Oskarżeni (postępowanie karne)

Gdzie odbywa się rozprawa sądowa?

Rozprawa odbywa się w budynku właściwego sądu, ze względu na okręg, w którym doszło do popełnienia przestępstwa.

Który sąd będzie rozpoznawać sprawę?

Co do zasady sądem w pierwszej instancji będzie sąd rejonowy, a jedynie w przypadku popełnienia zbrodni oraz poważnych występków – sąd okręgowy.

Czy rozprawa sądowa będzie jawna?

Zasadniczo rozprawa odbywa się jawnie i może być na niej publiczność. Ogłoszenie wyroku odbywa się zawsze jawnie.

Kto wyda orzeczenie w sprawie?

Wyrok wydawany jest przez sędziego zawodowego. W pewnym zakresie spraw w I instancji w składzie orzekającym mogą zasiadać także ławnicy, mają prawa równe sędziemu. Polskie prawo nie zna jednak instytucji ławy przysięgłych.

Czy zarzuty mogą być zmienione podczas rozprawy?

Tak, jest to możliwe. Gdy konieczna jest zmiana kwalifikacji prawnej czynu, sąd uprzedza o tym obecne na rozprawie strony. Opis czynu pozostaje ten sam.

Na wniosek oskarżonego sąd przerywa rozprawę, by dać mu czas na przygotowanie nowej linii obrony.

Nowe zarzuty sąd może rozpoznać na tej samej rozprawie tylko za zgodą oskarżonego. W braku takiej zgody prokurator musi wnieść nowy akt oskarżenia.

Co się stanie, jeśli przyznam się do winy w odniesieniu do niektórych lub wszystkich zrzutów w czasie rozprawy sądowej?

Możliwe jest przeprowadzenie postępowania dowodowego jedynie w ograniczonym zakresie, jeżeli przyznanie do winy nie budzi wątpliwości.

Czy muszê być obecny na rozprawie? Czy może się ona odbyć beze mnie?

Obecność na rozprawie jest co do zasady obowiązkowa. Jednakże po złożeniu przez ciebie wyjaśnień, sąd decyduje, czy twoja obecność nadal jest konieczna.

Jeżeli mieszkam w innym państwie członkowskim, czy mogę uczestniczyć za pośrednictwem linku video?

Tylko świadkowie i biegli mogą być wysłuchani za pośrednictwem wideokonferencji. Nie może ona być użyta w celu wysłuchania podejrzanych lub oskarżonych.

Czy będę mógł korzystać z pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumiem, co się dzieje?

Masz prawo skorzystać z bezpłatnej pomocy tłumacza, a także otrzymać tłumaczenia protokołów, postanowień i wyroków.

Czy muszę mieć obrońcę? Czy obrońca zostanie mi przyznany? Czy mogę zmienić obrońcę?

Posiadanie obrońcy nie jest obowiązkowe.

Jeśli jesteś nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub zachodzi uzasadniona wątpliwość co do twojej poczytalności, rozprawa toczy się w sądzie okręgowym w I instancji i zarzucono ci zbrodnie lub jesteś pozbawiony wolności – udział obrońcy jest obligatoryjny. Udział obrońcy jest również obligatoryjny, jeżeli sąd uzna to za konieczne ze względu na okoliczności utrudniające obronę.

Jeśli nie posiadasz obrońcy z wyboru, wyznaczony zostanie obrońca z urzędu. Możesz złożyć wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu w sytuacji, gdy nie jesteś w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia obrońcy (pełnomocnika) z urzędu bez szkody dla niezbędnego utrzymania ciebie i rodziny.

W przypadku niektórych czynności w toku procesu karnego udział zawodowego obrońcy (adwokata) jest niezbędny, np. w przypadku odwołania od wyroku sądu okręgowego lub kasacji (nadzwyczajnego środka zaskarżenia).

Czy mogę zabierać głos na rozprawie? Czy muszę zabierać głos na rozprawie?

Masz prawo do składania wyjaśnień oraz wypowiadania się co do każdego przeprowadzonego z twoim udziałem dowodu. Możesz też odmówić składania wyjaśnień i po prostu milczeć. Nikt nie może cię zmusić samooskarżania się.

Jakie będą konsekwencje, jeżeli nie będę mówił prawdy podczas rozprawy sądowej?

Nie ponosisz negatywnych konsekwencji za nieprawdziwe wyjaśnienia.

Czy mogę kwestionować dowody, które przedstawione są przeciwko mnie?

Przysługuje ci uprawnienie do powoływania własnych dowodów i kwestionowania dowodów przeciwko tobie.

Jaki rodzaj dowodów mogę przedstawiać na moją rzecz?

Informacje na temat zarzucanego czynu mogą być pozyskiwane w ramach czynności dowodowych.

Kodeks wyróżnia m.in. przesłuchanie świadków, oskarżonego, przeprowadzenie opinii biegłych, konfrontacje osób przesłuchiwanych, oględziny, sekcje zwłok, eksperyment procesowy, wywiad środowiskowy, badanie osoby oskarżonej, zatrzymanie rzeczy, przeszukanie, kontrolę i utrwalanie rozmów itd.

Na jakich warunkach mogę przedstawiać takie dowody?

Należy złożyć wniosek dowodowy na piśmie lub ustnie do protokołu rozprawy lub posiedzenia (np. o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka na okoliczność, iż w czasie przestępstwa oskarżony przebywał w innym mieście).

Czy mogę skorzystać z usług prywatnego detektywa w celu zdobycia dowodów?

Tak, natomiast co do zasady dowodu nie mogą stanowić dokumenty prywatne, jeśli zostały sporządzone przez prywatnego detektywa na potrzeby toczącego się postępowania.

Czy mogę poprosić świadka, aby zeznawał na moja rzecz?

Tak, ale w razie zatajenia przez świadka czegokolwiek lub udzielenia nieprawdziwych informacji, może on zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

Czy ja lub mój obrońca możemy zadawać pytania innym świadkom w sprawie? Czy ja lub mój obrońca możemy kwestionować to, co mówią?

Tak, pytania zadawać można w pełnym zakresie. Można kwestionować zeznania innych za pomocą wszelkich dopuszczalnych dowodów i oświadczeń.

Czy informacje o mojej karalności będą wzięte pod uwagę?

Tak, twoja uprzednia karalność i kwalifikacja prawna popełnionych przez ciebie czynów zostaną wzięte pod uwagę przy orzekaniu wymiaru kary. Uwzględniane są informacje zawarte w Krajowym Rejestrze Karnym dotyczące osób prawomocnie skazanych.

Czy wcześniejsze skazania w innym państwie członkowskim będą brane pod uwagę?

Tak, sądy i prokuratura mogą zwracać się o odpisy z rejestrów karnych innych krajów członkowskich. Ma to na celu także uniknięcie skazania dwa razy za to samo przestępstwo.

Co dzieje się pod koniec rozprawy sądowej?

Strony wygłaszają mowy końcowe. Ty i twój obrońca możecie także zwrócić się do sądu. Oskarżony wypowiada się jako ostatni.

Po wysłuchaniu głosów stron sąd niezwłocznie przystępuje do narady nad wyrokiem.

Jakie są możliwe zakończenia rozprawy sądowej?

Rozprawa może zakończyć się:

• uniewinnieniem;
• umorzeniem postępowania – kiedy dalsze procedowanie jest niedopuszczalne (np. przedawnienie, immunitet, śmierć oskarżonego itp.);
• skazaniem;
• warunkowym umorzeniem postępowania – jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a sprawca nie był karany za przestępstwo umyślne, sąd może umorzyć postępowanie na czas próby. Podejmuje je, jeśli sprawca nie przestrzega przepisów prawa i porządku prawnego.

Rodzaje zasądzanych kar

• Grzywna – od 10 do 540 stawek dziennych; stawka dzienna od 10 PLN do 2 000 PLN, zależy od warunków osobistych i majątkowych sprawcy;
• Kara ograniczenia wolności – od 1 do 12 miesięcy. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany wykonuje nieodpłatną, kontrolowaną pracy na cele społeczne. Może być wymagana praca w wymiarze 20-40 godzin miesięcznie;
• Kara pozbawienia wolności – wymierzana w wysokości od 1 miesiąca do 15 lat;
• Kara 25 lat pozbawienia wolności;
• Kara dożywotniego pozbawienia wolności.

Sąd może też zasądzić środki karne, czyli dodatkowe sankcje obok kary zasadniczej:

• może zdecydować o pozbawieniu praw publicznych, zakazie zajmowania określonych stanowisk, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej;
• zakazać prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi;
• zobowiązać do powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach, zakazać kontaktowania się z określonymi osobami lub zakazać opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu;
• zakazać wstępu na imprezę masową;
• zakazać wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych;
• zakazać prowadzenia pojazdów;
• nakazać opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym;
• orzec przepadek mienia;
• zobowiązać do naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
• orzec zapłatę nawiązki;
• lub świadczenia pieniężnego;
• nakazać podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Jaka jest rola ofiary podczas rozprawy sądowej?

Ofiarę w polskim procesie karnym określa się jako pokrzywdzonego.

Pokrzywdzony może zgłosić wniosek o nałożenie na oskarżonego obowiązku naprawienia szkody i może brać udział w rozprawie.

Jeżeli pokrzywdzony zdecyduje się wziąć udział w rozprawie, staje się oskarżycielem posiłkowym. Może, między innymi, rozpocząć postępowanie przez wniesienie oskarżenia. Może również wnieść odwołanie.