Ustawodawstwo krajowe

Źródła prawa

Głównymi źródłami prawa Zjednoczonego Królestwa w okręgu jurysdykcyjnym Szkocji są:

• Prawodawstwo pierwotne w formie ustaw uchwalanych przez parlament Zjednoczonego Królestwa i ustaw uchwalanych przez parlament Szkocji;
• Prawo Unii Europejskiej
• Prawodawstwo wtórne (lub prawodawstwo pochodne) w formie rozporządzeń (statutory instruments) lub rozporządzeńszkockich (scottish statutory instruments). Niektóre inne akty prawodawstwa wtórnego mogą być wydawane jako decyzje administracyjne;
• Common law (prawo precedensowe) rozwijane poprzez orzeczenia sądowe.

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

Ustawodawstwo pierwotne, czyli ustawy parlamentarne (Acts of Parliament), uchwala Parlament Zjednoczonego Królestwa w Londynie i mogą one obowiązywać w całym Zjednoczonym Królestwie lub w jakiejkolwiek jego części. Parlament Zjednoczonego Królestwa zatwierdził również dewolucję kompetencji ustawodawczych na rzecz regionalnych parlamentów i zgromadzeń, wskutek czego mogą one przyjmować przepisy prawodawstwa pierwotnego obejmujące ograniczony zakres zagadnień i obowiązujące na obszarze ich właściwości. Inne przepisy mogą być stosowane przez Suwerenną na mocy prerogatyw w różnych formach, takich jak: nakazy w Radzie, proklamacje, królewskie nakazy, instrukcje królewskie, rozporządzenia i listy listów.

Prawodawstwo wtórne uchwalane jest na mocy kompetencji nadanych przez Jej Królewską Mość w obrębie prywatnej rady (Her Majesty in Council) lub na mocy jej rozporządzenia, przez ministrów, departamenty (ministerstwa), ministrów Szkocji lub inny organ lub osobę. Jest również nazywane ustawodawstwem delegowanym lub wtórnym, a akt nadający to uprawnienie określany jest mianem „aktu umocowującego”, „aktu nadającego uprawnienia”, lub „aktu macierzystego”. Akty prawodawstwa wtórnego mogą nosić różne tytuły (takie jak: orders in Council, regulations lub rules), zwane zbiorczo rozporządzeniami (Statutory Instruments) lub rozporządzeniami szkockimi (Scottish Statutory Instruments).

Scotland Act z 1998 r. utworzono i przekazano uprawnienia parlamentu szkockiego w Edynburgu. W ten sposób (po przeprowadzeniu referendum) przywrócono Szkocji oddzielny parlament, który Szkocja utraciła z chwilą zawarcia unii z Anglią i Walią w 1707 r. Jako że Szkocja pozostaje częścią Zjednoczonego Królestwa, parlament Zjednoczonego Królestwa jest jednak nadal władny stanowić prawo w niektórych dziedzinach. Prawodawstwo pierwotne może zostać wydane przez parlament Szkocji w zdecentralizowanych obszarach tematycznych (tj. zasadniczo na mocy ustawy o Szkocji z 1997 r., 2012 r. i 2016 r.). Obejmują one: zdrowia; edukacji; samorząd. praca socjalna; mieszkalnictwo; planowania; turystyka i rozwój gospodarczy; niektóre aspekty transportu; wymiar sprawiedliwości, w tym większość aspektów prawa prywatnego i karnego; policja i straż pożarna; wiele aspektów ochrony środowiska; rolnictwo i rybołówstwo; sport i sztuka oraz wykonywanie zobowiązań międzynarodowych na obszarach zdecentralizowanych. Ustawy o Szkocji z 2012 r. i 2016 r. rozszerzyły te uprawnienia na obszary takie jak: niektóre aspekty opodatkowania; usługi wspierające zatrudnienie; aspektów zabezpieczenia społecznego (w tym świadczeń dla osób niepełnosprawnych i opiekunów); ustawa o aborcji; zarządzanie Crown Estate; stanowisko i konkurencja konsumentów; energii (w tym udzielania zezwoleń na działalność związaną z wydobyciem ropy naftowej i gazu na lądzie oraz systemów ograniczania ubóstwa energetycznego); równości (w tym kwot na równouprawnienie płci w organach sektora publicznego); dalsze aspekty transportu (w tym policji); automatów do gier i automatów do gier. Ministrowie szkoccy w ramach uprawnień delegowanych im przez ustawy parlamentu Zjednoczonego Królestwa lub ustawy parlamentu Szkocji mogą również wydawać rozporządzenia szkockie (Scottish Statutory Instruments – SSIs).

Uprawnienia do zawierania traktatów międzynarodowych w imieniu Zjednoczonego Królestwa należą do Korony, tj. monarchy działającego na mocy prerogatyw królewskich zgodnie z zaleceniem rządu Zjednoczonego Królestwa. Parlament Zjednoczonego Królestwa nie odgrywa formalnej roli w zawieraniu traktatów, jednakże w przypadku gdy traktat wymaga wprowadzenia zmian do prawodawstwa Zjednoczonego Królestwa lub przyznania pieniędzy publicznych, parlament głosuje nad tą kwestią w trybie zwykłym. Aby w Zjednoczonym Królestwie można było wdrożyć każdy z traktatów UE, należy przyjąć odpowiedni akt prawny. wszystkie traktaty UE podlegają zatem kontroli parlamentarnej.Po wejściu w życie brytyjskiej ustawy o reformie konstytucyjnej i sprawowaniu rządów z 2010 r. (Constitutional Reform and Governance Act) ratyfikacja traktatu będzie możliwa dopiero po: a) uprzednim przedłożeniu parlamentowi przez ministra Korony kopii traktatu, b) opublikowaniu traktatu oraz c) upływie okresu 21 dni sesyjnych, przy czym przez ten okres żadna z izb parlamentu nie opowiedziała się przeciwko ratyfikacji traktatu.

Hierarchia norm

W przypadku gdy różne źródła prawa są ze sobą sprzeczne, głównym forum ich rozstrzygania są sądy. Sądy mogą również rozstrzygać spory dotyczące wykładni ustawodawstwa. Jednakże w związku z tym, że Zjednoczone Królestwo nie posiada „pisanej konstytucji”, nie istnieje możliwość zaskarżenia ustawy parlamentu do sądu ze względu na jej sprzeczność z konstytucją. Zgodnie z konstytucyjną doktryną „suwerenności parlamentarnej” Parlament Zjednoczonego Królestwa jest najwyższym organem władzy ustawodawczej w takim znaczeniu, że może uchwalać i uchylać wszelkie akty prawne, a żaden inny organ nie może uchylić ani zakwestionować ważności ustawy parlamentarnej.Podczas gdy parlament Zjednoczonego Królestwa zachowuje prawo do stanowienia prawa w każdej sprawie, niezależnie od tego, czy jest to zdecentralizowane, rząd Zjednoczonego Królestwa zobowiązał się jednak postępować zgodnie z konwencją (Sewel), zgodnie z którą parlament Zjednoczonego Królestwa zasadniczo nie wprowadza przepisów w odniesieniu do kwestii zdecentralizowanych, z wyjątkiem porozumienia o zdecentralizowanej władzy ustawodawczej.

Jednakże doktryna suwerenności parlamentarnej jest ograniczona przez członkostwo Zjednoczonego Królestwa w Unii Europejskiej. Na mocy European Communities Act ( ustawy o Wspólnotach Europejskich) z 1972 r., prawo Unii Europejskiej stanowi część prawa Anglii i Walii (oraz Szkocji i Irlandii Północnej). Prawodawstwo krajowe należy poddawać wykładni w taki sposób, by zawsze gdy to możliwe było ono zgodne z prawem UE.

Ustawa o prawach człowieka z 1998 r., w której wprowadzono europejską konwencję praw człowieka do prawa Zjednoczonego Królestwa, nadaje sądom inne uprawnienia w zakresie kwestionowania aktów prawnych Parlamentu. Na ile to możliwe, przepisy prawa krajowego należy interpretować w taki sposób, aby wykładnia była zgodna z prawami zawartymi w konwencji.

Orzeczenia sądów, a w szczególności sądów odwoławczych, odgrywają ważną rolę w rozwoju prawa. Nie tylko zawierają one wiążące rozstrzygnięcia w zakresie wykładni ustawodawstwa, ale są również podstawą common law, które wywodzi się z orzeczeń sądów wydanych we wcześniejszych sprawach (inaczej z orzecznictwa). W odniesieniu do kwestii, które orzeczenia sądów są wiążące dla innych sądów, ogólna zasada stanowi, że sąd jest związany wcześniejszymi orzeczeniami wydanymi przez sąd wyższej instancji. W odniesieniu do spraw z zakresu prawa Unii Europejskiej najwyższą instancję stanowi Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Najwyższym sądem karnym w Szkocji jest High Court of Justiciary, natomiast funkcję najwyższego sądu cywilnego (Supreme Court for Civil Matters) w Szkocji pełnili Lordowie Prawa (Law Lords) wchodzący w skład Izby Lordów. Zastąpił ich jednak Supreme Court, który powstał w dniu 1 października 2009 r. Law Lords zostali przy tym pierwszymi sędziami Supreme Court, a Senior Law Lord prezesem.

Ramy instytucjonalne

Instytucje odpowiedzialne za przyjmowanie regulacji prawnych i proces decyzyjny

Ustawodawstwo pierwotne uchwala Parlament Zjednoczonego Królestwa w Londynie. Zanim projekt ustawy (tzw. bill) stanie się ustawą parlamentarną, musi zostać zatwierdzony przez obie izby parlamentu: Izbę Gmin i Izbę Lordów. W obu izbach proces ten przebiega w następujących etapach:

• Pierwsze czytanie (formalne przedstawienie projektu bez debaty);
• Drugie czytanie (debata ogólna);
• Etap pracy w komisjach (szczegółowe rozpatrywanie, debata i zgłaszanie poprawek. W Izbie Gmin etap ten ma na ogół miejsce w komisji legislacyjnej (Public Bill Committee).
• Etap sprawozdania (możliwość wniesienia dalszych poprawek);
• Trzecie czytanie (ostatnia szansa na debatę; poprawki są możliwe w Izbie Lordów)

Kiedy projekt zostanie przyjęty przez obie izby, powraca do pierwszej izby (gdzie rozpoczęto prace) celem uwzględnienia poprawek drugiej izby.

Tekst końcowy muszą zatwierdzić obie izby. Wymiany między izbami mogą odbywać się do czasu osiągnięcia porozumienia co do każdego słowa projektu, po tym jak można złożyć projekt do Royal Assent.

W parlamencie szkockim ma miejsce podobny proces obejmujący przedstawienie projektu, rozpatrzenie, debatę i głosowanie, jakkolwiek w tym przypadku istnieje tylko jedna izba w obrębie parlamentu, któremu przekazano uprawnienia. Proces ten ma trzy etapy:

• Etap 1: Odpowiednie komisje parlamentarne zbierają dowody na temat projektu ustawy i sporządzają sprawozdanie na temat ogólnych zasad projektu ustawy. Następnie na posiedzeniu plenarnym Parlament uznaje sprawozdanie i debaty za wyrażenie zgody na ogólne zasady projektu ustawy. Jeśli Parlament wyrazi na to zgodę, projekt ustawy trafi do etapu 2.
• Etap 2: Projekt ustawy jest szczegółowo rozpatrywany przez komisję parlamentarną lub, okazjonalnie, przez komisję całego Parlamentu. Na obecnym etapie można wprowadzić zmiany, tzw. poprawki do projektu ustawy.
• Etap 3: Projekt jest ponownie rozpatrywany na posiedzeniu Parlamentu. Możliwe są dalsze zmiany, a Parlament następnie przeprowadza debaty i podejmuje decyzję, czy przyjąć projekt ustawy w swojej ostatecznej formie.

Kiedy projekt przejdzie przez wszystkie etapy prac parlamentarnych w parlamencie Zjednoczonego Królestwa lub Szkocji, zostaje przedstawiony królowej do podpisania ( Royal Assent), po tym staje się ustawą. W Szkocji następuje okres czterech tygodni, podczas których projekt może zostać zakwestionowany przez urzędników parlamentu ds. prawnych (Law Officers), jeżeli uważają oni, że projekt nie mieści się w kompetencjach prawodawczych parlamentu szkockiego.

Prawodawstwo pierwotne może zostać w zasadzie zmienione lub uchylone wyłącznie na mocy nowego prawa pierwotnego. istnieją jednak wyjątki, na mocy których akt prawny może wprowadzać pewne zmiany i uchylić niektóre poprawki, w przypadku gdy stanowią one realizację zobowiązań UE lub stanowią element reformy legislacyjnej, która zmniejsza lub eliminuje obciążenia regulacyjne lub nie jest zgodne z europejską konwencją praw człowieka. Zanim zostaną wydane, rozporządzenia takie muszą być jednak zatwierdzone uchwałą przyjętą przez obie izby parlamentu.

Prawodawstwo pierwotne wchodzi w życie zgodnie z przepisami wprowadzającymi zawartymi w ustawie. Ustawa może określać konkretną datę wejścia w życie. Może to nastąpić niezwłocznie w dniu podpisania przez monarchę (Royal Assent), w określonym dniu (na ogół co najmniej dwa miesiące po podpisaniu przez monarchę lub w dniu określonym przez ministra lub ministerstwo w rozporządzeniu wprowadzającym (Commencement Order (Statutory Instrument)). Dla różnych przepisów aktu prawnego mogą zostać określone różne daty.

Data wejścia w życie każdego aktu prawodawstwa wtórnego jest na ogół określona w samym akcie. Wyjątkowo data wejścia w życie może być określona przez opublikowanie ogłoszenia w dziennikach urzędowych (London Gazette lub Edinburgh Gazette).

Prawne bazy danych

Istnieje szereg prawniczych baz danych.

• Strona internetowa Urzędu Informacji Sektora Publicznego (OPSI) zawiera pełny tekst wszystkich aktów prawa pierwotnego wydanych przez Parlament Zjednoczonego Królestwa, parlament Szkocji, Zgromadzenie Irlandii Północnej oraz Zgromadzenie Narodowe Walii, wraz ze wszystkimi przepisami prawa wtórnego mającymi zastosowanie do Zjednoczonego Królestwa jako całości lub części Zjednoczonego Królestwa. Dostęp do informacji jest bezpłatny.
• Zmienione przepisy pierwotne dotyczące wszystkich części Zjednoczonego Królestwa można znaleźć w brytyjskiej bazie danych w ustawie o statucie. Dostęp do bazy danych jest bezpłatny.

Chociaż wszystkie przepisy szkockie są dostępne na stronie internetowej OPSI, wszystkie szkockie przepisy pierwotne i wtórne uchwalone i wydane od czasu przekazania władzy w 1999 r. są dostępne również na stronie internetowej Office of the Queen’s Printer for Scotland. Dostęp do tego prawodawstwa jest bezpłatny.

Strona internetowa legislation.gov.uk, zawierająca zarówno strony internetowe OPSI, jak i ustawa o statucie, a także zastępująca prawodawstwo opublikowane na stronie internetowej Urzędu Prezydenta Szkocji (Queen’s Prince for Scotland), to oficjalne miejsce we wszystkich przepisach prawnych w Zjednoczonym Królestwie.

Powiązane linki

Urząd Informacji o Sektora Publicznego (OPSI), „ Statutory Law Database,  legislation.gov uk, Office of the Queen’s Prins for Scotland”