsumentom prawo do skutecznego środka prawnego musi

znaleźć się możliwość wytoczenia powództwa lub wniesienia zarzutów w

racjonalnych warunkach proceduralnych, w ten sposób, by korzystanie z

przyznanych konsumentom praw nie było obwarowane warunkami, w szczególności

terminem lub kosztami, które ograniczałyby korzystanie z praw gwarantowanych w

dyrektywie 93/13 (zob. wyrok TSUE z 13 września 2018 r. P. C-176/17,

EU:C:2018:711, pkt 63; podobnie wyrok z dnia 21 kwietnia 2016 r., Radlinger i

Radlingerová, C-377/14, EU:C:2016:283, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo).

Prima facie, same przepisy kodeksu postępowania cywilnego regulujące

postępowanie nakazowe nie dają sądowi podstaw do tego, by rozpatrując wniosek

26

o wydanie nakazu zapłaty na podstawie weksla, brać pod uwagę inne okoliczności

niźli samą tylko treść stosunku wekslowego (treść weksla). Skoro więc w

perspektywie samych tylko przepisów k.p.c. sąd nie ma podstaw do wnikania z

urzędu w treść stosunku podstawowego rozpatrując wniosek o wydanie nakazu

zapłaty, to nie może też badać potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków

umowy o pożyczkę konsumencką. Możliwość ta zaistnieje dopiero wówczas, gdy

konsument wniesie zarzuty wobec nakazu zapłaty.

Tymczasem TSUE wskazał, że co prawda polskie przepisy regulujące

postępowanie nakazowe dają pozwanemu prawo podważenia nakazu zapłaty

poprzez wniesienie zarzutów (art. 4802

, art. 493 k.p.c.), jednak wykonanie tego

uprawnienia jest uzależnione od spełnienia wyjątkowo restrykcyjnych w opinii TSUE

przesłanek, za jakie uznano krótki termin dwutygodniowy (art. 4802 § 1 k.p.c.),

wymogi odnośnie pisma zawierającego zarzuty pozwanego konsumenta (art. 4803

§ 2 k.p.c.) oraz wysokie koszty opłaty sądowej, trzykrotnie wyższe niż ponoszone

przez powoda - przedsiębiorcę (art. 19 ust. 2 pkt 1 oraz 4 ustawy z dnia 28 lipca

2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. 2020, poz. 755

ze zm.). Zob. wyrok TSUE z 13 września 2018 r. P. C-176/17, EU:C:2018:711, pkt

64-68).

Zdaniem TSUE istnieje tym samym ryzyko, że pozwani konsumenci

nie wniosą wymaganych zarzutów - czy to ze względu na przewidziany w tym celu

bardzo krótki termin, czy to dlatego, że mogą być zniechęceni do podejmowania

obrony ze względu na koszty generowane przez postępowanie sądowe w stosunku

do kwoty kwestionowanego długu, czy też dlatego, że nie znają lub nie rozumieją

zakresu swoich praw, czy wreszcie ze względu na ograniczoną treść pozwu o

wydanie nakazu zapłaty wniesionego przez przedsiębiorcę, a zatem niepełny

charakter informacji, którymi dysponują (zob. wyrok TSUE z 13 września 2018 r. P.

C-176/17, EU:C:2018:711, pkt 69; podobnie wyrok z dnia 18 lutego 2016 r.,

Finanmadrid EFC, C-49/14, EU:C:2016:98, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo;

postanowienie z dnia 21 czerwca 2016 r., Aktiv Kapital Portfolio, C-122/14,

niepublikowane, EU:C:2016:486, pkt 37). Z tych też względów możemy mówić

dodatkowo o naruszeniu w pewnym zakresie prawa do sądu gwarantowanego

przez art. 45 Konstytucji RP.

27

W wyroku C-176/17 TSUE wprost stwierdził, że art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13

należy interpretować w ten sposób, iż „sprzeciwia się on przepisom krajowym takim

jak polskie uregulowania postępowania nakazowego z weksla, które dopuszczając

wydanie nakazu zapłaty opartego wyłącznie na wekslu własnym nie pozwalają

sądowi zbadać potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umowy, której

weksel wystawiony in blanco jest zabezpieczeniem, jeżeli sposób wykonania prawa

do wniesienia zarzutów od takiego nakazu nie pozwala na zapewnienie

przestrzegania praw, które konsument opiera na tej dyrektywie” (zob. wyrok TSUE

z 13 września 2018 r. P. C-176/17, EU:C:2018:711, pkt 71).

Rozstrzygnięcie TSUE z aprobatą uznano w doktrynie za dające wyraz

istocie oraz celom i wartościom europejskiego prawa konsumenckiego, w którym

nie chodzi o uprzywilejowanie konsumenta, ale o zapewnienie jednakowej pozycji

na rynku obu stron transakcji: przedsiębiorcy i konsumenta (zob. M. Jagielska, K.

Markiewicz, Kontrola nieuczciwych postanowień umownych a spory konsumenckie

rozstrzygane w postępowaniach charakterystycznych. Glosa do wyroku TSUE z

dnia 13 września 2018 r., C-176/17 oraz do postanowienia TSUE z dnia 28

listopada 2018 r., C-632/17, EPS 2020, nr 8, s. 39-46).

Dokonana przez TSUE w sprawie C-176/17 interpretacja przepisów

Dyrektywy 93/13 jest w pełni zbieżna ze znacznie wcześniejszym stanowiskiem

Trybunału Konstytucyjnego, zajętym na gruncie art. 76 Konstytucji RP w wyroku z

11 lipca 2011 r., P 1/10. Podkreślono tam, że „konsument ma słabszą pozycję

procesową, ponieważ toczy spór z podmiotem profesjonalnym”. Dodatkowo jednak,

jego słabsza, a przez to wymagająca szczególnej ochrony prawnej, pozycja ujawnia

się na gruncie procesowym w sytuacji, gdy konsument ma ograniczone „możliwości

przeprowadzenia dowodów na okoliczność np. wygaśnięcia lub nieistnienia

zobowiązania, a także jego innej wysokości” co ma miejsce zwłaszcza wówczas,

gdy „Powód występujący z roszczeniem wobec konsumenta nie musi na zasadach

ogólnych udowodnić przyczyny powstania dochodzonej wierzytelności ani jej

wysokości”. W omawianym wyroku Trybunał Konstytucyjny miał na myśli możliwość

dochodzenia należności przez przedsiębiorcę wyłącznie na podstawie wyciągu

z własnych ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego, jednak te same racje

konstytucyjne determinują ocenę rozwiązań prawnych, które pozwalają

28

przedsiębiorcy dochodzić swoich roszczeń jedynie w oparciu o weksel własny

wystawiany przez konsumenta jako weksel in blanco a następnie uzupełniany przez

przedsiębiorcę, jako wystarczający dowód istnienia i wysokości roszczenia.

Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 lipca 2011 r., P 1/10, sytuacja

taka prowadzi do „osłabienia pozycji procesowej konsumenta i w konsekwencji

może skutkować brakiem możliwości obrony”.

Biorąc zatem pod uwagę wykładnię art. 76 Konstytucji dokonywaną przez TK

w związku z wykładnią Dyrektywy 93/13, której dokonał TSUE należy stwierdzić, że

sąd, przed którym prowadzone jest postępowanie nakazowe z weksla wobec

konsumenta, obok przepisów kodeksu postępowania cywilnego, musi także z

urzędu stosować przepisy mające na celu ochronę konsumenta. Chociaż więc

TSUE orzekł w połączonych sprawach C-419/18 i C-483/18, że unormowania

Dyrektywy 93/13 nie stoją na przeszkodzie przepisom krajowym pozwalającym,

zobowiązać w umowie pożyczkobiorcę do wystawienia weksla własnego in blanco

w celu zabezpieczenia zapłaty wierzytelności wynikającej z umowy o pożyczkę

konsumencką, o tyle sąd krajowy, jeśli poweźmie poważne wątpliwości co do

zasadności roszczenia opartego na takim wekslu powinien z urzędu zbadać,

czy postanowienia uzgodnione między stronami mają nieuczciwy charakter. W tym

też zakresie, sąd może zażądać od przedsiębiorcy przedstawienia pisemnego

zapisu umowy tak, aby móc zapewnić́ poszanowanie praw konsumentów

wynikających z tych dyrektyw.

W praktyce oznacza to, że przeciwko konsumentowi nie może zostać

wydany nakaz zapłaty wyłącznie na podstawie treści samego weksla, niezależnie

od tego, że uwzględnianie w postępowaniu nakazowym innych dokumentów

dołączonych do pozwu wraz z wekslem byłoby sprzeczne z istotą tego typu

postępowania nakazowego. Konieczność zapewnienia przewidzianej w

unormowaniach unijnych skutecznej ochrony konsumentom oznacza, że

niezależnie od zainicjowania przed sądem postępowania nakazowego na

podstawie weksla, sąd z urzędu zobowiązany jest każdorazowo zweryfikować, czy

weksel stanowił zabezpieczenie umowy konsumenckiej; to zaś wymaga znajomości

podstawy wydania weksla. W przypadku stwierdzenia, że wierzyciel dochodzi

wierzytelności z weksla, który stanowił zabezpieczenie umowy konsumenckiej

29

zawartej z pozwanym, nie wydaje się, by istniała inna droga zapewnienia pełnej

skuteczności unormowaniom Dyrektywy 93/13, niż zbadanie z urzędu treści

stosunku podstawowego łączącego wystawcę weksla będącego konsumentem

oraz wierzyciela wekslowego. Uwzględnić należy bowiem fakt, że w postępowaniu

nakazowym sąd nie uzasadnia decyzji o wydaniu nakazu, a tym samym nie sposób

ustalić, czy sąd wydając nakaz wziął pod uwagę unormowania chroniące

konsumenta.

Przyjęcie, że badanie treści konsumenckiego stosunku podstawowego jest

możliwe wyłącznie w przypadku wniesienia zarzutów, wobec prawnych i

finansowych uwarunkowań tej czynności procesowej, czyniłoby skorzystanie z

ochrony prawnej konsumenta, zapewnionej mu przez prawo wspólnotowe,

nadmiernie utrudnionym i nie realizowałoby celu prawa konsumenckiego, jakim jest

realne wyrównanie pozycji stron umowy konsumenckiej. Akceptacja takiego

stanowiska w praktyce prowadziłaby do stworzenia możliwości wykorzystywania

instytucji weksla in blanco jako instrumentu, w oparciu o który, skutecznie

obchodzić można byłoby przepisy chroniące konsumenta. Akceptacja takiego stanu

rzeczy jest nie do pogodzenia z zasadą państwa prawnego urzeczywistniającego

zasady sprawiedliwości społecznej. Jest to jednak już wniosek wykraczający poza

badanie szczegółowej podstawy kontroli nadzwyczajnej z pktu 1) art. 89 § 1 u.SN

i dotyczy ogólnej podstawy funkcjonalnej sformułowanej in principio tego przepisu.

W praktyce zatem, stosując przepisy kodeksu postępowania cywilnego

regulujące postępowanie nakazowe z weksla, przy ich interpretacji dokonanej w

świetle orzecznictwa TSUE, sąd zobowiązany jest skierować sprawę do

postępowania zwykłego jeżeli pozwanym jest osobą fizyczną, którą w kontekście

działalności wierzyciela wekslowego oraz w świetle treści pozwu lub załączonych

do niego dowodów, należy uznać za konsumenta.

10. W sprawie, gdzie pozwanym jest konsument, wynikająca z Konstytucji

regulacja dotycząca obowiązku zapewnienia jego skutecznej ochrony przed

nieuczciwymi praktykami rynkowymi, wymaga, by sądy mogły badać zgodność

z prawem postanowień umowy o pożyczkę konsumencką również w postępowaniu

nakazowym z weksla własnego in blanco, stanowiącego zabezpieczenie tej umowy.

30

Warto zaznaczyć, że także powódka w odpowiedzi na skargę przyznała,

że konsekwencją rozstrzygnięcia TSUE w sprawie C-176/17 jest obowiązek

przyjęcia, że przepisy prawa krajowego z uwagi na zasadę pierwszeństwa prawa

unijnego i obowiązek bezpośredniego stosowania dyrektywy nr 93/13/EWG, nie

zabraniają sądom orzekającym w sprawie, badania treści stosunku podstawowego

łączącego wystawcę oraz wierzyciela wekslowego przed wydaniem nakazu zapłaty

z weksla w postępowaniu nakazowym (s. 3-4 odpowiedzi). Chybione są natomiast

wnioski powódki, co do tego, iż wydanie nakazu zapłaty świadczy o tym, że sąd nie

miał wątpliwości co do treści dochodzonego roszczenia wekslowego. Z

uzasadnienia nakazu, sporządzonego na podstawie art. 92 u.SN na potrzeby

prowadzonej w tej sprawie kontroli nadzwyczajnej, wynika niezbicie, że sąd

wydający nakaz zapłaty poprzestał wyłącznie na formalnej ocenie przedłożonego

weksla i nie brał w ogóle pod uwagę konsumenckiego charakteru zobowiązań,

które były tym wekslem zabezpieczone.

11. Oceniając zakres naruszenia konstytucyjnej zasady ochrony konsumenta

należy dokonać oceny tego czy, a jeśli tak, to w jakim stopniu, sąd wydając

zaskarżone orzeczenie uwzględnił tę zasadę. W przedmiotowej sprawie Sąd

Rejonowy w W. zastosował wprost przepisy k.p.c. nie uwzględniając konsumenckiej

natury podstawowego stosunku prawnego i co za tym idzie, przepisów o ochronie

konsumenta. Przepisy proceduralne mają służyć zapewnieniu pewności prawa ale

ich zastosowanie nie może prowadzić do dalszego osłabienia konstytucyjnie

gwarantowanej ochrony konsumenta. O ile więc, zgodnie z interpretacją Dyrektywy

93/13/EWG, nie jest zabronione posługiwanie się wekslem in blanco jako

zabezpieczeniem umowy pożyczki konsumenckiej, o tyle weksel taki nie może być

jedyną podstawą wydania nakazu zapłaty. W postępowaniu nakazowym toczącym

się na podstawie weksla własnego wystawionego przez konsumenta in blanco i

następnie uzupełnionego przez wierzyciela, sytuacja pozwanego konsumenta jest

zdecydowanie słabsza, ponieważ możliwość wniesienia zarzutów wiąże się ze

spełnieniem przesłanek, które w świetle wyroku TSUE są zbyt rygorystyczne, by

zapewniały równorzędną pozycję konsumenta względem wierzyciela

dysponującego wekslem in blanco. W efekcie, pożyczkobiorca będący

konsumentem nie ma możliwości adekwatnej obrony swoich interesów poprzez

31

efektywne przeprowadzenia dowodów na okoliczności takie jak wygaśnięcie lub

nieistnienie zobowiązania, a także nie ma efektywnej możliwości zakwestionowania

jego wysokości.

Wobec powyższego, należy uznać, że Sąd Rejonowy w W. wydając dnia 29

marca 2018 r. nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla naruszył

konstytucyjną zasadę ochrony konsumentów wynikającą z art. 76 Konstytucji nie

zapewniając konsumentowi ochrony przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi w

sposób, jakiego wymaga Dyrektywa 93/13/EWG. Wydając nakaz zapłaty na

podstawie weksla wystawionego in blanco sąd nie uwzględnił okoliczności, że

służył on zabezpieczeniu wierzytelności konsumenckiej i tym samym nie uwzględnił

ochrony przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi, należnej osobom

zobowiązanym umową pożyczki konsumenckiej.

III.

12. Jak już wspomniano, obok powołanej w skardze nadzwyczajnej

podstawy szczegółowej (art. 89 § 1 pkt 1 u.SN), w przypadku każdej skargi

nadzwyczajnej dokonywana jest kontrola konstytucyjności konkretnych aktów

stosowania prawa w oparciu o przesłankę ogólną (funkcjonalną), przy czym w tym

przypadku chodzi nie tylko o wykazanie, iż doszło do naruszenia zasady

demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości

społecznej, ale niezbędne jest wykazanie, iż uwzględnienie skargi jest konieczne

dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego

urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

Warto zauważyć, że w uzasadnieniu do projektu ustawy zmieniającej

brzmienia tego przepisu, w taki sposób aby wstępny warunek wniesienia skargi

nadzwyczajnej realizował expressis verbis naczelną zasadę ustroju

Rzeczypospolitej Polskiej wywodzącą się z art. 2 Konstytucji, zostało podkreślone,

że intencją ustawodawcy było dopuszczenie wniesienia skargi „tylko wtedy, gdy

będzie to absolutnie niezbędne z punktu widzenia zasady demokratycznego

państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej” (zob.

uzasadnienie Poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym

oraz niektórych innych ustaw z dnia 2 maja 2018 r., Druk nr 2480).

Zasada demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady

32

sprawiedliwości społecznej ma charakter kompleksowy, tj. składa się na nią szereg

innych zasad, niekoniecznie zawsze ze sobą harmonizujących. Orzecznictwo

Trybunału Konstytucyjnego wyinterpretowało z zasady demokratycznego państwa

prawnego szereg zasad pochodnych, które w literaturze grupowane są w różnych

typologiach. Wskazuje się w tym kontekście, jako na wynikające z art. 2 Konstytucji

RP, m.in. zasadę zaufania obywatela do państwa i zasadę bezpieczeństwa

prawnego jednostki, które wydają się mieć istotne znaczenie dla należytego

przeprowadzenia kontroli nadzwyczajnej w niniejszym postępowaniu.

W świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego ochronie konstytucyjnej

podlegać musi zaufanie obywateli nie tylko do litery prawa, ale przede wszystkim

do sposobu jego interpretacji przyjmowanej w praktyce stosowania prawa przez

organy państwa (zob. wyroki: z 9 października 2001 r., SK 8/00; z 27 kwietnia

1997 r., U 11/97). Państwo powinno być zatem lojalne wobec adresatów norm,

które stanowi (zob. wyroki: z 20 stycznia 2009 r., P 40/07; z 15 lutego 2005 r., K

48/04, OTK ZU nr 2/2005, poz. 15). Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał,

że w demokratycznym państwie prawnym stanowienie i stosowanie prawa nie

może być pułapką dla obywateli (zob. wyrok z 20 stycznia 2009 r., P 40/07;

orzeczenie z 3 grudnia 1996 r., K. 25/95, OTK ZU nr 6/1996, poz. 52; wyrok TK z:

10 kwietnia 2001 r., U 7/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 56; 5 listopada 2002 r., P 7/01,

OTK ZU nr 6/2002, poz. 80; 7 czerwca 2004 r., P 4/03, OTK ZU nr 6/2004, poz. 55;

15 lutego 2005 r., sygn. K 48/04; 29 listopada 2006 r., SK 51/06, OTK ZU nr

10/2006, poz. 156). Stanowisko to prezentuje również Sąd Najwyższy (zob.

postanowienia: z 18 czerwca 2020 r., I NSNc 45/19; z 22 maja 2019 r., I NSNc 3/19;

z 26 lipca 2007 r., IV KK 174/07; wyroki: z 8 maja 2019 r., I NSNc 2/19; z 13 maja

2020 r., I NSNc 28/19).

Skarżący wskazał w petitum skargi, iż wnosi ją z uwagi na konieczność

zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego

urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej i powtórzył to stanowisko

również w uzasadnieniu zasadnie wskazując jednocześnie, że wymóg ten

nawiązuje ściśle do treści zasady ustrojowej wyrażonej w art. 2 Konstytucji (s. 4-5

skargi). Dodatkowo, Prokurator Generalny zasadnie wskazał, że z przepisu tego

wyprowadzana jest pochodna zasada zaufania obywatela do państwa, z którą

33

wiąże się bezpośrednio zasada bezpieczeństwa prawnego. W myśl tej zasady,

prawo stanowione i stosowane powinno być w ten sposób, aby możliwa była

przewidywalność działań organów państwa, a przez to także prognozowanie

działań własnych zainteresowanego (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego

z 20 stycznia 2009 r., P 40/07, OTK ZU nr 1/2009, poz. 4, Dz.U. 2009, nr 11

poz. 66).

W uzasadnieniu Skarżący podniósł także, że „zasada ta wiąże się z ideą

solidarności partnerów społecznych określoną w art. 20 Konstytucji, z której

wyprowadzany jest nakaz poszukiwania mechanizmów równoważących interesy

stron w sposób minimalizujący ewentualne antagonizmy, co może wymagać

stanowienia właściwych regulacji osłonowych (tak m.in. wyrok Trybunału

Konstytucyjnego z 17 marca 2008 r., K 32/05, OTK ZU nr 2/2008, poz. 27, Dz. U.

2008, nr 51, poz. 299)” (s. 16 i 18 skargi).

Skarżący na podstawie tych ogólnych stwierdzeń doszedł do słusznego

wniosku, że normy chroniące konsumentów, realizujące przedmiotowe zasady,

mają na celu zapewnienie równowagi między profesjonalnym uczestnikiem obrotu,

jakim jest przedsiębiorca, a konsumentem. Odnosząc to stwierdzenie do

przedmiotowej sprawy wskazano, że „wydanie przez Sąd orzeczenia,

nakładającego na stronę będącą konsumentem obowiązek zapłaty, bez badania

prawidłowości stosunku podstawowego z uwagi na istniejące wątpliwości, co do

jego uczciwego charakteru, z którego wynika zobowiązanie, w sytuacji, gdy jego

drugą stroną jest przedsiębiorca, jest niewątpliwie sprzeczne z zasadą

demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości

społecznej” (s. 16). Skarżący ponadto zauważył, że w przedmiotowej sprawie

niewystarczające okazały się regulacje mające na celu „ochronę interesów

konsumentów w sytuacji, gdy działania przedsiębiorcy wykonującego

m.in. działalność w zakresie udzielania pożyczek gotówkowych godzą w interesy

ogólnospołeczne i dotykają szerokiego kręgu uczestników rynku” (s. 16 skargi).

W przedmiotowej sprawie pozwany jako konsument, zawierając umowę

pożyczki mógł być przekonany, że skoro państwo nie zabrania prowadzenia

określonego rodzaju działalności, w postaci udzielania pożyczek przez podmioty

inne niż banki, jego interes jest należycie chroniony przez państwo przed

34

nieuczciwymi praktykami rynkowymi, które mogą być stosowane przez

przedsiębiorców. Tymczasem, sąd nie uwzględnił faktu, iż pozwany jest

konsumentem i że jako słabsza strona umowy podlega ochronie, która w przypadku

postępowania toczącego się przed sądem powinna polegać na weryfikacji czy

dochodzone roszczenie jest zasadne oraz czy nie doszło do naruszenia przepisów

chroniących konsumenta przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Nie

uwzględniając zatem konsumenckiego charakteru stosunku podstawowego, sąd nie

wywiązał się z obowiązku wynikającego z art. 76 Konstytucji RP w związku z

unormowaniami art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13, ograniczając się jedynie do

formalnego sprawdzenia, czy weksel przedłożony przez powódkę został należycie

wypełniony, a jego treść i prawdziwość nie budzą wątpliwości. Wobec uznania

przez TSUE za zbyt rygorystyczne, jak na wymagania obrotu konsumenckiego,

warunków wykonania prawa do wniesienia zarzutów na gruncie k.p.c. (zob. wyrok

TSUE z 13 września 2018 r. P. C-176/17, EU:C:2018:711, pkt 69; podobnie wyrok z

18 lutego 2016 r., Finanmadrid EFC, C-49/14, EU:C:2016:98, pkt 52 i przytoczone

tam orzecznictwo; postanowienie z dnia 21 czerwca 2016 r., Aktiv Kapital Portfolio,

C-122/14, niepublikowane, EU:C:2016:486, pkt 37) przyjąć należy, że – w świetle

art. 2 Konstytucji – sąd nie chronił należycie zaufania, jakie konsument ma prawo w

nim pokładać (tak Skarżący na s. 17 skargi).

Sposób zastosowania obowiązujących przepisów jaki miał miejsce

w przedmiotowej sprawie spowodował zatem, że pozwany, jako konsument, znalazł

się w „pułapce”, bowiem będąc już stroną uprzednio zawartej umowy, na etapie

postępowania sądowego została de facto pozbawiony należytej ochrony, tj. sąd

rozstrzygnął sprawę ignorując konsumencki charakter stosunku wiążącego

pozwanego z powodową spółką. Tym samym, w rozpatrywanej sprawie, w świetle

art. 2 w zw. z art. 76 Konstytucji i art. 7 ust. 1 Dyrektywy 13/93, pozew o wydanie

nakazu zapłaty rozpatrzono w nieadekwatnym trybie. Tymczasem, przesłankami do

skierowania sprawy do postępowania zwykłego były już same informacje zawarte w

dowodzie nazwanym przez powoda w treści pozwu o wydanie nakazu zapłaty:

„wezwanie do wykupu weksla” (k. 3 akt. I Nc (...)), a stanowiącym załącznik do

pozwu. Dokument ten, kierowany do pozwanego, został zatytułowany

„zawiadomienie”, a w jego treści po pierwsze wprost zostało wskazane, że pismo to

35

stanowi wypowiedzenie umowy pożyczki zawartej pomiędzy Profit Credit S.A. a

pozwanym, w związku z niepłaceniem zobowiązań „zgodnie z ustalonym

kalendarzem spłat do w/w pożyczki” (k. 5 akt I Nc (...)). Z dalszej jego treści wynika,

iż pozwany jest wzywany do zapłaty wskazanej w piśmie kwoty (12.433,66 zł) oraz,

że jest poinformowany o wypełnieniu weksla in blanco, wraz z informacją, że w

przypadku niezapłacenia w terminie 10 dni sprawa zostanie skierowana na drogę

sądową. Posiadając takie informacje sąd rejonowy z łatwością mógł ustalić, że

sprawa dotyczy umowy konsumenckiej, co obligowało go do skierowania sprawy do

postępowania zwykłego celem zbadania umowy pożyczki na okoliczność zgodności

jej postanowień z prawem.

Wobec nieskierowania sprawy do postępowania zwykłego, nakaz zapłaty

wykorzystany został jako instrument, który zwiększył dysproporcje pomiędzy

partnerami społecznymi. W ten sposób, sąd orzekający w imieniu Rzeczypospolitej

Polskiej, będącej w świetle art. 2 Konstytucji RP demokratycznym państwem

prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej, i którego

obowiązkiem jest m.in. ochrona konsumentów, wsparł działania przedsiębiorcy

nakierowane na wykorzystanie słabszej pozycji konsumenta – który nie był w stanie

się skutecznie bronić.

W przedmiotowej sprawie zatem już tylko z tego powodu, zasadnym jest

uznanie, iż uchylenie zaskarżonego nakazu jest konieczne dla zapewnienia

zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego

zasady sprawiedliwości społecznej.

13. Skarżący, powołując się na orzecznictwo TK zwrócił również uwagę, że

„zasada ta wiąże się z ideą solidarności partnerów społecznych określoną w art. 20

Konstytucji, z której wyprowadzany jest nakaz poszukiwania mechanizmów

równoważących interesy stron w sposób minimalizujący ewentualne antagonizmy,

co może wymagać stanowienia właściwych regulacji osłonowych (zob. m.in. wyrok

TK z 17 marca 2008 r., K 32/05, OTK ZU nr 2/2008, poz.27, Dz.U. 2008, nr 51, poz.

299) (s. 16 skargi).

Zarówno samo brzmienie art. 2 Konstytucji, jak i orzecznictwo TK wskazuje,

że sprawiedliwość społeczna jest celem, który ma być urzeczywistniany przez

demokratyczne państwo prawne. Nie jest bowiem demokratycznym państwem

36

prawnym państwo, które nie realizuje idei sprawiedliwości, przynajmniej

pojmowanej jako dążenie do zachowania równowagi w stosunkach społecznych i

powstrzymywanie się od kreowania nieusprawiedliwionych, niepopartych

obiektywnymi wymogami i kryteriami przywilejów dla wybranych grup obywateli

(zob. wyrok TK z: 12 kwietnia 2000 r., K 8/98, OTK 2000, nr 3, poz. 87 oraz z 19

grudnia 2012 r., K 9/12, OTK-A 2012, Nr 11, poz. 136). Odnosząc się do wzajemnej

relacji zasady zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa oraz

sprawiedliwości społecznej - Trybunał wskazał, że zasad tych nie należy sobie

przeciwstawiać, bowiem sprawiedliwość społeczna jest celem, który ma

urzeczywistniać demokratyczne państwo prawne” (zob. wyrok TK z 12 kwietnia

2000 r., K 8/98, OTK 2000, Nr 3, poz. 87; zob. też wyrok TK z 17.6.2003 r., P 24/02,

OTK-A 2003, nr 6, poz. 55).

Jak zaznaczył Trybunał, wyrażona w art. 2 Konstytucji zasada

sprawiedliwości społecznej nie stanowi jedynie ogólnej zasady ustrojowej

Rzeczypospolitej Polskiej czy też swoistej „dyrektywy programowej”. Zdaniem

Trybunału Konstytucyjnego, na gruncie tego przepisu można wskazać szczególne

prawo podlegające ochronie, jakim jest prawo do sprawiedliwego traktowania, jeśli

zarazem jest ono odnoszone do sfery stosunków objętych gwarancjami

konstytucyjnymi, choćby ogólnie ujętymi. Jest ono sprzężone z obowiązkiem

państwa stania na straży sprawiedliwości społecznej poprzez zaniechanie aktów

(działań) mogących stać z nią w sprzeczności oraz eliminowanie takich aktów,

które uznano za godzące w tę zasadę. Dotyczy to zarówno etapu stanowienia,

jak i stosowania prawa (zob. wyrok TK z 12 grudnia 2001 r., SK 26/01, OTK 2001,

nr 8, poz. 258).

Uwzględnienie skargi nadzwyczajnej pozwoli przywrócić równowagę w

stosunkach społecznych, zachwianą przez fakt nieuwzględnienia przez sąd

ochrony konsumenta w postępowaniu nakazowym. Uchylenie nakazu nie

przesądza bowiem o rozstrzygnięciu sprawy przez sąd rozpoznający powództwo, a

zatem powódka nie została pozbawiona swojego prawa, a jednocześnie pozwala to

na wzięcie pod uwagę sądowi meriti całokształtu okoliczności prawnych i

faktycznych, które w świetle zasady demokratycznego państwa prawnego

urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej winny zostać wzięte pod

37

uwagę.

14. Dokonując teraz wyważenia racji, jakie w świetle art. 2 Konstytucji

przemawiają za utrzymaniem w mocy prawomocnego nakazu zapłaty wydanego

z naruszeniem art. 76 Konstytucji RP w zw. z art. 7 ust. 1 Dyrektywy 13/93, a

ogółem racji wynikających w świetle orzecznictwa TK z integralnie pojmowanej

zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady

sprawiedliwości społecznej, a przemawiających za tym, by nakaz ten uchylić,

należy jednoznacznie stwierdzić, że uchylenie tego nakazu będzie proporcjonalnym

środkiem pozwalającym zapewnić zgodność decyzji jurysdykcyjnych z art. 2

Konstytucji RP. Istotną przesłanką dla takiego wniosku jest fakt, że akceptacja

praktyki orzeczniczej, polegającej na wydawaniu nakazu zapłaty przeciwko

konsumentowi na podstawie samej tylko treści weksla przedstawionego przez

przedsiębiorcę, bez kontroli treści umowy, na podstawie której doszło do jego

wystawienia, mogłoby doprowadzić do powstania mechanizmu obejścia Dyrektywy

13/93 i zagrozić zbiorowym interesom konsumentów.

Nie budzi wątpliwości, że dalsze pozostawanie w obrocie prawnym

zaskarżonego nakazu zapłaty skutkowałoby utrzymaniem istnienia długu

pozwanego P. M. w postaci dokonanej i pozostałej do wykonania egzekucji w

rozmiarze dotkliwie ingerującym w jego prawa majątkowe, a w szczególności w

prawo własności chronione przez art. 21 i art. 64 Konstytucji RP. W ocenie Sądu

Najwyższego, za uwzględnieniem skargi nadzwyczajnej, przemawia również

zagwarantowane na poziomie konstytucyjnym prawo własności pozwanego.

Za słusznością powyższego sposobu rozstrzygnięcia sprawy niewątpliwie

przemawia także fakt, iż na podstawie zaskarżonego nakazu zapłaty wciąż toczy

się postępowanie egzekucyjne przed komornikiem sądowym przy Sądzie

Rejonowym w W. M. J., sygn. akt II Km (…), także z wynagrodzenia za pracę

dłużnika P. M. (wstrzymane postanowieniem Sądu Rejonowego w W. z dnia 2

lutego 2021 r. do czasu rozstrzygnięcia skargi nadzwyczajnej). Trudno przyjąć tym

samym, iż skutki zaskarżonego nakazu zapłaty z dnia 29 marca 2018 r. są

nieodwracalne, skoro w ramach postępowania egzekucyjnego do wyegzekwowania

komorniczego od P. M. pozostała jeszcze kwota, której egzekwowanie negatywnie i

uciążliwie wpływa na sytuację ekonomiczną pozwanego i jego rodziny (s. 9

38

odpowiedzi pozwanego na skargę nadzwyczajną).

Wobec powyższego, zasadnym jest uznanie, iż uchylenie zaskarżonego

nakazu jest konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego

państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. Sąd

rozpoznając sprawę powinien uwzględnić treść umowy i dokonać oceny czy w

przedmiotowym stanie faktycznym roszczenie, w szczególności jego wysokość, jest

zgodne z prawem w świetle przepisów chroniących konsumenta.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy, na podstawie art. 91 § 1 u.SN,

w zw. z art. 2 oraz art. 76 Konstytucji RP, uchylił w całości nakaz zapłaty wobec P.

M., przekazując sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w W..

Jednocześnie, na podstawie art. 39818 k.p.c. w zw. z art. 95 pkt 1 u.SN Sąd

Najwyższy zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania wywołanego

wniesieniem skargi nadzwyczajnej.