A. L-investigazzjoni hija affettwata mill-fatt li jien ċittadin barrani?

Huma biss il-persuni li jgawdu privileġġi u immunitajiet skont il-liġi jew il-liġi internazzjonali li huma esklużi mill-ġuriżdizzjoni tal-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi. Għalhekk, il-fatt li inti ċittadin barrani fih innifsu ma jaffettwax l-investigazzjoni.

Sakemm ma jkunx mitlub mill-awtorità tal-infurzar tal-liġi għal kompitu speċifiku fejn il-preżenza tiegħek tkun meħtieġa (b’mod partikolari, sabiex tagħti stqarrija bħala xhud), il-preżenza tiegħek matul l-investigazzjoni ġeneralment ma tkunx meħtieġa sakemm ma tixtieqx tkun preżenti għall-investigazzjoni. Madankollu, jeħtieġlek iżżomm kuntatt mal-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi u tindika l-indirizz li fih se tirċievi d-dokumenti.

Madankollu, jekk il-prosekuzzjoni kriminali titressaq għal reat volontarju punibbli bi priġunerija fil-medda superjuri ta’ aktar minn sentejn, jew għal reat imwettaq permezz ta’ negliġenza li jkun punibbli bi priġunerija fil-medda superjuri ta’ aktar minn 3 snin, il-qorti – jew l-imħallef fuq talba tal-prosekutur pubbliku fil-proċess preparatorju – jistgħu jimponu restrizzjoni li tikkonsisti fi projbizzjoni tal-ivvjaġġar barra mill-pajjiż jekk dan ikun meħtieġ sabiex jintlaħaq l-għan tal-proċedimenti kriminali. Ir-restrizzjoni titneħħa mill-president tal-kamra – u mill-prosekutur pubbliku ex officio fil-proċess preparatorju – jekk ir-raġunijiet għall-impożizzjoni tagħha ma jibqgħux japplikaw. Jekk tali restrizzjoni tkun ġiet imposta, għandek id-dritt li titlob li titneħħa fi kwalunkwe ħin. Tali restrizzjoni tista’ tiġi imposta wkoll fuqek bħala sostitut għall-arrest preventiv.

Jekk ma tafx biżżejjed il-lingwa Ċeka, għandek id-dritt li jkollok ċerti dokumenti importanti tradotti (eż. id-digriet sabiex tinbeda prosekuzzjoni kriminali, l-akkuża, is-sentenza) u l-proċedimenti quddiem l-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi jiġu interpretati fil-lingwa tan-nazzjonalità tiegħek jew f’lingwa oħra li inti tkun taf. Kwalunkwe konsultazzjoni mal-avukat tad-difiża tiegħek matul jew b’rabta diretta mal-proċedimenti kriminali tiġi interpretata wkoll fuq talba tiegħek.

B. X’inhuma l-istadji ta’ investigazzjoni?

Minflok għall-istadji, għandna nirreferu għat-tipi ta’ investigazzjonijiet, peress li l-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali jiddistingwi bejn il-proċess preparatorju sommarju, l-investigazzjoni standard u l-investigazzjoni estiża.

Madankollu, l-istadju tal-investigazzjoni huwa ppreċedut mill-istadju tal-eżami li huwa mmirat lejn il-verifika u l-identifikazzjoni ta’ jekk reat ikunx twettaq jew le, u lejn l-identifikazzjoni tal-awtur. F’dak l-istadju, il-persuna li kontriha jkunu qed jitmexxew il-proċedimenti kriminali jkun għad ma għandha l-ebda deżinjazzjoni formali, iżda l-persuni interrogati għandhom id-dritt għal għajnuna legali pprovduta minn avukat. Jekk tkun qiegħed tiġi interrogat bħala persuna suspettata f’dak l-istadju (jiġifieri fuq suspett li tkun wettaqt reat), int għandek id-dritt li tibqa’ sieket - dritt li dwaru trid tiġi avżat minn qabel.

Matul l-investigazzjoni, il-persuna li kontriha jkunu qegħdin jitwettqu l-proċedimenti kriminali diġà jkollha status formalizzat u għandha d-dritt li tkun assistita minn avukat tad-difiża. L-għan ta’ dan l-istadju huwa li jinkisbu u jiġu ddokumentati l-provi għall-finijiet tat-tressiq ta’ akkuża u tat-tmexxija ta’ proċedimenti quddiem qorti. Dan jinkludi, pereżempju, it-teħid ta’ stqarrijiet tax-xhieda, l-eżami ta’ oġġett, l-għoti ta’ perizji u atti oħra.

Meta tagħmel dan, l-awtorità tal-pulizija tfittex kemm evidenza inkriminanti kif ukoll dik li tiskaġuna.

Proċess preparatorju sommarju

Il-proċess preparatorju sommarju jseħħ fil-każ ta’ reati inqas serji (reati li jinstemgħu fil-prim’istanza minn qorti distrettwali, punibbli bi priġunerija fil-medda superjuri ta’ mhux aktar minn ħames snin) huwa rapidu u inqas formali. Proċess bħal dan jista’ jsir sakemm dan ma jkunx prekluż minn xi ostaklu ieħor (eż. ikun hemm raġunijiet għad-detenzjoni), dment li

• tkun inqbadt fl-att jew immedjatament wara; jew
• matul l-eżami ta’ kwerela jew ta’ talba oħra ta’ prosekuzzjoni, ikunu nstabu fatti li b’xi mod ieħor jiġġustifikaw il-ftuħ tal-prosekuzzjoni kriminali u tista’ tkun mistenni li tiġi mixli fi żmien ġimagħtejn mid-data meta l-awtorità tal-pulizija tkun infurmatek bl-att li tkun issuspettat li wettaqt u liema reat speċifiku jitqies li jikkostitwixxi dak l-att.

Il-proċess preparatorju sommarju jibda bin-notifika ta’ suspett matul l-ewwel interrogazzjoni.
Fil-proċess preparatorju sommarju għandek l-istess drittijiet bħal imputat, inkluż id-dritt għal avukat tad-difiża. Id-differenza ewlenija minn investigazzjoni standard fir-rigward tad-drittijiet tiegħek hija li l-proċess preparatorju sommarju ma jinbediex b’digriet formali sabiex tinbeda l-prosekuzzjoni kriminali (li inti tista’ tikkontesta permezz ta’ lment) u li ma għandekx id-dritt li tispezzjona l-fajl kriminali u li tipproponi provi addizzjonali fi tmiem il-proċess preparatorju sommarju; dan ma jippreġudikax id-dritt tiegħek li tispezzjona l-fajl kriminali (sakemm l-awtorità tal-pulizija ma tiċħadlekx dan id-dritt għal raġunijiet serji) u d-dritt tiegħek li tipproponi provi addizzjonali fi proċedimenti quddiem il-qorti.

Sakemm il-proċess preparatorju sommarju ma jiġix konkluż mod ieħor, dan jintemm b’mozzjoni għal sentenza
(fil-prinċipju, akkuża simplifikata mingħajr raġunament). Il-mozzjoni tiġi ppreżentata lill-qorti mill-prosekutur pubbliku.

Investigazzjoni standard

Investigazzjoni ta’ dan it-tip tibda bin-notifika tad-digriet sabiex tinbeda l-prosekuzzjoni kriminali kontrik; għandek id-dritt li tikkontesta d-digriet permezz ta’ lment. Int għandek id-dritt għal avukat tad-difiża fl-investigazzjoni. Għall-kuntrarju tal-proċess preparatorju sommarju, l-investigazzjoni titwettaq fir-rigward ta’ reati aktar serji (madankollu, issir ukoll investigazzjoni standard jekk ikun hemm ostaklu għat-twettiq ta’ proċess preparatorju sommarju jew jekk dak il-proċess ma jkunx tlesta fil-limitu ta’ żmien preskritt), u hija itwal u aktar formali minn proċess preparatorju sommarju. Kif diġà ssemma, inti u l-avukat tad-difiża tiegħek għandkom id-dritt li tispezzjonaw il-fajl kriminali u tissottomettu provi addizzjonali fi tmiem l-investigazzjoni. Sakemm l-investigazzjoni ma tiġix konkluża mod ieħor, din tintemm bil-preżentazzjoni ta’ akkuża; l-akkuża tiġi ppreżentata lill-qorti mill-prosekutur pubbliku. Għall-kuntrarju ta’ mozzjoni għal sentenza, akkuża kriminali tinkludi fiha raġunament.

Investigazzjoni estiża

Issir investigazzjoni estiża fir-rigward tal-aktar reati serji, li jiġu pproċessati quddiem il-qorti reġjonali kompetenti fil-prim’istanza (reati punibbli f’konformità mal-Kodiċi Kriminali bi priġunerija b’medda aktar baxxa ta’ mill-inqas ħames snin jekk ikunu punibbli b’sentenza eċċezzjonali, jew ċerti reati elenkati). Investigazzjoni ta’ dan it-tip hija mistennija li tkun l-itwal u għalhekk jinġabru u jittieħdu l-provi b’mod aktar estensiv milli f’investigazzjoni standard. Dan huwa l-uniku aspett li jiddistingwi l-investigazzjoni estiża mill-investigazzjoni standard. Investigazzjoni estiża tinbeda b’digriet sabiex tinbeda prosekuzzjoni kriminali u tintemm bil-preżentazzjoni ta’ akkuża kriminali sakemm ma jiġix konkluż mod ieħor.

i. Il-fażi tal-ġbir tal-evidenza / is-setgħat tal-investigaturi

Dan l-istadju tal-proċedimenti kriminali jitwettaq minn awtorità tal-pulizija taħt is-superviżjoni ta’ prosekutur pubbliku, li jista’ jagħti struzzjonijiet vinkolanti lill-awtorità tal-pulizija, jipparteċipa fl-atti mwettqa, jirreferi l-każ lura lill-awtorità tal-pulizija bi struzzjonijiet għal supplimentazzjoni, jikkanċella d-deċiżjonijiet u l-miżuri illegali jew mhux ġustifikati tal-awtorità, eċċ. Għandek id-dritt titlob lill-prosekutur pubbliku jirrieżamina l-passi meħuda mill-awtorità tal-pulizija (sakemm din ma tkunx deċiżjoni li għandek id-dritt li tippreżenta lment kontriha).

Xi atti jistgħu jitwettqu fil-proċess preparatorju biss mill-prosekutur pubbliku (eż. il-waqfien tal-proċess preparatorju) jew soġġetti għall-approvazzjoni minn qabel tal-prosekutur pubbliku (eż. il-qbid ta’ assi sakemm ma jkunx hemm ħtieġa għal azzjoni urġenti). L-aktar interferenzi serji mad-drittijiet u l-libertajiet fundamentali mbagħad jiġu deċiżi minn imħallef (eż. iż-żamma taħt arrest preventiv, il-ħruġ ta’ mandat ta’ arrest, mandat ta’ tiftix u interċettazzjoni).

ii. Arrest mill-pulizija

Jekk int diġà ġejt akkużat u hemm raġunijiet għaż-żamma taħt arrest preventiv sakemm isir il-proċess, l-awtorità tal-pulizija tista’ żżommok detenut. Madankollu, il-pulizija jeħtiġilha tinforma minnufih lill-prosekutur pubbliku dwar id-detenzjoni u tipprovdi lill-prosekutur b’dokumenti bil-miktub meħtieġa minn dan tal-aħħar sabiex jippreżenta, jekk ikun meħtieġ, mozzjoni għal żamma taħt arrest preventiv. Il-mozzjoni trid tiġi ppreżentata sabiex jiġi żgurat li inti tkun tista’ tiġi titressaq quddiem qorti fi żmien 48 siegħa mid-detenzjoni; inkella, trid tinħeles.

Jekk tkun għadek ma ġejtx akkużat iżda tkun suspettat li wettaqt reat, u jekk ikun hemm xi raġuni biex tinżamm taħt arrest preventiv, l-awtorità tal-pulizija tista’ żżommok detenut f’każijiet urġenti, anke jekk il-prosekuzzjoni kriminali tiegħek tkun għadha ma bdietx (eż. jekk ikun impossibbli li tiġi nnotifikat bid-digriet sabiex tinbeda l-prosekuzzjoni kriminali). L-arrest jeħtieġ il-kunsens minn qabel tal-prosekutur pubbliku f’dawn il-każijiet. Mingħajr dan il-kunsens, id-detenzjoni hija possibbli biss jekk il-kwistjoni tkun urġenti u l-kunsens minn qabel ma jkunx jista’ jinkiseb. Inti tiġi interrogat mill-awtorità tal-pulizija li żammitek detenut. Int għandek id-dritt li titlob li avukat tad-difiża li tagħżel int (jekk disponibbli) ikun preżenti fl-interrogazzjoni tiegħek u għandek id-dritt li tikkonsulta l-avukat mingħajr il-preżenza ta’ terzi. Int għandek id-dritt li l-uffiċċju konsulari tal-pajjiż li inti ċittadin tiegħu jiġi nnotifikat bid-detenzjoni tiegħek.

L-awtorità tal-pulizija teħilsek minnufih jekk is-suspett li inti stajt wettaqt delitt jiġi eliminat. Jekk ma tinħelisx, l-awtorità tal-pulizija tippreżenta verbal dwar l-interrogazzjoni tiegħek lill-prosekutur pubbliku (inkluż id-digriet li tinbeda l-prosekuzzjoni kriminali u provi ulterjuri), sabiex il-prosekutur pubbliku jkun jista’, jekk ikun meħtieġ, jippreżenta mozzjoni għaż-żamma taħt arrest preventiv. L-awtorità tal-pulizija jeħtiġilha tippreżenta l-mozzjoni sabiex inti tkun tista’ titressaq il-qorti mhux aktar tard minn 48 siegħa wara d-detenzjoni tiegħek; inkella, trid tinħeles.

Jekk ikun hemm raġunijiet sabiex inti tinżamm taħt arrest preventiv u tkun qiegħed tevita l-proċedimenti kriminali, l-imħallef jista’ joħroġ mandat ta’ arrest. Jekk tiġi arrestat mill-pulizija, ikollok drittijiet simili għal dawk li għandhom il-persuni detenuti. L-awtorità tal-pulizija trid tressqek il-qorti fi żmien 24 siegħa mill-arrest. L-imħallef jisimgħek
u jieħu deċiżjoni dwar iż-żamma taħt arrest preventiv; trid tiġi nnotifikat b’dik id-deċiżjoni fi żmien 24 siegħa wara li tkun tressaqt il-qorti. Int għandek id-dritt li l-avukat tad-difiża tiegħek ikun preżenti fis-seduta jekk l-avukat ikun disponibbli fil-limitu ta’ żmien stabbilit għall-qorti sabiex tagħti deċiżjoni.

iii. Interrogazzjoni

Qabel ma tiġi interrogat għall-ewwel darba bħala imputat, l-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi jeħtiġilhom jistabbilixxu l-identità tiegħek, jiċċaraw is-sustanza tal-akkuża u javżawk bid-drittijiet tiegħek u r-riperkussjonijiet kriminali ta’ akkuża falza u malafama. Jekk ikun hemm proċedimenti pendenti għal delitt li fir-rigward tiegħu jista’ jiġi nnegozjat ftehim dwar il-ħtija u l-piena, trid tiġi avżat ukoll bil-fatt li tista’ tinnegozja ftehim dwar il-ħtija u l-piena mal-prosekutur pubbliku fil-proċess preparatorju (il-ftehim huwa soġġett għall-approvazzjoni tal-qorti) u bil-konsegwenzi tan-negozjar ta’ tali ftehim.

Ma tistax titpoġġa taħt pressjoni sabiex tixhed jew b’xi mod tammetti matul l-interrogazzjoni. Matul l-interrogazzjoni, trid tingħata l-opportunità li tikkummenta fid-dettall dwar l-akkuża, b’mod partikolari li tagħti stqarrija koerenti dwar il-fatti li huma s-suġġett tal-akkuża, li tiddikjara kwalunkwe ċirkostanza li ttaffi jew tiċħad l-akkuża, u li toffri provi dwar dawk iċ- ċirkostanzi. Jistgħu jsiru mistoqsijiet sabiex iżżid mal-istqarrija jew sabiex jitneħħew kwalunkwe inkompletezza, ambigwità u kontradizzjoni. Il-mistoqsijiet iridu jsiru b’mod ċar u li jinftiehem, mingħajr ma jippreżentaw ċirkostanzi qarrieqa u foloz, u mingħajr ma jindikaw x’għandha tkun it-tweġiba.

Il-verbal tal-interrogazzjoni jrid jiġi ppreżentat lilek sabiex tkun tista’ taqrah jew, jekk titlob dan, irid jinqaralek (fil-każ ta’ interrogazzjoni permezz ta’ vidjokonferenza, il-verbal jinqaralek). Inti għandek id-dritt li titlob li l-verbal jiġi ssupplimentat jew li jsiru korrezzjonijiet fih skont id-dikjarazzjoni tiegħek.

iv. Arrest preventiv

Tista’ tinżamm taħt arrest biss jekk tkun ġejt akkużat b’delitt. Huwa f’idejn l-imħallef biex jiddeċiedi jekk tinżammx taħt arrest preventiv jew le.

Ir-raġunijiet li abbażi tagħhom tinżamm taħt arrest preventiv huma dawn li ġejjin:

• tħassib fondat li se taħrab jew tinħeba sabiex tevita l-prosekuzzjoni jew piena kriminali;
• tħassib fondat li se tostakola l-investigazzjoni, pereżempju billi tħeġġeġ lix-xhieda biex jixhdu falza; jew
• tħassib fondat li se terġa’ twettaq id-delitt li bih tkun mixli, li se ttemm id-delitt li tkun bdejt twettaq jew li se twettaq reat li kont qiegħed tħejji jew thedded li se twettaq.

Jekk ma jkun hemm l-ebda raġuni għaż-żamma tiegħek taħt arrest preventiv, il-qorti ma żżommokx taħt arrest preventiv; jekk ir-raġunijiet ma jibqgħux jeżistu, inti tinħeles. Trid tinħeles ukoll malli jiskadi l-perjodu massimu statutorju tal-arrest preventiv. Fil-każ ta’ arrest preventiv sabiex jiġi evitat l-influwenzar potenzjali tax-xhieda, dan il-perjodu huwa ta’ tliet xhur (dan ma japplikax, madankollu, jekk ikun ġie stabbilit li inti diġà ostakolajt il-kjarifika tal-fatti rilevanti għall-proċedimenti kriminali). Skont is-serjetà tad-delitt li bih tkun mixli, it-tul totali tal-arrest preventiv jista’ jkun ta’ bejn sena u erba’ snin. Madankollu, terz biss tal-perjodu msemmi hawn fuq huwa allokat għall-proċess preparatorju u żewġ terzi huma riżervati għal proċedimenti quddiem il-qorti.

Ir-raġunijiet għaż-żamma tiegħek taħt arrest preventiv iridu jiġu rieżaminati minn żmien għal żmien mill-qorti u l-arrest preventiv dejjem irid jiġi estiż mill-qorti wara ċertu perjodu ta’ żmien, jekk ikun meħtieġ. Għandek ukoll id-dritt li titlob il-ħelsien tiegħek mill-arrest preventiv. Iż-żamma taħt arrest preventiv meta l-proċess ikun għadu pendenti tista’ tiġi sostitwita b’miżura mhux konnessa maċ-ċaħda tal-libertà (permezz ta’ priġunerija), eż. billi jiġi ddepożitat ċertu ammont ta’ flus (garanzija għall-ħelsien mill-arrest preventiv), billi tiġi ordnata s-superviżjoni minn uffiċjal tal-probation, billi jiġi impost ir-rekwiżit li tibqa’ f’dar partikolari matul perjodu ta’ żmien stabbilit, eċċ. Għandek id-dritt li titlob lill-qorti tissostitwixxi l-arrest preventiv bi kwalunkwe miżura ta’ din ix-xorta.

C. X’inhuma d-drittijiet tiegħi matul l-istadju tal-investigazzjoni?

Meta teżerċita d-drittijiet tiegħek tad-difiża, għandek id-dritt li:

• tiġi avżat mill-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi dwar id-drittijiet tiegħek u li tkun tista’ teżerċita bis-sħiħ dawk id-drittijiet;
• tikkummenta dwar l-akkuża miġjuba kontrik u dwar il-provi mressqa;
• tirrifjuta li tixhed;
• tispezzjona fajls, tieħu siltiet u noti mill-fajls, u tagħmel kopji tal-fajls jew ta’ partijiet minnhom bi spejjeż tiegħek stess (dan id-dritt jista’ għal raġunijiet serji jiġi ristrett matul l-investigazzjoni);
• tressaq provi għad-difiża tiegħek;
• tissottometti mozzjonijiet u rikorsi;
• tippreżenta appelli;
• tuża lsien twelidek jew lingwa oħra li taf quddiem l-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi jekk tiddikjara li ma tafx biżżejjed il-lingwa Ċeka;
• tagħżel avukat tad-difiża (jekk ma tagħżilx avukat inti stess, membru tal-familja tiegħek jew xi ħadd ieħor jista’ jagħżel avukat għalik);
• titlob li tiġi assenjat avukat tad-difiża mingħajr ħlas jew bi ħlas imnaqqas jekk ma jkollokx biżżejjed fondi sabiex tħallas għad-difiża tiegħek;
• titkellem mal-avukat tad-difiża tiegħek mingħajr il-preżenza ta’ terzi;
• titlob li tiġi interrogat fil-preżenza tal-avukat tad-difiża tiegħek u titlob li l-avukat tiegħek jipparteċipa fil-proċess preparatorju.

i. Għandi d-dritt għal interpretu u għal traduzzjonijiet? Sa liema punt?

Jekk tiddikjara li ma tafx biżżejjed il-lingwa Ċeka, inti intitolat tuża fil-komunikazzjoni tiegħek mal-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi lsien twelidek jew il-lingwa li tiddikjara li taf sew.

Jekk fil-proċedimenti jkun hemm il-ħtieġa li jiġi interpretat il-kontenut ta’ dokument, ta’ xhieda jew ta’ kwalunkwe att proċedurali ieħor, jew jekk tiddikjara li ma tafx biżżejjed il-lingwa Ċeka, jinħatar interpretu sabiex jinterpreta l-atti mwettqa miegħek fil-proċedimenti kriminali. Fuq talba tiegħek, l-interpretu maħtur jista’ jinterpreta wkoll il-konsultazzjoni tiegħek ma’ avukat tad-difiża jekk il-konsultazzjoni tkun direttament relatata ma’ atti proċedurali; l-interpretu jista’ wkoll jinterpreta kwalunkwe konsultazzjoni matul l-atti proċedurali.

F’każ bħal dan, l-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi jeħtiġilhom jipprovdu traduzzjoni bil-miktub tad-dokumenti definiti mil-liġi (eż. digriet sabiex tinbeda l-prosekuzzjoni kriminali, digriet ta’ żamma taħt arrest preventiv, digriet sabiex inti tiġi osservat f’istitut mediku, akkuża, ftehim dwar il-ħtija u l-piena u rikors għall-approvazzjoni tagħhom, il-mozzjoni għal sentenza, id-deċiżjoni li twaqqaf il-prosekuzzjoni kriminali b’mod kondizzjonali, eċċ.) sakemm ma tirrinunzjax għal dan id-dritt. Jekk tkun ġejt arrestat jew detenut, inti tirċievi wkoll traduzzjoni bil-miktub tal-avviż dwar id-drittijiet tiegħek. Int għandek id-dritt li titlob lill-awtorità tal-infurzar tal-liġi sabiex tittraduċi jew tinterpreta barra minn hekk kwalunkwe dokument ieħor li huwa rilevanti f’termini tal-eżerċizzju tad-dritt tiegħek tad-difiża.

ii. X’inhuma d-drittijiet tiegħi għall-informazzjoni u aċċess għall-fajl?

Fl-istadju tal-eżami, għandek id-dritt tispezzjona l-fajl kriminali jekk dan ikun meħtieġ għall-eżerċizzju tad-drittijiet tiegħek; dan huwa soġġett biss għall-approvazzjoni mill-awtorità tal-pulizija.

Jekk tkun akkużat li wettaqt reat, għandek id-dritt tispezzjona l-fajl kriminali, tieħu estratti u noti mill-fajl, u tagħmel kopji tal-fajl jew partijiet minnu bi spejjeż tiegħek.

Madankollu, il-prosekutur pubbliku jew l-awtorità tal-pulizija jistgħu, għal raġunijiet importanti, jiċħdu d-dritt tiegħek li tispezzjona l-fajls u drittijiet oħra msemmija hawn fuq assoċjati magħhom fil-proċess preparatorju. Ma tistax tiġi miċħud dawn id-drittijiet ladarba tkun ġejt infurmat bil-possibbiltà li tispezzjona l-fajls, u meta tinnegozja ftehim dwar il-ħtija u l-piena. Ma tistax tiġi mċaħħad mill-aċċess għad-digriet sabiex tibda l-prosekuzzjoni kriminali u għandek id-dritt li tiffamiljarizza ruħek mal-partijiet tal-fajl rilevanti għad-deċiżjoni dwar iż-żamma taħt arrest preventiv.

iii. Għandi dritt ta’ aċċess għal avukat u li terzi jiġu infurmati bis-sitwazzjoni tiegħi?

Jekk int akkużat li wettaqt reat, int għandek id-dritt għal avukat tad-difiża. Jekk ma tagħżilx avukat tad-difiża inti stess, membru tal-familja jista’ jagħżel avukat għalik jew tista’ tiddefendi ruħek waħdek. F’ċerti każijiet, madankollu, jeħtieġlek ikollok avukat tad-difiża (dan huwa magħruf bħala “difiża obbligatorja”); f’każ bħal dan, l-imħallef jassenjalek avukat tad-difiża sakemm ma tagħżilx wieħed tiegħek f’limitu ta’ żmien speċifikat. Diġà jrid ikollok avukat tad-difiża fil-proċess preparatorju fil-każijiet li ġejjin:

• jekk inti tinżamm taħt arrest preventiv, tkun qiegħed tiskonta sentenza ta’ ħabs jew tkun soġġett għal miżura preventiva assoċjata maċ-ċaħda tal-libertà, jew taħt osservazzjoni f’istitut mediku;
• jekk il-kapaċità legali tiegħek tkun ġiet ristretta (eż. minħabba disturb mentali);
• fi proċedimenti kontra persuna li ħarbet (jekk inti tkun ħrabt u l-proċedimenti jkunu qegħdin isiru fl-assenza tiegħek);
• jekk il-proċedimenti jikkonċernaw reat punibbli bi priġunerija fil-medda superjuri ta’ aktar minn ħames snin;
• jekk il-prosekutur pubbliku jqis li dan huwa meħtieġ minħabba li, fid-dawl tas-sitwazzjoni attwali tiegħek, il-prosekutur pubbliku għandu dubji dwar il-kapaċità tiegħek li tiddefendi ruħek kif suppost;
• jekk inti delinkwent minorenni (ta’ bejn 15 u 18-il sena).

Fi proċedimenti li jikkonċernaw reat punibbli bi priġunerija fil-medda superjuri ta’ aktar minn ħames snin, tista’ tirrinunzja d-dritt għal avukat tad-difiża sakemm id-delitt ma jkunx punibbli b’sentenza eċċezzjonali (sentenza tal-ħajja jew priġunerija ta’ aktar minn 20 sena u sa 30 sena).

Jekk int ġejt detenut jew miżmum taħt arrest preventiv, int għandek id-dritt li l-uffiċċju konsulari tal-pajjiż li tiegħu int ċittadin, kif ukoll membru tal-familja jew kwalunkwe persuna fiżika oħra magħżula minnek, jiġu infurmati dwar is-sitwazzjoni. Int għandek id-dritt li tikkomunika mal-uffiċċju konsulari tiegħek; jekk ma għandekx biżżejjed flus, int tkun tista’ tagħmel dan mingħajr ħlas. Jeħtieġlek tiġi avżat kif xieraq.

iv. Jien intitolat għall-għajnuna legali?

Bħala parti mill-istadju tal-eżami - jiġifieri qabel il-bidu tal-prosekuzzjoni kriminali (investigazzjoni) - għandek id-dritt għal għajnuna legali pprovduta minn avukat matul l-interrogazzjoni tiegħek (għoti ta’ spjegazzjoni).

Jekk inti tkun ġejt akkużat b’reat, int jkollok id-dritt għal avukat tad-difiża, li jeħtieġlu jipprovdilek l-għajnuna legali meħtieġa. Int għandek id-dritt li tagħżel avukat tad-difiża; jekk ma tagħżilx wieħed, int tiġi assenjat wieħed jekk id-difiża tkun “obbligatorja”. Jekk ma jkollokx biżżejjed flus biex tħallas it-tariffi tal-avukat tad-difiża, tista’ titlob lill-imħallef sabiex joħroġ deċiżjoni li inti intitolat għal avukat tad-difiża mingħajr ħlas jew b’tariffa mnaqqsa.

v. X’għandi nkun jaf dwar:

a. Il-preżunzjoni tal-innoċenza

Il-prinċipju tal-preżunzjoni tal-innoċenza japplika f’erba’ livelli bażiċi fil-proċedimenti kriminali:

• il-ħtija tiegħek trid tiġi ppruvata; sakemm tkun għadha ma ġietx ippruvata l-ħtija tiegħek, trid titqies bħala innoċenti;
• meta jkun hemm dubji dwar il-ħtija tiegħek, jenħtieġ li l-kawża tinqata’ favur tiegħek;
• ma tistax tinstab ħati qabel ma l-ħtija tiegħek tkun ġiet ipproklamata permezz ta’ sentenza finali ta’ kundanna;
• matul il-proċedimenti kriminali, id-drittijiet tiegħek jistgħu jiġu ristretti biss sal-punt strettament meħtieġ.

b. Id-dritt li wieħed jibqa’ sieket u li wieħed ma jinkriminax ruħu

Ma intix obbligat tixhed fil-proċedimenti kriminali u ma tistax tiġi imġiegħel b’xi mod jew ieħor tixhed jew tammetti. Lanqas ma għandek l-obbligu li tipproduċi xi provi kontrik. L-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi ma jistgħux jimmultawk jekk tirrifjuta li tgħaddilhom dokument inkriminanti jew evidenza oħra.

c. L-oneru tal-prova

L-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi jridu jiċċaraw kemm iċ-ċirkostanzi inkriminanti kif ukoll dawk li jiskaġunaw bl-istess livell ta’ dettall. Il-prosekutur pubbliku jrid jipprova l-ħtija tiegħek quddiem il-qorti. M’intix meħtieġ tagħti prova tal-innoċenza tiegħek. Madankollu, dan ma jipprekludikx milli teżerċita d-dritt tiegħek li tippreżenta l-fatti u tressaq il-provi sabiex tiddefendi ruħek.

vi. Hemm xi salvagwardji speċjali għat-tfal?

Jekk tkun wettaqt reat li għandu l-elementi ta’ delitt u inti tkun wild minuri taħt l-età ta’ 15-il sena, int ma tkunx kriminalment responsabbli għar-reat, u l-miżuri mmirati lejn ir-riabilitazzjoni tiegħek jistgħu jiġu imposti biss fi proċedimenti ċivili minn qorti speċjalizzata tal-minorenni. F’dawn il-proċedimenti, irid ikollok avukat imħallas mill-Istat ħlief jekk, għal raġunijiet speċjali, l-Istat jiddeċiedi li int jew il-familja tiegħek għandkom tikkontribwixxu għat-tariffi tal-avukat.

Bħala regola, l-Att dwar il-Ġustizzja tal-Minorenni japplika bħala liġi speċjali (lex specialis) jekk int tkun wettaqt delitt bħala delinkwent minorenni (bejn 15 u 18-il sena). Meta jinvestigaw u jisimgħu reati li tkun wettaqt, l-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi jridu jqisu l-età, is-saħħa, u l-maturità mentali u morali tiegħek, sabiex jikkompromettu l-iżvilupp futur tiegħek mill-inqas possibbli. Il-liġi tipproteġi d-data personali tiegħek u l-privatezza tiegħek, il-pubbliku huwa eskluż mis-seduta tal-qorti jekk ma tixtieqx li l-pubbliku jkun preżenti, u s-sentenza tiġi ppubblikata mingħajr ma tindika ismek u informazzjoni oħra li twassal għall-identifikazzjoni tiegħek (eż. l-indirizz tar-residenza). Int għandek id-dritt għal avukat tad-difiża li jibda mill-ewwel att meħud kontrik fil-proċedimenti kriminali (jiġifieri sa mill-istadju tal-eżami). Il-gwardjan naturali tiegħek (tipikament il-ġenituri tiegħek) jew il-gwardjan legali, l-awtorità kompetenti tal-protezzjoni soċjali u legali tat-tfal, u s-Servizz ta’ Probation u Medjazzjoni jiġu informati mingħajr dewmien dwar il-bidu tal-prosekuzzjoni kriminali kontrik, dwar id-detenzjoni, l-arrest jew iż-żamma tiegħek taħt arrest preventiv. L-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi jikkooperaw mal-awtorità tal-protezzjoni soċjali u legali tat-tfal, mas-Servizz tal-Probation u tal-Medjazzjoni, u mal-assoċjazzjonijiet u l-istituzzjonijiet involuti fil-protezzjoni tat-tfal.

vii. X’inhuma s-salvagwardji speċifiċi għal suspettati vulnerabbli?

Jekk il-qorti – u l-prosekutur pubbliku fil-proċess preparatorju – iqisu li huwa meħtieġ (b’mod partikolari, minħabba li għandhom dubji dwar il-kapaċità tiegħek li tiddefendi lilek innifsek kif suppost minħabba l-kundizzjoni fiżika jew mentali attwali tiegħek), huma jassenjawlek avukat tad-difiża mill-bidu tal-prosekuzzjoni kriminali.

Jekk inti nieqes mis-smigħ jew nieqes mid-dawl u mis-smigħ, il-mod ta’ komunikazzjoni huwa rregolat mill-Att Nru 155/1998 dwar is-sistemi ta’ komunikazzjoni għall-persuni neqsin mis-smigħ u mid-dawl. Fi proċedimenti kriminali, għandek id-dritt għal servizzi li jipprovdu interpretazzjoni bis-sistema ta’ komunikazzjoni li tagħżel int.

Jekk il-kapaċità legali tiegħek tkun ġiet ristretta, tiġi rrappreżentat fil-proċedimenti kriminali minn gwardjan, tipikament membru tal-familja, sakemm l-interessi tiegħu/tagħha ma jkunux f’kunflitt mal-interessi tiegħek.

D. X’inhuma l-iskadenzi legali matul l-investigazzjoni?

Il-kwistjonijiet kriminali jridu jinstemgħu mill-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi malajr, mingħajr dewmien bla bżonn; kwistjonijiet ta’ arrest preventiv u kwistjonijiet fejn tkun inqabdet proprjetà jinstemgħu bl-akbar urġenza jekk dan ikun meħtieġ fid-dawl tal-valur u n-natura tal-proprjetà maqbuda.

Fir-rigward tal-istadju tal-eżami (qabel il-prosekuzzjoni kriminali), l-awtorità tal-pulizija jeħtiġilha ttemm il-fażi

• fi żmien xahrejn, għal kwistjonijiet fil-ġuriżdizzjoni ta’ mħallef uniku mingħajr il-proċess preparatorju sommarju;
• fi żmien 3 xhur, għal kwistjonijiet oħra fil-ġuriżdizzjoni ta’ qorti distrettwali;
• fi żmien 6 xhur, għal kwistjonijiet fil-ġuriżdizzjoni ta’ qorti reġjonali li taġixxi fil-prim’istanza.

Il-prosekutur pubbliku jista’ jestendi wkoll l-iskadenza ripetutament fuq talba ġustifikata.

Il-proċess preparatorju sommarju irid jiġi konkluż fi żmien ġimagħtejn mid-data meta l-awtorità tal-pulizija tkun infurmatek bl-att li inti tkun issuspettat li wettaqt u bid-delitt speċifiku li l-att jitqies li jikkostitwixxi. Jekk il-proċess preparatorju sommarju ma jiġix konkluż sal-iskadenza stabbilita, il-prosekutur pubbliku jista’ jestendi l-iskadenza b’mhux aktar minn 10 ijiem jew b’mhux aktar minn 30 jum jekk ikun qed jiġi nnegozjat ftehim dwar il-ħtija u l-piena.

L-awtorità tal-pulizija jeħtiġilha tikkonkludi investigazzjoni standard fi żmien

• xahrejn mill-bidu tal-prosekuzzjoni kriminali jekk il-kwistjoni tkun fil-kompetenza ta’ mħallef uniku;
• 3 xhur mill-bidu tal-prosekuzzjoni kriminali jekk din tkun kwistjoni oħra, fil-kompetenza ta’ qorti distrettwali.

Il-prosekutur pubbliku jista’ jestendi wkoll l-iskadenza ripetutament fuq talba ġustifikata. Il-prosekutur pubbliku mbagħad irid iwettaq rieżami tal-każ bħala parti mis-superviżjoni mill-inqas darba fix-xahar.

L-investigazzjoni estiża trid tiġi konkluża fi żmien 6 xhur mill-bidu tal-prosekuzzjoni kriminali. Il-prosekutur pubbliku jista’ jestendi wkoll l-iskadenza ripetutament fuq talba ġustifikata. Il-prosekutur pubbliku mbagħad irid iwettaq rieżami tal-każ bħala parti mis-superviżjoni mill-inqas darba fix-xahar.

Fir-rigward ta’ ċerti atti, il-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali jistabbilixxi skadenzi legali speċifiċi ulterjuri (il-qorti jeħtiġilha tiddeċiedi dwar iż-żamma taħt arrest sakemm issir il-proċess fi żmien 48 siegħa mid-detenzjoni tiegħek jew 24 siegħa mill-arrest tiegħek, it-tul massimu ta’ żamma taħt arrest preventiv, il-limitu ta’ żmien għar-reviżjoni obbligatorja tal-ġustifikazzjoni taż-żamma taħt arrest preventiv, eċċ.).

E. X’inhu l-proċess preparatorju (inkluża alternattiva għaż-żamma taħt arrest u t-trasferiment possibbli lejn il-pajjiż ta’ oriġini - l-Ordni ta’ Superviżjoni Ewropea)?

Il-proċess preparatorju huwa l-ewwel stadju tal-proċess kriminali. L-għan ta’ dan l-istadju huwa li jiġi stabbilit jekk is-suspett li tista’ tkun wettaqt reat huwiex ġustifikat sa punt li jagħmilha possibbli li tiġi ppreżentata akkuża quddiem il-qorti. F’dan l-istadju, iridu jinstabu u jinkisbu provi inkriminanti, kif ukoll provi oħra li jirribattu l-ħtija tiegħek.

L-objettiv tal-proċess preparatorju huwa speċjalment sabiex:

• tiġi pprovduta l-bażi għal deċiżjoni dwar jekk għandhiex tiġi ppreżentata akkuża u l-każ għandux jinstema’ minn qorti, jew jekk għandhiex tiġi rrinunzjata prosekuzzjoni kriminali ulterjuri;
• jiġu identifikati ċ-ċirkostanzi kollha rilevanti għad-deċiżjoni dwar id-delitt, l-awtur tiegħu, il-piena jew il-miżura preventiva tiegħu, kif ukoll li tittieħed deċiżjoni dwar l-intitolament tal-vittma għad-danni u jiġu żgurati l-provi meħtieġa;
• jiġu identifikati l-kawżi tal-attività kriminali u ċ-ċirkostanzi abilitanti jew ta’ faċilitazzjoni.

Jekk ikun hemm waħda mir-raġunijiet għaż-żamma taħt arrest preventiv, l-imħallef li jiddeċiedi dwar l-arrest preventiv jista’ joqgħod lura milli jżommok taħt arrest preventiv jew jista’ jeħilsek jekk l-imħallef jadotta waħda mill-miżuri ta’ sostituzzjoni li ġejjin:

• meta assoċjazzjoni ċivika ta’ interess speċjali jew persuna kredibbli toffri garanzija dwar l-imġiba futura tiegħek u dwar il-fatt li tidher fil-qorti, quddiem il-prosekutur pubbliku jew quddiem l-awtorità tal-pulizija jekk dan jintalab, u li dejjem tirrapporta, minn qabel, it-tluq tiegħek mill-post tas-soġġorn, u l-awtorità li tiddeċiedi dwar iż-żamma taħt arrest preventiv tqis li l-garanzija hija suffiċjenti fid-dawl tal-istatus personali tal-imputat u n-natura tal-każ inkwistjoni u taċċettaha;
• inti twiegħed bil-miktub li tgħix ħajja ordnata, speċjalment li toqgħod lura minn attività kriminali, tidher quddiem il-qorti, quddiem il-prosekutur pubbliku jew fl-awtorità tal-pulizija jekk tintalab tagħmel dan, li dejjem tirrapporta, minn qabel, it-tluq tiegħek mill-post tas-soġġorn u li tikkonforma mad-dmirijiet u r-restrizzjonijiet imposti lilek, u l-awtorità li tiddeċiedi dwar iż-żamma taħt arrest preventiv tqis li l-wegħda hija suffiċjenti u taċċettaha;
• jekk tkun taħt superviżjoni ta’ uffiċjal tal-probation;
• jekk xi waħda mill-miżuri proviżorji tiġi imposta fuqek;
• jekk l-imħallef jaċċetta garanzija (ammont speċifikat ta’ flus); madankollu, il-garanzija ma tistax tiġi aċċettata jekk int tkun ġejt akkużat b’ċerti reati serji.

Fir-rigward tas-sostituzzjoni taż-żamma taħt arrest preventiv b’waħda minn dawn il-miżuri, l-awtorità li tiddeċiedi dwar l-arrest preventiv tista’ tiddeċiedi li twettaq kontroll elettroniku dwar it-twettiq tad-dmirijiet imposti fir-rigward ta’ din il-miżura bl-użu ta’ brazzuletta ta’ sorveljanza elettronika mal-għaksa jekk inti twiegħed li tipprovdi l-assistenza meħtieġa. L-awtorità li tiddeċiedi dwar iż-żamma taħt arrest preventiv tista’ timponi wkoll restrizzjonijiet li jipprekluduk milli tivvjaġġa barra mill-pajjiż.

Jekk inti ċittadin ta’ jew għandek xi relazzjoni oħra ma’ wieħed mill-Istati Membri tal-UE, għandek id-dritt (f’konformità mad-Deċiżjoni Qafas tal-Kunsill 2009/829/ĠAI tat- 23 ta’ Ottubru 2009 dwar l-applikazzjoni bejn l-Istati Membri tal-Unjoni Ewropea tal-prinċipju ta’ rikonoxximent reċiproku għal deċiżjonijiet dwar miżuri ta’ superviżjoni bħala alternattiva għal detenzjoni proviżorja, li ġiet trasposta bl-Att Nru 104/2013 dwar il-kooperazzjoni ġudizzjarja internazzjonali f’materji kriminali) li titlob li titħalla tikkonforma mal-miżura li tissostitwixxi żamma taħt arrest preventiv fil-pajjiż ta’ residenza abitwali tiegħek jew f’xi Stat Membru ieħor speċifikat minnha (soġġett għall-ftehim ta’ dan tal-aħħar). Irid ikun possibbli li tiġi ssorveljata l-konformità ma’ tali miżuri ta’ sostituzzjoni jew li tiġi żgurata s-superviżjoni b’xi mod ieħor fl-Istat Membru kkonċernat. Jekk tonqos milli tikkonforma mal-miżura ta’ sostituzzjoni imposta, int tiġi ttrasferit lura lejn iċ-Ċekja.