Smigħ ta' xhieda

1 L-oneru tal-provi

1.1 X’inhuma r-regoli dwar l-oneru tal-provi?

Ir-regola li biha l-qorti tikkumpila l-evidenza matul is-seduti hija bbażata fuq l-Artikolu 48(2) tal-Kostituzzjoni.

Fejn xieraq, qorti differenti tista’ tintalab tikkumpila l-evidenza jew l-evidenza tista’ tiġi kkumpilata barra mis-smigħ. Il-qorti normalment tinnotifika lill-partijiet għall-proċedimenti tal-kumpilazzjoni ta’ evidenza, barra mis-smigħ, ħamest ijiem bil-quddiem. Il-partijiet għall-proċedimenti għandhom id-dritt jattendu tali teħid ta’ evidenza.

Il-partijiet huma mitluba jindikaw l-evidenza biex jagħtu prova tal-pretensjonijiet tagħhom. Il-qorti tiddeċiedi liema mill-biċċiet ta’ evidenza indikati se tikkumpila.

Il-qorti tista', b’mod eċċezzjonali, tikkumpila evidenza li ma tkunx l-evidenza proposta mill-partijiet jekk ikun meħtieġ biex tiddeċiedi fil-kawża.

Il-qorti tista’ tiddeċiedi li l-evidenza meħuda tiġi ssupplimentata jew ripetuta quddiemha.

1.2 Hemm xi regoli li permezz tagħhom ċerti fatti jiġu eżentati mill-oneru tal-provi? F’liema każijiet ? Jistgħu jiġu ppreżentati provi sabiex jiġi ppruvat li preżunzjoni legali partikolari mhix valida?

Eċċezzjoni għall-kumpilazzjoni ta’ evidenza matul seduta hija meta jiġu ssodisfati l-kundizzjonijiet għat-teħid ta’ deċiżjoni mingħajr smigħ orali. Dan ma jfissirx li f’każijiet bħal dawn, l-evidenza ma tiġix ikkumpilata, iżda pjuttost li l-evidenza tiġi kkumpilata barra minflok matul is-smigħ. Il-kumpilazzjoni ta’ evidenza hija simili b’mod kwalitattiv għall-wiri ta’ pretensjoni.

Dawn l-eċċezzjonijiet jinkludu dawn li ġejjin:

• is-smigħ ta’ kawża fuq il-merti meta tkun involuta valutazzjoni legali sempliċi tal-materja;
• il-fatti li jsostnu l-partijiet ma jiġux ikkontestati u l-valur tad-disputa, mingħajr inċidentali, ma jaqbiżx l-EUR 2 000;
• abbażi tal-kunsens tal-partijiet; jekk tinħareġ ordni ta’ ħlas, sentenza mogħtija b’kontumaċja jew sentenza għar-rikonoxximent, u meta pretensjoni tiġi rrinunzjata.

Barra minn hekk, smigħ ma hemmx għalfejn jiġi ordnat fi proċedimenti dwar reviżjoni in abstracto f’każijiet tal-konsumaturi, meta tingħata sentenza mogħtija b’kontumaċja favur konsumatur, f’tilwim kontra d-diskriminazzjoni dejjem jekk il-pretendent jagħti l-kunsens tiegħu, f’tilwim tax-xogħol individwali, u fil-każ ta’ mozzjonijiet għall-ordni ta’ miżura urġenti.

1.3 Sa liema livell trid tkun konvinta l-qorti sabiex tagħti sentenza li tissejjes fuq l-eżistenza ta' dak il-fatt?

Fil-prinċipju, meta tevalwa l-evidenza, il-qorti mhijiex ristretta mil-leġiżlazzoni dwar kif jenħtieġ li tevalwa biċċa ta’ evidenza partikolari f’termini ta’ veraċità. Għalhekk, jiġi applikat il-prinċipju tal-evalwazzjoni diskrezzjonali tal-evidenza. Huwa biss rarament li l-liġi timponi ċerti restrizzjonijiet fuq il-qorti fl-evalwazzjoni tal-evidenza; pereżempju, il-qorti trid taċċetta bħala pprovat kwalunkwe fatt li għalih il-liġi fiha suppożizzjoni konfutabbli, sakemm fil-proċedimenti ma tingħatax prova mod ieħor l-Artikolu 133 tal-Kodiċi Ċivili.

Il-qorti hija marbuta bid-deċiżjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea. Hija marbuta wkoll bid-deċiżjoni tal-Qorti Kostituzzjonali dwar jekk biċċa leġiżlazzjoni partikolari hijiex jew mhijiex f’kunflitt mal-Kostituzzjoni, liġi, jew trattat internazzjonali li huwa vinkolanti fuq ir-Repubblika Slovakka. Il-qorti hija wkoll marbuta bid-deċiżjonijiet tal-Qorti Kostituzzjonali u l-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem rigward id-drittijiet u l-libertajiet tal-bniedem. Barra minn hekk, il-qorti hija marbuta bid-deċiżjonijiet minn korpi kompetenti li jkun twettaq reat kriminali jew reat minuri jew reat amministrattiv ieħor punibbli skont regolamenti speċifiċi; madankollu, il-qorti mhijiex marbuta b’deċiżjonijiet ta’ multa fuq il-post.

Barra minn hekk, il-qorti tista’ teżamina kwistjonijiet fil-kompetenza tat-teħid ta’ deċiżjonijiet ta’ awtorità oħra. Jekk, madankollu, l-awtorità kompetenti tieħu deċiżjoni dwar tali kwistjoni, il-qorti tqis dik id-deċiżjoni u tinkorporaha fir-raġunijiet għas-sentenza tagħha (rispett għal deċiżjonijiet preċedenti).

2 Is-smigħ tal-provi

2.1 Għas-smigħ tal-provi dejjem ikun meħtieġ li jsir rikors minn parti, jew huwa wkoll possibbli li f’ċerti każijiet l-imħallef jisma’ l-provi fuq l-inizjattiva tiegħu stess?

Il-partijiet tal-proċedimenti huma mitluba jindikaw l-evidenza biex jagħtu prova tal-pretensjonijiet tagħhom. Il-qorti tiddeċiedi liema mill-biċċiet ta’ evidenza indikati se tikkumpila. Il-qorti tista’ tikkumpila wkoll evidenza fuq inizjattiva tagħha stess fil-każ ta’ evidenza bbażata fuq reġistri u listi pubbliċi jekk tali reġistri u listi jindikaw li l-fatti li jsostnu l-partijiet ma jaqblux mar-realtà; il-qorti ma tieħu l-ebda evidenza oħra fuq inizjattiva tagħha stess.

Fuq inizjattiva tagħha, il-qorti tista’ tikkumpila evidenza biex tistabbilixxi jekk il-kundizzjonijiet proċedurali jkunux ġew issodisfati jew jekk id-deċiżjoni proposta hijiex se tkun infurzabbli, u biex issir familjari mal-liġi barranija rilevanti.

2.2 Jekk ir-rikors min-naħa ta' parti għall-ġbir tal-provi jintlaqa', x'isir wara?

Il-qorti tikkumpila evidenza matul is-smigħ, sakemm il-kundizzjonijiet għat-teħid ta’ deċiżjoni mingħajr smigħ orali ma jkunux ġew issodisfati.

Il-partijiet għandhom id-dritt li jissottomettu l-osservazzjonijiet tagħhom dwar mozzjonijiet għall-evidenza u dwar kwalunkwe evidenza kkumpilata.

2.3 F’liema każijiet il-qorti tista' tiċħad ir-rikors ta' parti għall-ġbir tal-provi?

Il-qorti tevalwa l-evidenza skont id-diskrezzjoni tagħha, filwaqt li tieħu kull biċċa evidenza individwalment u kull biċċa evidenza fir-rigward tal-oħrajn, filwaqt li tqis bir-reqqa kwalunkwe materja li tkun ġiet żvelata fil-proċedimenti. L-affidabbiltà ta’ kull biċċa evidenza meħuda tista’ tiġi kkontestata sakemm il-liġi ma tipprovdix mod ieħor.

Ċertu limitu fuq l-evalwazzjoni diskrezzjonali tal-evidenza japplika għall-qorti tal-appell u l-qorti li tittratta appelli dwar punti tal-liġi, meta l-qorti tal-appell mhijiex marbuta bil-fatti tal-kawża kif stabbilit mill-qorti ta’ prim’istanza. Għalhekk tista’ tasal għal konklużjoni differenti fir-rigward tal-fatti. Madanakollu, ma tistax titbiegħed mill-evalwazzjoni tal-evidenza speċifika kkumpilata mill-qorti tal-prim’istanza. Hija tista’ tevalwa biss evidenza kkumpilata mill-qorti tal-prim’istanza b’mod differenti jekk tirrepeti dik l-evidenza. Madankollu, b’kuntrast għall-qorti tal-prim’istanza, hija tista’ tevalwa b’mod differenti l-evidenza kkumpilata minn qorti inferjuri permezz ta’ qorti mitluba.

2.4 X’inhuma l-mezzi differenti biex isiru l-provi?

Kull ħaġa li tista’ tikkontribwixxi għall-kjarifika xierqa tal-materja u li tkun inkisbet b’mod legali mill-mezzi ta’ provi tista’ sservi ta’ evidenza. Mezzi ta’ provi jinkludu eżami tal-partijiet u tax-xhieda, dokumenti, perizji, xhieda esperti, u spezzjonijiet. Jekk il-mod ta’ kumpilazzjoni ta’ evidenza ma jkunx preskritt, dan jiġi speċifikat mill-qorti.

2.5 X’inhuma l-mezzi biex jinġabru l-provi mingħand ix-xhieda u huma differenti mill-mezzi użati biex jinġabru l-provi mingħand ix-xhieda tal-periti tal-qorti? X’inhuma r-regoli fir-rigward tas-sottomissjoni ta’ provi bil-miktub u ta’ perizji/opinjonijiet ta' esperti?

Xhud huwa persuna li hija distinta mill-qorti u mill-partijiet fil-proċedimenti li jixhed dwar il-fatti li jkun ipperċepixxa permezz tas-sensi tiegħu. Il-persuni fiżiċi biss jistgħu jkunu xhieda.

F’materji li jaqgħu fil-kompetenza tal-esperti tal-qrati ċivili, spiss ikunu meħtieġa perizji dwar il-fatti li jservu bħala l-bażi fattwali għal deċiżjonijiet dwar il-merti tal-kawża. Meta t-teħid ta’ deċiżjoni dwar il-merti ta’ kawża jkun jiddependi fuq valutazzjoni tal-fatti li għaliha jkun meħtieġ għarfien espert, il-qorti taħtar xhud espert. F’tali każ, il-qorti tista’ taħtar xhud espert anke jekk l-imħallef ikollu għarfien espert li jippermettilu jivvaluta r-ratione materiae tal-proċedimenti b’mod espert. Dan l-għarfien ma jistax jieħu post l-istabbiliment oġġettiv tal-fatti minn parti lil hinn mill-korp li jiddeċiedi dwarhom.

Il-kompitu bażiku tal-qorti huwa li tifformula l-mistoqsijiet għax-xhud espert b’mod korrett. Il-qorti hija mitluba tistaqsi lix-xhud espert mistoqsijiet dwar il-fatti biss, u tevita mistoqsijiet relatati mal-valutazzjoni legali tar-ratione materiae tal-perizja.

Il-perizja tal-qorti tista’ tiġi riveduta minn xhud espert ieħor, jew minn istituzzjoni xjentifika jew istituzzjoni oħra. Ir-ratione materiae ta’ tali opinjoni oħra hija reviżjoni tal-opinjoni sottomessa aktar kmieni. Din xi drabi tissejjaħ opinjoni ta’ reviżjoni. Il-qorti teżamina l-perizji bħal kwalunkwe evidenza oħra.

2.6 Hemm xi mezzi ta’ prova li huma iktar b’saħħithom minn oħrajn?

Il-qorti tevalwa l-biċċiet individwali ta’ evidenza f’termini tal-affidabbiltà u l-veraċità tagħhom. Il-qorti mhi limitata bl-ebda leġiżlazzjoni dwar kif jenħtieġ li tevalwa kwalunkwe biċċa evidenza – dan huwa l-prinċipju tal-evalwazzjoni diskrezzjonali tal-evidenza. Minkejja dan, il-kunsiderazzjonijiet tal-evalwazzjoni tal-qorti mhumiex arbitrarji; il-qorti trid tqis dak kollu li ġie żvelat fil-proċedimenti. Jenħtieġ li l-qorti tirrispetta dawk il-fatti u trid tiddetermina b’mod korrett kif jirrelataw ma’ xulxin. Fl-istess ħin, il-qorti mhi marbuta bl-ebda ordni ta’ prijorità f’termini tal-importanza u l-forza probattiva ta’ biċċiet ta’ evidenza individwali.

2.7 Hemm obbligu li jintużaw ċerti mezzi ta’ prova biex jiġu ppruvati xi fatti partikolari?

F’materji fejn il-proċedimenti jistgħu jibdew mingħajr mozzjoni u wkoll fi proċedimenti dwar il-permess għaż-żwieġ, dwar id-determinazzjoni u ċ-ċaħda tal-paternità, dwar l-adottabbiltà u dwar l-adozzjoni, u f’materji tar-reġistru kummerċjali, il-qorti hija mitluba tikkumpila evidenza addizzjonali meħtieġa għall-istabbiliment tal-fatti anke jekk il-partijiet ma pproponewx tali evidenza.

2.8 Ix-xhieda huma obbligati bil-liġi li jixhdu?

Kull persuna fiżika li tiġi mħarrka hija obbligata tidher il-qorti u tixhed bħala xhud – it-Taqsima 126(2) tar-Regoli ta’ Proċedura Ċivili Kontenzjuża. Hija jeħtiġilha tgħid il-verità u ma taħbi xejn. Il-qorti trid tgħarraf lix-xhud tal-liġi kriminali bil-konsegwenzi ta’ għoti ta’ xhieda falza u bid-dritt tiegħu li jirrifjuta milli jagħti evidenza.

2.9 F’liema ċirkostanzi jistgħu jirrifjutaw li jixhdu?

Ix-xhieda jistgħu jirrifjutaw jagħtu evidenza biss meta din tista’ tinkrimina lilhom jew lil persuni li jiġu minnhom. Il-qorti tiddeċiedi dwar jekk ir-rifjut li tixhed huwiex leġittimu. Ix-xhieda jistgħu jirrifjutaw ukoll li jagħtu evidenza jekk ix-xhieda tagħhom tikser is-siġill tal-konfessjonarju jew il-kunfidenzjalità tal-informazzjoni mgħoddija lilhom bħala persuni fdati b’kura pastorali, bil-fomm jew bil-miktub, bil-kundizzjoni tal-kunfidenzjalità.

2.10 Jekk persuna tirrifjuta li tixhed tista’ tingħata multa jew tiġi sfurzata tixhed?

Il-qorti tiddeċiedi dwar il-leġittimità tar-rifjut li tixhed. Appelli kontra d-deċiżjoni tal-qorti mhumiex ammissibbli. Jekk, minkejja d-deċiżjoni tal-qorti, ix-xhud jirrifjuta li jagħti evidenza, il-qorti tista’ timponi multa proċedurali fuqu.

2.11 Hemm persuni li ma jistgħux jixhdu?

Il-qrati dejjem iridu jisimgħu lir-rappreżentant statutorju ta’ organizzazzjoni li tkun parti mill-proċedimenti ċivili bħala parti għal tali proċedimenti u mhux bħala xhud (Taqsima 185 tal-Kodiċi ta’ Proċedura Ċivili Kontenzjuża).

2.12 X’inhu r-rwol tal-imħallef u tal-partijiet fis-smigħ ta’ xhud? B’liema kundizzjonijiet jista’ jinstema’ xhud permezz ta’ vidjokonferenza jew ta’ mezzi tekniċi oħrajn?

Qabel teżamina x-xhieda, il-qorti trid tistabbilixxi l-identità tagħhom u r-relazzjonijiet tagħhom mal-partijiet. Barra minn hekk, ix-xhieda jridu jiġu infurmati bl-importanza tax-xhieda tagħhom, id-drittijiet u l-obbligi tagħhom, il-konsegwenzi kriminali tal-għoti ta’ xhieda falza, u l-intitolament tagħhom għal multi tax-xhieda.

Il-qorti tistieden lix-xhieda biex, b’mod koerenti, jiddeskrivu dak kollu li jafu dwar ir-ratione materiae tal-eżami. Il-qorti mbagħad tistaqsi mistoqsijiet lix-xhieda li jkunu meħtieġa biex tiġi ssupplimentata u ċċarata x-xhieda tagħhom.

Ix-xhieda ma jistgħux jiġu mistoqsijin mistoqsijiet tendenzjużi jew suġġestivi. Jekk il-partijiet għall-proċedimenti jew ix-xhieda esperti jiġu mistoqsija mistoqsijiet bħal dawn jew kwalunkwe mistoqsija relatata mal-valutazzjoni legali tal-kawża, l-imħallef li jippresjiedi jqis il-mistoqsijiet inammissibbli. L-imħallef li jippresjiedi jiddeċiedi dwar l-inammissibbiltà tal-mistoqsijiet f’ordni li ma tiġix notifikata u li kontrih ma jista’ jiġi ppreżentat l-ebda appell. L-ordni tifforma biss parti mit-traskrizzjoni tas-smigħ.

Skont il-kunsens tal-partijiet għall-proċedimenti, il-qorti tista’ torganizza smigħ orali permezz ta’ vidjokonferenza jew faċilitajiet tat-teknoloġija tal-komunikazzjoni oħra.

3 Il-valutazzjoni tal-provi

3.1 Meta l-provi ma jkunux inkisbu b’mod legali minn parti, il-qorti jkollha xi restrizzjonijiet meta tagħti s-sentenza tagħha?

Jenħtieġ li jiġi mtenni li l-qorti mhijiex limitata mil-leġiżlazzjoni dwar kif jenħtieġ li tevalwa kwalunkwe biċċa evidenza partikolari – dan huwa l-prinċipju tal-evalwazzjoni diskrezzjonali tal-evidenza skont it-Taqsima 191 tal-Kodiċi ta’ Proċedura Ċivili Kontenzjuża.

3.2 Bħala parti fil-kawża, id-dikjarazzjoni tiegħi tgħodd bħala prova?

Il-qorti tivvaluta l-atti mill-partijiet u l-avukati tagħhom u persuni oħrajn involuti fil-proċedimenti strettament f’termini tal-kontenut tagħhom minflok abbażi ta’ kif dawn il-persuni indikawhom. L-atti mill-partijiet huma regolati mill-prinċipju tal-informalità. Fil-prinċipju, il-partijiet għandhom diskrezzjoni f'li jagħmlu atti proċedurali: kemm jekk jissottomettuhom bil-miktub jew bħala dikjarazzjoni orali mdaħħla bħala referenza, ix-xhieda tagħhom għandha l-istess effetti legali, iżda trid tiġi ddikjarata b’mod espliċitu jew b’mod li ma jagħtix lok għal dubju dwar l-intenzjoni proprja tagħhom.