Rechtsbijstand

1 Wat zijn de proceskosten en wie moet ze normaliter betalen?

Als u wordt geadviseerd en vertegenwoordigd door een advocaat, heeft deze recht op een vergoeding voor zijn werkzaamheden. De hoogte van die vergoeding hangt in grote mate af van de waarde van het voorwerp van het geschil. Als een zaak voor de rechter wordt gebracht, brengt dat ook gerechtskosten met zich mee. Behalve griffierechten en proceskosten vallen daaronder ook de kosten die de rechtzoekende moet maken om gevolg te kunnen geven aan een bevel van de rechter of om passende juridische stappen te kunnen nemen of zich in rechte te kunnen verdedigen. Een partij die geen rechtsbijstand behoeft, moet deze kosten in de regel zelf dragen. Als de rechter echter in het voordeel van die partij beslist, moeten de door haar gemaakte gerechtskosten door de tegenpartij worden vergoed.

2 Wat is precies rechtsbijstand?

In Duitsland wordt onderscheid gemaakt tussen gefinancierd juridisch advies buiten rechte (Beratungshilfe) en rechtsbijstand (Prozesskostenhilfe).

Gefinancierd(e) juridisch advies en vertegenwoordiging buiten rechte (Beratungshilfe) wordt verleend aan minvermogenden op grond van de Wet inzake juridisch advies en vertegenwoordiging voor burgers met een laag inkomen (Gesetz über Rechtsberatung und Vertretung für Bürger mit geringem Einkommen (Beratungshilfegesetz)).

Om minvermogenden in staat te stellen om te procederen, ontvangen zij Prozesskostenhilfe overeenkomstig de regelgeving waarin deze vorm van rechtsbijstand is geregeld.

3 Kom ik in aanmerking voor rechtsbijstand?

Beratungshilfe of Prozesskostenhilfe worden verleend als de rechtzoekende wegens persoonlijke of financiële omstandigheden de noodzakelijke middelen niet kan opbrengen (minvermogend) en geen andere redelijke mogelijkheid voor het krijgen van bijstand heeft (bv. rechtsbijstandsverzekering, advies van huurdersvereniging of vakbond enz.).

Verder mag de beoogde procedure niet lichtvaardig zijn. Ook moet de beoogde rechtsvordering of het beoogde verweer voldoende kans van slagen hebben. De rechter die beslist over het verzoek om Prozesskostenhilfe moet het juridisch standpunt van de verzoeker op grond van diens weergave van de feiten en de beschikbare stukken juist of ten minste verdedigbaar achten en de overtuiging hebben dat de gestelde feiten vatbaar zijn voor bewijs. Als aan de juridische voorwaarden is voldaan, heeft de persoon in kwestie recht op Beratungshilfe of Prozesskostenhilfe.

4 Kan rechtsbijstand worden verleend voor alle soorten procedures?

In Duitsland wordt onderscheid gemaakt tussen Beratungshilfe en Prozesskostenhilfe (zie vraag 2).

Beratungshilfe, waaronder juridisch advies en, voor zover nodig, vertegenwoordiging valt, wordt verleend bij civielrechtelijke aangelegenheden, waaronder arbeidsrechtelijke, bestuursrechtelijke, grondrechtelijke en sociaalrechtelijke aangelegenheden. Bij strafrechtelijke aangelegenheden omvat de Beratungshilfe alleen juridisch advies. Bij aangelegenheden waarbij het recht van andere staten van toepassing is, wordt alleen Beratungshilfe verleend als de feiten van de zaak aan Duitsland zijn gerelateerd. Voor zaken op het gebied van belastingrecht wordt geen Beratungshilfe verleend.

Prozesskostenhilfe wordt verleend voor procedures over civielrechtelijke geschillen, niet-contentieuze procedures en procedures voor de arbeidsrechter, bestuursrechter, rechter voor socialezekerheidszaken en belastingrechter (respectievelijk Arbeitsgericht, Verwaltungsgericht, Sozialgericht en Finanzgericht). Verdachten in een strafproces en schuldenaren in insolventieprocedures krijgen geen Prozesskostenhilfe. Wat verdachten in een strafproces betreft, bevat de regelgeving inzake door de rechter toegevoegde advocaten uitputtende bijzondere voorschriften. Schuldenaren in insolventieprocedures krijgen uitstel van betaling van de proceskosten als zij behalve om insolventie ook om kwijtschelding van de resterende schuld hebben verzocht. In dat geval wijst de insolventierechter hem ook op verzoek een advocaat van zijn keuze toe die hem indien nodig zal vertegenwoordigen.

5 Bestaat er een specifieke procedure voor spoedeisende gevallen?

Er bestaat geen speciale procedure voor spoedeisende zaken. De bestaande mogelijkheden voor het krijgen van Beratungshilfe en Prozesskostenhilfe dekken ook dit soort zaken.

6 Waar kan ik een verzoekformulier voor rechtsbijstand verkrijgen?

Formulieren voor het indienen van een verzoek om Beratungshilfe of Prozesskostenhilfe zijn verkrijgbaar bij de gerechten van eerste aanleg (Amtsgerichte) en advocaten.

7 Welke documenten moet ik bij mijn verzoek om rechtsbijstand voegen?

Er moeten stukken worden overgelegd waaruit de juistheid van de verstrekte inkomensgegevens blijkt (bv. loonstrookje of, in het geval van zelfstandigen, het laatste aanslagbiljet).

8 Waar moet ik mijn verzoek om rechtsbijstand indienen?

In Duitsland wordt onderscheid gemaakt tussen Beratungshilfe en Prozesskostenhilfe (zie vraag 2).

Het verzoek om Beratungshilfe moet worden ingediend bij het Amtsgericht binnen het rechtsgebied waarvan de rechtzoekende zijn wettige woonplaats heeft. Wanneer deze geen wettige woonplaats in Duitsland heeft, is het Amtsgericht bevoegd binnen het rechtsgebied waarvan de behoefte aan Beratungshilfe is ontstaan. Voor deze vorm van rechtsbijstand kan de rechtzoekende zich ook rechtstreeks tot een advocaat wenden. In dat geval moet het vereiste verzoek achteraf binnen vier weken bij het Amtsgericht worden ingediend.

Een verzoek om Prozesskostenhilfe moet worden ingediend bij de rechtbank waar de procedure waarvoor om Prozesskostenhilfe wordt verzocht, aanhangig is of wordt gemaakt. Die rechtbank, en niet bijvoorbeeld een instantie op het gebied van maatschappelijk welzijn, beoordeelt het verzoek en beslist of aan de voorwaarden is voldaan.

9 Hoe kom ik te weten of ik al dan niet in aanmerking kom voor rechtsbijstand?

Voor informatie over Beratungshilfe en Prozesskostenhilfe kunt u terecht bij een Amtsgericht of advocaat.

10 Wat moet ik doen als ik in aanmerking kom voor rechtsbijstand?

Als u recht op Beratungshilfe of Prozesskostenhilfe hebt, moet u het daarvoor bestemde formulier invullen en samen met de noodzakelijke stukken overleggen aan de instantie die in het antwoord op vraag 8 wordt genoemd.

11 Wie kiest mijn advocaat als ik in aanmerking kom voor rechtsbijstand?

In Duitsland wordt onderscheid gemaakt tussen Beratungshilfe en Prozesskostenhilfe (zie vraag 2).

Een rechtzoekende kan Beratungshilfe krijgen van een advocaat van zijn keuze. In de deelstaten Bremen en Hamburg wordt Beratungshilfe verleend via openbare bureaus voor rechtshulp. Advocaten zijn verplicht om Beratungshilfe te verlenen. Een daartoe strekkend verzoek kan alleen in bepaalde gevallen en om gewichtige redenen worden afgewezen.

Ook bij Prozesskostenhilfe bestaat het recht van vrije advocaatkeuze. Wel moet de advocaat bevoegd zijn om de rechtzoekende voor de rechtbank te vertegenwoordigen. De president van de rechtbank voegt alleen een advocaat toe als de rechtzoekende geen advocaat kan vinden die hem wil vertegenwoordigen.

12 Als ik in aanmerking kom voor rechtsbijstand, worden dan al mijn proceskosten betaald?

In Duitsland wordt onderscheid gemaakt tussen Beratungshilfe en Prozesskostenhilfe (zie vraag 2).

De advocaat heeft recht op een vergoeding van 15 EUR van de persoon aan wie hij Beratungshilfe verleent. Afhankelijk van de omstandigheden van die persoon kan hij hiervan afzien. Afwijkende overeenkomsten over deze vergoeding zijn nietig. De rest van zijn vergoeding ontvangt de advocaat uit de staatskas.

In het geval van Prozesskostenhilfe vallen hieronder alle proceskosten, behalve de kosten van de rechtzoekende die niet noodzakelijk waren voor de verdediging van zijn rechten. Een partij die Prozesskostenhilfe nodig heeft, hoeft geen andere kosten te dragen.

13 Wie betaalt de overige kosten als ik slechts recht heb op beperkte rechtsbijstand?

Als aan de voorwaarden voor Prozesskostenhilfe is voldaan, zijn voor de rechtzoekende geen andere kosten aan het proces verbonden. Prozesskostenhilfe dekt alle noodzakelijke proceskosten. Als de rechtzoekende echter financieel in staat is om met een deel van zijn inkomen in de proceskosten bij te dragen, dan wordt het betreffende bedrag ten laste van de staatskas voorgeschoten, maar moet hij het vervolgens geheel of gedeeltelijk in termijnen terugbetalen. De persoonlijke en financiële situatie van de verzoeker kan tot vier jaar na de beëindiging van de procedure opnieuw onder de loep worden genomen. Daarbij kunnen termijnbetalingen worden gelast of kan de hoogte van de reeds bestaande termijnbetalingen worden aangepast. Het maximumaantal termijnbetalingen bedraagt 48.

Het is mogelijk dat Prozesskostenhilfe niet alle onderdelen van de procedure dekt (gedeeltelijke rechtsbijstand). In dat geval is de werking van Prozesskostenhilfe beperkt tot het onderdeel waarvoor zij is toegekend.

14 Omvat rechtsbijstand ook de kosten van beroepsprocedures?

Prozesskostenhilfe dekt niet automatisch de kosten van beroep. Zij eindigt op het moment dat de rechtbank waar de procedure aanhangig is gemaakt, de einduitspraak doet. Wel is het mogelijk om voor de beroepsprocedure opnieuw een verzoek om Prozesskostenhilfe in te dienen. De rechter in hoger beroep beoordeelt vervolgens of de partij nog steeds Prozesskostenhilfe nodig heeft en of het beroep niet lichtvaardig en zonder kans van slagen is. Als de tegenpartij in beroep gaat, wordt niet onderzocht of het beroep lichtvaardig en zonder kans van slagen is. Als aan deze voorwaarden is voldaan, heeft de rechtzoekende recht op Prozesskostenhilfe.

15 Als ik in aanmerking kom voor rechtsbijstand, kan die dan worden ingetrokken in de loop van het proces (of zelfs na het proces)?

In Duitsland wordt onderscheid gemaakt tussen Beratungshilfe en Prozesskostenhilfe (zie vraag 2).

Beratungshilfe kan worden ingetrokken als in het verzoek om Beratungshilfe opzettelijk onjuiste gegevens zijn verstrekt.

Prozesskostenhilfe kan alleen in de volgende gevallen geworden ingetrokken:

1. de hulp is verkregen onder valse voorwendselen omtrent het geschil;
2. de betrokkene heeft onjuiste gegevens verstrekt om te voldoen aan de subjectieve voorwaarden voor de hulp en de vereiste verklaringen niet overgelegd;
3. de persoonlijke en financiële situatie is niet zodanig dat de hulp kan worden toegekend;
4. de betrokkene heeft een betalingsachterstand, of
5. de betrokkene heeft verzuimd te laten weten dat zijn inkomen en financiële situatie aanmerkelijk zijn verbeterd of hij heeft geen nieuw adres doorgegeven.

16 Kan ik een weigering om rechtsbijstand te verlenen, aanvechten?

In Duitsland wordt onderscheid gemaakt tussen Beratungshilfe en Prozesskostenhilfe (zie vraag 2).

Tegen een beslissing van het Amtsgericht houdende afwijzing van een verzoek om Beratungshilfe staat onmiddellijk beroep (sofortige Beschwerde) open.

Als een verzoek om Prozesskostenhilfe wordt afgewezen, kan de verzoeker binnen een maand tegen die beslissing beroep instellen als in de bodemprocedure een waarde van meer dan 600 EUR in het geding is. Als die waarde gelijk of lager is, staat dit rechtsmiddel alleen open als de rechter het verzoek om Prozesskostenhilfe uitsluitend heeft afgewezen omdat niet aan de voorwaarden betreffende de persoonlijke en financiële situatie van de verzoeker is voldaan.

Ga voor meer informatie naar:

https://www.bmj.de/SharedDocs/Publikationen/DE/Beratungs_PKH.html