Pełny tekst

Wyrok wydany w składzie: przewodnicząca - sędzia SO Ewa Pisula-Dąbrowska. Sąd Ok-ręgowy w Warszawie-Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, po rozpoznaniu w dniu 25 marca 2004 r. odwołania Powszechnego Funduszu Finansowego "J." sp. z o.o. w W. od de-cyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 22 kwietnia 2003 r., sygn. akt DDK-61-4/03/MOK, zmienił zaskarżoną decyzję. Decyzją nr 4/2003 z 22 kwietnia 2003r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów po przeprowadzeniu z urzędu postę-powania uznał, iż wykorzystywane przez Powszechny Fundusz Finansowy "J." sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie w umowach z konsumentami postanowień wzorca umów określo-nych w decyzji stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 23a ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Swoją decyzję Prezes Urzędu oparł na ustaleniu, iż postanowienia wzorca umów stosowane przez Powszechny Fundusz Finansowy "J." sp. z o.o. zwany dalej Spółką zostały wpisane do re-jestru niedozwolonych postanowień umownych. W uzasadnieniu decyzji Prezes przywołał treść uznanych za niedozwolone przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów klauzul, wskazał sygnaturę akt, w których sąd uznał te postanowienia za niedozwolone. Jednocześ-nie stwierdził, iż postanowienia stosowane przez Spółkę w umowach z konsumentami różnią się literalnie od postanowień wpisanych do rejestru klauzul, ale są tożsame w treści. Prezes przyjął, iż niedozwolonymi postanowieniami umownymi jest każde zachowanie jak zawarte w postanowieniu wpisanym do rejestru. Podkreślał, iż postanowienia wzorców umów, które mieszczą się w hipotezie klauzuli wpisanej do rejestru, stanowią niedozwolone postanowienia, albowiem nie jest konieczna dokładna literalna identyczność klauzuli wpisanej do rejestru i klauzuli z nią porównywalnej. Jako podstawę prawną wskazał art. 23a ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 47943 kpc. Od powyższej de-cyzji odwołanie wniosła powodowa spółka - Powszechny Fundusz Finansowy "J." sp. z o.o. z siedzibą w W. (...) Rozpoznając odwołanie, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił i zważył, co następuje: Zgodnie z art. 23a ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy. Nie jest zbiorowym interesem konsumentów suma indywidualnych interesów konsumentów. Za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów - zgodnie z art. 23a ust. 2 powołanej ustawy będącym podstawą wydania zaskarżonej decyzji - uważa się w szczególności stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 47945 Kodeksu postępowania cywilnego, naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, nieuczciwą lub wprowadzającą w błąd reklamę i inne czyny nieuczciwej konkurencji godzące w zbiorowe interesy konsumentów. Dla uznania danego zachowania za wymienioną wyżej praktykę, konieczne jest, aby miało ono charakter bezprawny. Stwierdzenie istnienia przedmiotowej praktyki wymaga zatem spełnienia dwóch przesłanek:
a) bezprawności działania,
b) naruszenia zbiorowego interesu konsumentów. Art. 23a ust. 2 zawiera jedynie przykładowy katalog bezprawnych działań mieszczących się w zakresie ust. 1. W uzasadnieniu do projektu ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. zawarte jest stwierdzenie, iż same przepisy art. 23a-23d nie regulują konstrukcji bezprawności działań przedsiębiorcy. Jednak na podstawie art. 23a ust. 2 można sformułować samoistną przesłankę bezprawności, jeżeli ustali się,że przedsiębiorca stosował postanowienia wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 47945Kodeksu postępowania cywilnego. Wobec powyższego konieczne było ustalenie charakteru prawnego wzorców umownych oraz rejestru postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone. Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym wzorzec umowny stosowany przez jakiegokolwiek przedsiębiorcę ma charakter nienormatywny. Oznacza to, że nie mają one mocy obowiązującej, jaka cechuje przepisy prawne. Źródłem mocy wiązania wzorców jest teraz w zasadzie konsens stron. Wykładnię wzorców oprzeć więc należy wyłącznie na treści art. 65 kc, a nie na regułach interpretacji prawa. Ustalenie treści oświadczenia woli należy do ustaleń faktycznych, czyli ustalenia zachowań, z których wynika - przy uwzględnieniu obowiązujących zwyczajów, okoliczności, zasad współżycia społecznego - zamiar przejawienia woli wywołujący określone skutki prawne, przy czym dla stron istotny jest cel gospodarczy. Jeżeli chodzi o oświadczenia woli ujęte w formie pisemnej, czyli wyrażone w dokumencie, to sens tych oświadczeń ustala się, przyjmując za podstawę wykładni przede wszystkim tekst dokumentu. W procesie jego interpretacji podstawowa rola przypada językowym regułom znaczeniowym. Wykładni poszczególnych wyrażeń dokonuje sięz uwzględnieniem kontekstu, w tym także związków treściowych występujących między zawartymi w tekście postanowieniami. Uwzględnieniu podlegają również okoliczności, w jakich oświadczenie woli zostało złożone, jeżeli dokument obejmuje takie informacje, a także cel oświadczenia woli wskazany w tekście lub zrekonstruowany na podstawie zawartych w nim postanowień. Tekst dokumentu nie stanowi wyłącznej podstawy wykładni ujętych w nim oświadczeń woli składanych indywidualnie oznaczonym osobom. Pomimo ograniczeń dowodowych, które znalazły wyraz w treści art. 247 kpc, dopuszczalny jest dowód ze świadków lub z przesłuchania stron, jeżeli jest to potrzebne do wykładni niejasnych oświadczeń woli stron zawartych w dokumencie. W takim wypadku bowiem wspomniane dowody nie są skierowane przeciw osnowie dokumentu, a jedynie posłużyć mają jej ustaleniu wdrodze wykładni. W procesie wykładni zawartych w dokumencie oświadczeń woli składanych indywidualnie adresatom dopuszczalne jest zatem sięgnięcie do takich okoliczności towarzyszących złożeniu oświadczenia woli, które mogą być stwierdzone za pomocą pozadokumentowych środków dowodowych. Interpretacja oświadczenia woli w takim wypadku przebiega według ogólnych zasad kombinowanej metody wykładni. Wiążący prawnie sens oświadczenia woli ustala się więc, mając w pierwszej kolejności na uwadze rzeczywistą wolę stron, a dopiero wtedy gdy nie da się jej ustalić, sens ten ustala się na podstawie przypisania normatywnego (z uzasadnienia uchwały 7 sędziów SN z 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95, OSNIC 1995 nr 12, poz. 168). Mając powyższe na uwadze, uznać należy, iż niemożliwa jest wykładnia polegająca na porównawczej subsumcji wyłącznie treści poszczególnych postanowień badanej konkretnej umowy do hipotez innych klauzul umownych zawartych w innych wzorcach umów. Nie można tracić z pola uwagi, iż postanowienia wzorców umownych, które znalazły się w rejestrze jako niedozwolone, wywodzą się z abstrakcyjnej kontroli dokonywanej przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów konkretnego, rozpatrywanego tekstu wzorca umownego. Abstrakcyjnie oznacza tyle, że dotyczy wszystkich potencjalnych konsumentów konkretnego przedsiębiorcy (rozszerzona prawomocność). Zgodnie z art. 47942 kpc sąd w razie uwzględnienia powództwa w sentencji wyroku przytacza treść konkretnych postanowień wzorca umowy uznanych zaniedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania w obrocie z konsumentami. Wyrok taki nie jest aktem prawnym, lecz aktem stosowania prawa. Wątpliwości może budzić treść art. 47943kpc, który stanowi: wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisaniauznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru. Określenie osóbtrzecich nie zostało zdefiniowane. Zdaniem sądu osoby trzecie to byłe, aktualne i przyszłe strony podmiotu - przedsiębiorcy, który stosuje w umowach z konsumentami -postanowienia uznane przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów za niedozwolone następnie wpisane do rejestru takich postanowień (art. 47945 § 2 kpc). W praktyce oznacza to, iż przedsiębiorca, który pomimo prawomocnego wyroku sądu, na mocy którego zarówno on, jak i stosowane przez niego niedozwolone postanowienia umowne zostały wpisanedo rejestru klauzul, nadal stosuje je w umowach z nowymi, aktualnymi konsumentami, że dopuszcza się tym samym praktyki polegającej na zbiorowym naruszeniu interesów konsumentów w rozumieniu art. 23a ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Zdaniem sądu, w żaden sposób nie można podzielić poglądu pozwanego Prezesa Urzędu, iż stosowanie przez różnych przedsiębiorców wzorców umów zawierających klauzule uznane już przez sąd za niedozwolone na kanwie innych stanów faktycznych i prawnych w drodze analogii, porównania, zbliżenia treści tych postanowień można uznać w drodze decyzji administracyjnej za niedozwolone (bo wpisane do rejestru) - a zatem naruszające zbiorowe interesy konsumentów. Nie można bowiem wykluczyć, iż analogiczne lub nawet identyczne postanowienia do wzorów zarejestrowanych jako niedozwolone nie będą w konkretnej sprawie uznane przez sąd jako niedozwolone w kontekście oceny całej umowy. (...) Dlatego sąd prezentuje pogląd, iż niedopuszczalnym uproszczeniem było przyjęcie, że skoro postanowienie wzorca jest już wpisane do rejestru jako zakazane niedozwolonego, tym samym jest niedozwolone zakazane do stosowania przez wszystkich abstrakcyjnych przedsiębiorców. Reasumując, określenie osoby trzecie zawarte w art. 47943 kpc w kontekściepraktyki określonej decyzją należy w ocenie sądu zawęzić podmiotowo do konkretnego przedsiębiorcy określonego w wyroku sądu i nieograniczonej abstrakcyjnej liczby konsumentów będących aktualnie lub w przyszłości stroną umów z tym konkretnie przedsiębiorcą. Zostrożności procesowej wyjaśnić należy, iż skoro podstawą wydania przedmiotowej zaskarżonej decyzji nie była przesłanka bezprawności działania przedsiębiorcy zart. 23a ust. 1 ustawy, rozważania sądu nie dotyczyły tej przesłanki. Ograniczyły się zatem do wskazanej podstawy prawnej decyzji - art. 23a ust. 2 ustawy. Reasumując, art. 23aust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów dotyczy li tylko tych konkretnych przedsiębiorców stosujących niedozwolone klauzule:
1) w stosunku do których Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów prawomocnym wyrokiem uznał, że stosują one w umowach z konsumentami zawieranych według wzorca postanowienia niedozwolone,
2) treść tych postanowień i oznaczenie przedsiębiorcy zostało wpisane do rejestru klauzul stosownie do art. 47945 § 2 kpc,
3) pomimo zaistnienia przesłanek określonych w pkt 1 i 2 przedsiębiorcy stosują nadal wyżej wymienione postanowienia w umowach z konsumentami. Zauważyć należy, iż powodowa spółka nie figuruje w rejestrze przedsiębiorców, o którym mowa w art. 47945 § 2 kpc. Nieprawidłowo zatem pozwany Prezes Urzędu uznał, iż działania tego przedsiębiorcy stanowią praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów - art. 23a ust. 2 ustawy o ochronie (...). Mając powyższe na uwadze, zaskarżoną decyzję należało zmienić - art. 47931 § 3 kpc. (...)