Nationale rechtssystemen

Belġju

In deze rubriek vindt u een overzicht van de organisatie van de rechtbanken.

Il-kontenut ipprovdut minn
Belġju

Organisatie van de rechtspleging — het rechtsstelsel

Het Belgische rechtsstelsel is een systeem in de traditie van burgerlijk recht dat bestaat uit een reeks gecodificeerde regels die door rechters worden toegepast en geïnterpreteerd.

De organisatie van de rechtbanken in België valt uitsluitend onder de federale bevoegdheid.

Beginselen

Alvorens het rechtsstelsel in België uiteen te zetten, is het nuttig enkele grondwettelijke en algemene beginselen met betrekking tot de organisatie van de rechterlijke macht te onderzoeken.

Naast de wetgevende en uitvoerende macht stelde de grondwet de rechterlijke macht in, die wordt uitgeoefend door de rechtbanken. De rechterlijke instanties vormen dus naast de andere constitutionele bevoegdheden een zelfstandige bevoegdheid.

Het is de taak van de rechterlijke macht om zaken te behandelen. Daarom past het de wet toe: Het is de taak van de rechterlijke macht om te oordelen. Zij past derhalve de wet toe: zij doet uitspraak in burgerlijke geschillen en past het strafrecht toe op personen die een strafbaar feit hebben gepleegd. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen gerechtsdeurwaarders (rechters in lagere en hogere rechtbanken) en vervolgende ambtenaren (het openbaar ministerie of het openbaar ministerie).

Volgens de artikelen 144 en 145 van de Grondwet vallen geschillen over burgerrechten uitsluitend onder de bevoegdheid van de rechter en vallen geschillen die betrekking hebben op politieke rechten onder de bevoegdheid van de rechter, met uitzondering van de uitzonderingen waarin de wet voorziet.

Een rechterlijke instantie of een andere instantie die uitspraak kan doen, kan alleen bij wet worden opgericht. Buitengewone commissies of tribunalen kunnen overeenkomstig artikel 146 van de Grondwet onder geen enkele benaming worden ingesteld.

De zittingen van de rechtbank zijn openbaar, tenzij de toegang van het publiek de moraal of de vrede in gevaar zou brengen; in dat geval verklaart de rechter het bij vonnis (artikel 148, lid 1, van de grondwet). Het beginsel van openbare hoorzittingen waarborgt de transparantie van justitie.

Het arrest moet met redenen worden omkleed. Het wordt openbaar gemaakt (artikel 149 van de grondwet). De door de grondwet en artikel 780 van het Gerechtelijk Wetboek opgelegde motiveringsverplichting houdt in dat de rechter moet antwoorden op de in het betoog van partijen aangevoerde feitelijke en juridische argumenten. De motivering moet volledig en duidelijk, nauwkeurig en voldoende zijn. Het motiveringsvereiste, net als de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, beschermt de justitiabele tegen eventuele willekeur, en hij kan in het licht van de redenen beslissen om beroep in te stellen bij een hof van beroep of bij het Hof van Cassatie.

Artikel 151, lid 1, van de grondwet voorziet in de onafhankelijkheid van rechters bij de uitoefening van hun ambt en in de onafhankelijkheid van het openbaar ministerie bij het verrichten van onderzoeken en vervolgingen in individuele gevallen, onder voorbehoud van het recht van de verantwoordelijke minister om vervolging te gelasten en bindende strafrechtelijke beleidsrichtsnoeren vast te stellen, met inbegrip van richtsnoeren voor het onderzoeks- en vervolgingsbeleid.

Volgens lid 4 van deze bepaling worden vrederechters, rechters van rechtbanken, raadslieden van de gerechten en van het Hof van Cassatie door de Koning benoemd onder de voorwaarden en op de wijze die bij wet zijn vastgesteld.

Rechters worden voor het leven benoemd. Zij gaan met pensioen op een wettelijke leeftijd en ontvangen een wettelijk vastgesteld pensioen. Een rechter kan zijn functie worden ontnomen of alleen bij rechterlijke beslissing worden geschorst. Een rechter kan alleen worden overgeplaatst door hem of haar in een nieuwe functie te benoemen en alleen met zijn of haar instemming (artikel 152 van de grondwet). Ook ambtenaren van het staatsadvocatenkantoor worden door de koning benoemd en ontslagen (artikel 153 van de grondwet).

De salarissen van leden van de rechterlijke macht worden bepaald door de wet (artikel 154 van de grondwet).

Rechters kunnen een functie in loondienst van een regering niet aanvaarden, tenzij zij kosteloos handelen en de positie niet leidt tot een onverenigbaarheid als bepaald in de wet (artikel 155 van de grondwet).

Soort gerecht

België heeft vijf belangrijke rechtsgebieden, de vijf jurisdicties van het hof van beroep: Brussel, Liege, Bergen, Gent en Antwerpen.

Deze gebieden zijn onderverdeeld in arrondissementsrechtbanken, elk met een rechtbank van eerste aanleg. Er zijn 12 gerechtelijke districten in het land. Het arrondissement Brussel heeft twee rechtbanken van eerste aanleg, waarvan de ene Nederlandstalig en de andere Franstalig zijn.

Daarnaast zijn er 9 arbeidsrechtbanken en 9 rechtbanken voor ondernemingen in de gerechtelijke arrondissementen.

De districten zijn op hun beurt verdeeld in kantons (kanton judiciaire), elk met een civiele rechter. Het land telt 187 kantons.

Elk van de tien provincies en het arrondissement Brussel-Hoofdstad heeft een assistentierechtbank. De assistentierechtbank is geen permanent gerecht. Het wordt bijeengeroepen telkens wanneer verdachten aan hem worden gezonden.

De aard en de ernst van een strafbaar feit, de aard van een geschil en de omvang van de betrokken bedragen bepalen het soort gerecht dat de zaak moet behandelen.

In sommige omstandigheden bepaalt de aard van het geschil de te adiëren rechter. Zo is de vrederechter bevoegd voor nabuurschapsgeschillen en is het gerecht van eerste aanleg bevoegd voor echtscheidingszaken. In andere gevallen is dit de hoedanigheid van de partijen. In beginsel is de handelsrechtbank een gespecialiseerde rechtbank die kennis neemt van geschillen tussen bedrijven.

Zodra het soort bevoegde rechtbank is vastgesteld, moet de plaats worden aangewezen waar de zaak zal worden behandeld.

In burgerlijke zaken kan de procedure worden behandeld voor de rechter van de woonplaats van de verweerder of voor de rechter van de plaats waar de verbintenis is aangegaan of moest worden uitgevoerd.

In strafzaken zijn het gerecht van de plaats waar het strafbare feit is gepleegd, het gerecht van de woonplaats van de verdachte en het gerecht van de plaats waar hij kan worden aangetroffen, evenzeer bevoegd. In het geval van rechtspersonen is dit het gerecht van de plaats waar hij zijn statutaire zetel heeft en van de plaats waar de rechtspersoon zijn hoofdvestiging heeft.

Rechterlijke instanties en hun hiërarchie

Rechtbanken en hun hiërarchie De gewone rechtbanken a zijn in een hiërarchische volgorde georganiseerd. De structuur van de rechterlijke instanties is als volgt:

4

HOF VAN CASSATIE

3

Hoven van beroep

Arbeidsrechtbanken

Zittingscursuss

2

Rechtbanken van eerste aanleg

Arbeidsrechtbanken

Vennootschapsrechtbanken

1

Vrederechters

Politierechtbanken

De uitspraken van lagere rechtbanken worden „jugements/vonnissen” genoemd. Arresten van de hoven van beroep, de arbeidsrechtbanken, de assistentierechtbanken en het Hof van Cassatie worden „arrêts/arresten” genoemd.

Civiele rechtbanken behandelen voornamelijk particuliere geschillen tussen natuurlijke en rechtspersonen.

De strafrechter heeft tot doel de daders van strafbare feiten te bestraffen door middel van de wettelijk voorgeschreven straffen (gevangenisstraf, gemeenschapsdienst, boete, enz.).

Er zijn gevallen waarin een van de partijen het niet eens is met een uitspraak. Verschillende rechtsmiddelen stellen de partijen in de zaak of, in sommige gevallen, derden in staat een nieuwe beslissing te verkrijgen in een zaak die reeds door een rechtbank is beslecht. De rechtsmiddelen zijn onderverdeeld in twee categorieën: er zijn twee soorten gewone rechtsmiddelen:

Er zijn twee gewone rechtsmiddelen: oppositie en beroep.
Hetverzet biedt de verweerder die bij verstek is veroordeeld, de mogelijkheid zich tegen het vonnis te verzetten. In dit geval kan de zaak worden heroverwogen door de rechter die daarover uitspraak heeft gedaan.
Afgezien van een beperkt aantal gevallen waarin het niet mogelijk is, is beroep een recht dat door alle betrokken partijen kan worden uitgeoefend. Een veroordeelde, een partij die schadevergoeding vordert, een verzoeker, een verweerder of het staatsadvocatenkantoor heeft de gelegenheid de zaak een tweede keer te laten behandelen. Het hoger beroep wordt altijd in behandeling genomen door een rechtbank die hoger is dan de rechter die de oorspronkelijke beslissing heeft gegeven.

De volgende tabel geeft een overzicht van de rechterlijke instanties die het beroep behandelen, afhankelijk van de instantie die het bestreden vonnis heeft gewezen:

Arrest

Beroep

Civiele rechter

Burgerlijke zaken

Rechtbank van eerste aanleg (civiele afdeling)

— Handelszaken

Gerecht van de onderneming

Politierechtbank:

Strafzaken

Rechtbank van eerste aanleg (strafrechter)

Burgerlijke zaken

Gerecht van eerste aanleg (civiele rechter)

Arbeidsrechtbank

Arbeidsrechtbank

Gerecht van eerste aanleg

Hof van beroep

Gerecht van de onderneming

Hof van beroep

In de beroepsfase beraadslagen de rechters (van de rechter in eerste aanleg of in hoger beroep) voor een tweede en laatste keer over de grond van de zaak en beslissen zij definitief. Partijen hebben echter nog steeds de mogelijkheid om cassatieberoep in te stellen.

Naast deze gewone rechtsmiddelen zijn er dus „buitengewone” procedures, met als belangrijkste het beroep op rechtsvragen bij het Hof van Cassatie. Beroep bij het Hof van Cassatie is geen derde aanleg of een derde rechterlijke instantie. Het Hof van Cassatie onderzoekt niet de feiten van de zaak, maar de verenigbaarheid ervan met de wet.

Naast de hierboven genoemde rechterlijke instanties bestaan er in België nog twee andere soorten gerechten. Zij hebben een toezichthoudende rol: De Raad van State en het Grondwettelijk Hof. De Raad van State is een hogere administratieve rechtbank en houdt toezicht op het bestuur. Zij treedt op wanneer een burger van mening is dat de overheid de wet niet heeft nageleefd. De rol van het Grondwettelijk Hof is ervoor te zorgen dat wetten, decreten en verordeningen in overeenstemming zijn met de grondwet en toezicht te houden op de juiste verdeling van bevoegdheden tussen de overheidsinstanties in België.

Juridische gegevensbanken

Het portaal voor de rechterlijke macht van België biedt onder meer toegang tot jurisprudentie, Belgische wetgeving en het staatsblad.

Is de toegang tot deze databanken kosteloos?

Ja toegang tot de databank is gratis.

Gerelateerde links

Federale Overheidsdienst Justitie

Laatste update: 13/01/2021

Deze tekst is automatisch vertaald. De beheerder van deze website kan niet instaan voor de kwaliteit van de vertaling.