PREZES
URZĘDU OCHRONY
KONKURENCJI I KONSUMENTÓW
TOMASZ CHRÓSTNY
Katowice, 15 kwietnia 2021 r.
RKT.611.5.2019.BP
DECYZJA Nr RKT-1/2021
I. Na podstawie art. 23b ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji
i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275), po przeprowadzeniu wszczętego z urzędu
postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, Prezes
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznaje postanowienia wzorców umów
stosowane przez Arbiter S.A. z siedzibą we Wrocławiu o treści:
1. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa
bez ważnego powodu zobowiązuje się zwrócić w terminie 14 dni […] poniesione przez
ARBITER S.A. koszty, o których mowa odpowiednio w § 4 ust. 1 lit. a) lub b) umowy, a nadto
zapłacić na rzecz ARBITER S.A. kwotę wynagrodzenia prowizyjnego stosownie do stanu
zaawansowania sprawy, nie mniej jednak niż 1/2 wynagrodzenia prowizyjnego należnego
ARBITER S.A. zgodnie z § 4 ust. 1 lit. a) lub b) licząc od kwoty zgłoszonych i dochodzonych
roszczeń w wartości brutto. W takiej sytuacji § 4 ust. 3.8 nie stosuje się”
§ 4 ust. 4 Umowy o świadczenie usług prawnych – polisolokaty – wersje obowiązujące od
dnia 21 grudnia 2015 r.;
2. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa
bez ważnego powodu zobowiązuje się zwrócić w terminie 14 dni […] poniesione przez
ARBITER S.A. koszty, o których mowa w § 2 ust. 2 umowy, a nadto zapłacić na rzecz ARBITER
S.A. kwotę wynagrodzenia prowizyjnego stosownie do stanu zaawansowania sprawy, nie
mniej jednak niż 1/2 wynagrodzenia prowizyjnego należnego ARBITER S.A. zgodnie z § 2 ust.
1 lit. a) lub b) licząc od kwoty zgłoszonych i dochodzonych roszczeń w wartości brutto. W
takiej sytuacji § 2 ust. 4.8 nie stosuje się”
§ 2 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – polisolokaty – wersje obowiązujące od
dnia 20 maja 2016 r.,
§ 2 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – unww;
3. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa
zobowiązuje się zwrócić w terminie 14 dni […] poniesione przez ARBITER S.A. koszty, o
których mowa w Załączniku nr 1, a nadto zapłacić na rzecz ARBITER S.A. kwotę
wynagrodzenia prowizyjnego stosownie do stanu zaawansowania sprawy, nie mniej jednak
niż 1/2 wynagrodzenia prowizyjnego należnego ARBITER S.A. zgodnie z § 2 ust. 1 lit. a) lub
b) licząc od kwoty zgłoszonych i dochodzonych roszczeń w wartości brutto”
Pkt 3 Załącznika nr 1 do umowy o świadczenie usług prawnych – chf - wersja
obowiązująca od dnia 30 lipca 2016 r.;
4. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa
zobowiązuje się w terminie 14 dni zapłacić na rzecz ARBITER S.A. kwotę wynagrodzenia
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 2
prowizyjnego stosownie do stanu zaawansowania sprawy, nie mniej jednak niż 1/2
wynagrodzenia prowizyjnego należnego ARBITER S.A. zgodnie z § 2 ust. 1 niniejszej Umowy
licząc od kwoty zgłoszonych i dochodzonych roszczeń w wartości brutto”
§ 4 ust. 16 Umowy o świadczenie usług prawnych – chf – wersja obowiązująca od dnia 30
stycznia 2017 r.;
5. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa na
etapie postępowania sądowego, oprócz obowiązków wynikających z § 1 ust. 4, zobowiązany
będzie także do zapłaty na rzecz ARBITER S.A. kosztów zastępstwa procesowego
występującego za Klienta pełnomocnika procesowego. W takiej sytuacji § 4 ust. 3.8 nie
stosuje się”
§ 4 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – polisolokaty,
§ 2 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – unww,
6. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa na
etapie postępowania sądowego, oprócz obowiązków wynikających z § 3 ust. 9, zobowiązany
będzie także do zapłaty na rzecz ARBITER S.A. kosztów zastępstwa procesowego
występującego za Klienta pełnomocnika procesowego”
Pkt 4 Załącznika nr 1 do umowy o świadczenie usług prawnych – chf - wersja obowiązująca
od dnia 30 lipca 2016 r.;
7. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa na
etapie postępowania sądowego, zobowiązany będzie także do zapłaty na rzecz ARBITER S.A.
kosztów zastępstwa procesowego występującego za Klienta pełnomocnika procesowego”
§ 4 ust. 17 Umowy o świadczenie usług prawnych – chf – wersja obowiązująca od dnia 30
stycznia 2017 r.;
8. „Klient zobowiązuje się do niepodejmowania samodzielnie żadnych czynności w zakresie
objętym niniejszą umową, bez wcześniejszego uzgodnienia z ARBITER S.A., w szczególności
zobowiązuje się do niepodejmowania negocjacji, niezawierania ugód lub podejmowania
innych czynności mających na celu zakończenie sprawy z podmiotem, z którym została
zawarta Umowa”
§ 3 ust. 4 Umowy o świadczenie usług prawnych – polisolokaty,
§ 3 ust. 4 Umowy o świadczenie usług prawnych – unww,
§ 3 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – chf;
9. „Klient upoważnia ARBITER S.A. do wskazania radcy prawnego lub adwokata, który
będzie świadczył na rzecz Klienta pomoc prawną w postępowaniu sądowym i egzekucyjnym
i zobowiązuje się udzielić na rzecz wskazanego pełnomocnika pełnomocnictwa
procesowego”
§ 3 ust. 8 Umowy o świadczenie usług prawnych – polisolokaty,
§ 3 ust. 8 Umowy o świadczenie usług prawnych – unww;
10. „Klient upoważnia ARBITER S.A. i wskazanych przez niego pełnomocników do
reprezentowania go przed wszystkimi podmiotami, instytucjami, organami administracji
publicznej, ścigania i wymiaru sprawiedliwości na podstawie odrębnego pełnomocnictwa,
które stanowi integralną część niniejszej umowy”
§ 1 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – polisolokaty,
§ 1 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – unww,
§ 3 ust. 9 Umowy o świadczenie usług prawnych – chf
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 3
za niedozwolone postanowienia umowne, o których mowa w art. 3851
§ 1 ustawy z dnia 23
kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.), co stanowi naruszenie
art. 23a ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów - i zakazuje
ich wykorzystywania.
II. Na podstawie art. 23c ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i
konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275), po złożeniu przez Arbiter S.A. z siedzibą we
Wrocławiu w toku postępowania zobowiązania do podjęcia działań zmierzających do
usunięcia skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a ww. ustawy poprzez:
1) indywidualne poinformowanie konsumentów będących stronami umów zawartych na
podstawie wzorców umów zawierających klauzule zakwestionowane w punkcie I. sentencji
niniejszej decyzji, o wydanej w sprawie decyzji i wynikających z niej konsekwencjach
prawnych. Niniejsze zobowiązanie dotyczy wszystkich konsumentów, których umowy są
obecnie jeszcze wykonywane (aktywne) oraz konsumentów, których umowy zostały już
wykonane (m.in. roszczenia na rzecz klienta zostały wyegzekwowane, umowa została
rozwiązana na skutek jej wypowiedzenia lub odwołania pełnomocnictwa etc.). Zobowiązanie
dotyczy również konsumentów, w których umowach znajdują się klauzule tożsame pod
względem normatywnym z klauzulami zakwestionowanymi w punkcie I. sentencji niniejszej
decyzji.
Do konsumentów, z którymi prowadzona jest korespondencja mailowa informacja zostanie
przesłana na właściwy adres poczty elektronicznej w terminie 1 (jednego) miesiąca od dnia
uprawomocnienia się decyzji. Do konsumentów, z którymi prowadzona jest korespondencja
pocztą tradycyjną informacja zostanie przesłana na wskazany w umowie adres
korespondencyjny w terminie 2 (dwóch) miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji.
Treść informacji będzie brzmieć następująco:
„Arbiter S.A. oświadcza, że stosowane przez spółkę klauzule umowne wskazane w
prawomocnej decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nr RKT-1/2021
z dnia 15 kwietnia 2021 r. zostały uznane za niedozwolone i zakazano ich wykorzystywania
wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z Arbiter S.A. umowę z tymi klauzulami.
Pełna treść decyzji (wraz ze wskazaniem klauzul uznanych za niedozwolone) znajduje się
pod adresem (…) (adres strony internetowej UOKiK z opublikowaną treścią decyzji).
Skutkiem uznania postanowienia umownego za niedozwolone jest jego bezskuteczność
względem konsumenta będącego stroną umowy.
Arbiter S.A. wskazuje, że klauzule umowne uznane za niedozwolone znajdowały się w
następujących umowach o świadczenie usług prawnych w zakresie dochodzenia roszczeń
z tytułu:
a. umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym
(polisolokaty),
b. umów kredytu hipotecznego waloryzowanego lub denominowanego do waluty w
zakresie dotyczącym ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (unww),
c. umów kredytu hipotecznego waloryzowanego lub denominowanego do waluty
obcej w zakresie dotyczącym klauzul waloryzacyjnych (chf).
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 4
W zawartej z Panem/Panią umowie za niedozwolone uznane zostały następujące
postanowienia umowne:
§ _ ust. _ : „_________________________________________________”,
§ _ ust. _ : „_________________________________________________”,
Niezależnie, wszystkim konsumentom będącym stroną jakichkolwiek umów, których
stroną jest Arbiter S.A. i zawierających te klauzule, bądź wywołujących ten sam skutek,
Arbiter S.A. oferuje zawarcie aneksu, w drodze którego, za zgodą konsumenta:
1) niedozwolone postanowienia zostaną usunięte z umów (w celach porządkowych
bowiem jak wskazano powyżej te postanowienia i tak są bezskuteczne) bądź
2) niedozwolone postanowienia zostaną zastąpione przez zapisy nieabuzywne.
W załączeniu do niniejszego pisma załączamy proponowaną treść aneksu.
Względnie oferujemy możliwość rozwiązania umowy.
Arbiter S.A. zobowiązuje się do zwrotu poniesionych przez Pana/Panią kosztów
wynikających z rozwiązania przedmiotowej umowy lub wypowiedzenia pełnomocnictwa w
terminie 30 dni od otrzymania dokumentów potwierdzających ich poniesienie.
Przesłana do konsumentów indywidualna informacja zostanie uzupełniona o konkretne
postanowienia wzorca umowy, które dotyczą zawartej przez konsumenta umowy.
W związku z powyższym Arbiter S.A. zobowiązuje się nadać ww. informacji następujące
cechy:
Czcionka: lato light
Kolor czcionki: czarny (kod szesnastkowy RGB #000000) na białym tle (kod
szesnastkowy RGB #ffffff)
Rozmiar czcionki: 13
Interlinia maksymalnie: 1,15.
2) złożenie na swojej stronie internetowej oświadczenia o uznaniu za niedozwolone
postanowień wzorców umowy. Oświadczenie to zostanie umieszczone w terminie 30 dni od
dnia uprawomocnienia się decyzji nakładającej to zobowiązanie pod adresem
www.arbitersa.pl/komunikat/, na okres sześciu miesięcy.
Link przekierowujący do oświadczenia w brzmieniu „Prawomocna decyzja Prezesa UOKiK nr
RKT-1/2021 z dnia 15 kwietnia 2021 r. dotycząca uznania postanowień wzorca za
niedozwolone” będzie znajdował się na głównej stronie www.arbitersa.pl w jej górnej
części, zaraz pod slajderem. Poniżej parametry techniczne linku:
Treść linku wpisana w czarną ramkę: Prawomocna decyzja Prezesa UOKiK nr RKT1/2021 z dnia 15 kwietnia 2021 r. dotycząca uznania postanowień wzorca za
niedozwolone.
Czcionka: Lato black
Rozmiar: 13
Kolor czcionki: czerwony (kod szesnastkowy RGB #FF0000) na białym tle (kod
szesnastkowy RGB #ffffff)
Interlinia: maksymalnie 1,15
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 5
Treść oświadczenia będzie brzmieć następująco:
„Arbiter S.A. oświadcza, że stosowane przez spółkę klauzule umowne wskazane w
prawomocnej decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nr RKT-1/2021
z dnia 15 kwietnia 2021 r. zostały uznane za niedozwolone i zakazano ich wykorzystywania
wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z Arbiter S.A. umowę z tymi klauzulami.
Pełna treść decyzji (wraz ze wskazaniem klauzul uznanych za niedozwolone) znajduje się
pod adresem (…) (adres strony internetowej UOKiK z opublikowaną treścią decyzji).
Skutkiem uznania postanowienia umownego za niedozwolone jest jego bezskuteczność
względem konsumenta będącego stroną umowy.
Arbiter S.A. wskazuje, że klauzule umowne uznane za niedozwolone znajdowały się w
następujących umowach o świadczenie usług prawnych w zakresie dochodzenia roszczeń
z tytułu:
a. umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym
(polisolokaty),
b. umów kredytu hipotecznego waloryzowanego lub denominowanego do waluty w
zakresie dotyczącym ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (unww),
c. umów kredytu hipotecznego waloryzowanego lub denominowanego do waluty
obcej w zakresie dotyczącym klauzul waloryzacyjnych (chf).
Niezależnie, wszystkim konsumentom będącym stroną jakichkolwiek umów, których
stroną jest Arbiter S.A. i zawierających te klauzule, bądź wywołujących ten sam skutek,
Arbiter S.A. oferuje zawarcie aneksu, w drodze którego, za zgodą konsumenta:
1) niedozwolone postanowienia zostaną usunięte z umów (w celach porządkowych
bowiem jak wskazano powyżej te postanowienia i tak są bezskuteczne) bądź
2) niedozwolone postanowienia zostaną zastąpione przez zapisy nieabuzywne.
Względnie oferujemy możliwość rozwiązania umowy.
Proponowana treść aneksów znajduje się w załącznikach do pobrania pod niniejszym
ogłoszeniem.
Arbiter S.A. zobowiązuje się nadać ww. oświadczeniu następujące cechy:
Czcionka: lato light
Kolor czcionki: czarny (kod szesnastkowy RGB #000000) na białym tle (kod
szesnastkowy RGB #ffffff)
Rozmiar czcionki: 13
Pozostałe cechy:
w ramce o rozmiarze nie mniejszym niż 1150 px x 350 px,
tekst oświadczenia rozpoczynający się od górnej granicy ramki,
interlinia maksymalnie 1,15,
ramka widoczna od razu na ekranie po wejściu na stronę
www.arbitersa.pl/komunikat/,
adres strony internetowej UOKiK z opublikowaną treścią decyzji w formie hiperlinka
przekierowującego na stronę UOKIK z właściwą decyzją,
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 6
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nakłada na Arbiter S.A. z siedzibą we
Wrocławiu, obowiązek wykonania ww. zobowiązania.
III. Na podstawie art. 23c ust. 3 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i
konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275) Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
nakłada na Arbiter S.A. z siedzibą we Wrocławiu obowiązek przekazania informacji o
stopniu realizacji ww. zobowiązania i dowodów potwierdzających jego wykonanie w
terminie 7 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji poprzez:
1) przedstawienie wydruków zrzutów z ekranu dokumentujących:
a. zamieszczenie na stronie www.arbiter.pl linku przekierowującego do oświadczenia, o
którym mowa w punkcie II.2. niniejszej decyzji
b. publikację oświadczenia, o którym mowa w punkcie II.2. niniejszej decyzji na stronie
www.arbitersa.pl/komunikat/,
2) przedstawienie egzemplarza oświadczenia, o którym mowa w punkcie II.1. niniejszej
decyzji oraz udokumentowanie jego przekazanie w formie wiadomości elektronicznej dla 3
(trzech) konsumentów wraz z określeniem całkowitej liczby konsumentów, którym takie
oświadczenie zostało w tej formie przekazane,
3) przedstawienie egzemplarza oświadczenia, o którym mowa w punkcie II.1. niniejszej
decyzji oraz udokumentowanie jego wysyłki pocztą tradycyjną dla 3 (trzech) konsumentów
wraz z określeniem całkowitej liczby konsumentów, którym takie oświadczenie zostało w tej
formie przekazane,
4) określenie liczby zawartych z konsumentami aneksów w zakresie:
a. umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym
(polisolokaty),
b. umów kredytu hipotecznego waloryzowanego lub denominowanego do waluty w zakresie
dotyczącym ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (unww),
c. umów kredytu hipotecznego waloryzowanego lub denominowanego do waluty obcej w
zakresie dotyczącym klauzul waloryzacyjnych (chf),
wraz z przesłaniem dwóch (2) ostatnich aneksów odnoszących się do każdego z ww. typów
umów,
5) wskazanie liczby umów w zakresie:
a. umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym
(polisolokaty),
b. umów kredytu hipotecznego waloryzowanego lub denominowanego do waluty w zakresie
dotyczącym ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (unww),
c. umów kredytu hipotecznego waloryzowanego lub denominowanego do waluty obcej w
zakresie dotyczącym klauzul waloryzacyjnych (chf),
które po publikacji i wysyłce oświadczenia (pkt II.1. i 2. decyzji) zostały rozwiązane przez
konsumentów,
6) wskazanie w ilu przypadkach konsumenci zwrócili się o zwrot poniesionych przez nich
kosztów wynikających z rozwiązania umowy lub wypowiedzenia pełnomocnictwa; jak
również wyjaśnienie w ilu przypadkach wniosek konsumentów został rozpatrzony
pozytywnie, a w ilu przypadkach negatywnie,
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 7
7) określenie precyzyjnych terminów związanych z realizacją zobowiązania, o którym
mowa w punkcie II. sentencji niniejszej decyzji, w tym ze wskazaniem daty początkowej i
końcowej podjęcia określonych działań.
IV.Na podstawie art. 77 ust. 1 i art. 80 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji
i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275), oraz na podstawie art. 263 § 1 i art. 264 § 1
ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2020
r. poz. 256 ze zm.) w związku z art. 83 ww. ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów,
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów obciąża Arbiter S.A. z siedzibą we
Wrocławiu kosztami postępowania opisanego w punkcie I. sentencji niniejszej decyzji w
sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone w kwocie 71 złotych
(słownie: siedemdziesiąt jeden złotych) i zobowiązuje Arbiter S.A. z siedzibą we Wrocławiu
do zwrotu tych kosztów Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w terminie
14 dni od daty uprawomocnienia się niniejszej decyzji.
UZASADNIENIE
W imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej także: Prezes Urzędu
lub Prezes UOKiK), na podstawie monitoringu rynku, wszczęto z urzędu w dniu 22 września
2017 r. postępowanie wyjaśniające (znak: RKT.405.7.2017.BP) w sprawie wstępnego
ustalenia, czy nastąpiło naruszenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie
praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz w sprawie o uznanie
postanowień wzorca umowy za niedozwolone przez wybrane podmioty działające na rynku
pomocy prawnej świadczonej konsumentom, którzy zawarli umowy kredytu hipotecznego
waloryzowanego lub denominowanego do waluty obcej oraz konsumentom, którzy zawarli
umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.
Postępowaniem tym została objęta m.in. spółka Arbiter S.A. z siedzibą we Wrocławiu –
dalej także: spółka lub przedsiębiorca.
Na podstawie analizy przedstawionych przez przedsiębiorcę na etapie postępowania
wyjaśniającego informacji i dokumentów, Prezes Urzędu powziął podejrzenie, iż w zakresie
opisanym powyżej mogło dojść do naruszenia przez spółkę zakazu stosowania we wzorcach
umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych, o których
mowa w art. 3851
§ 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r.
poz. 1740 - dalej: kc), co może stanowić naruszenie art. 23a ustawy z dnia 16 lutego 2007 r.
o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275, dalej także: uokik).
Postanowieniem nr 1 z dnia 8 lipca 2019 r. wszczęto z urzędu przedmiotowe postępowanie
administracyjne, zarzucając przedsiębiorcy, stosowanie niedozwolonych postanowień
umownych, zakwestionowanych w punkcie I. sentencji niniejszej decyzji (dowód: karty nr 4-
12). Prezes Urzędu zawiadomił spółkę o wszczęciu przedmiotowego postępowania oraz
poinformował o możliwości ustosunkowania się do treści zarzutów sformułowanych w
Postanowieniu nr 1 (dowód: karta nr 13).
W piśmie z dnia 1 sierpnia 2019 r. spółka przedstawiła swoje stanowisko w sprawie oraz
wskazała, że w miejsce kwestionowanych postanowień zostaną w formie aneksu
wprowadzone inne klauzule, bądź też kwestionowane klauzule zostaną wykreślone z
obowiązujących umów. Spółka przestawiła również propozycje działań mających na celu
wyeliminowanie zauważonych nieprawidłowości (dowód: karty nr 607-612).
W zakresie klauzul wymienionych w punktach I.1.-4. sentencji niniejszej decyzji spółka
wskazała m.in., że postanowienia dotyczące kar umownych w przypadku rozwiązania umowy
bądź wypowiedzenia pełnomocnictwa nie aktualizują się przed złożeniem powództwa. Na
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 8
tym etapie kary umowne są nieegzekwowalne wobec czego nie pogarszają sytuacji
konsumentów. Spółka wskazała również, iż trudno jej czynić zarzut wykorzystywania
instytucji kary umownej, gdyż takiej konstrukcji wręcz się wymaga od podmiotu
posługującego się profesjonalnymi pełnomocnikami. Wprowadzenie kar umownych nie
powinno być rozumiane jako naruszające równowagę stron umowy – jest to jedynie
ułatwienie procesowe, pozwalające na niewykazywanie wysokości poniesionej szkody.
Naruszeniem równowagi stron byłoby wyłączenie odpowiedzialności spółki w całości lub w
części w przypadku rozwiązania umowy przez spółkę, a tymczasem taka sytuacja nie ma
miejsca. Ponadto, w ocenie spółki brak zastrzeżenia kary umownej na rzecz konsumenta nie
pozbawia go prawa do dochodzenia naprawienia ewentualnej szkody wywołanej
wypowiedzeniem umowy przez spółkę. Umowa nie nakłada na klienta dodatkowych
obowiązków, które co do zasady obciążają w całości spółkę – konsument jest zobowiązany
wyłącznie do dostarczenia niezbędnych dokumentów i pokrycia wynagrodzenia spółki.
Spółka podkreśliła, że kwestionowane postanowienia mają chronić wypłatę wynagrodzenia
dla spółki w przypadku, kiedy sprawa jest już rozstrzygnięta, ale same środki nie zostały
jeszcze odzyskane. Takie sytuacje zdarzały się bowiem w przeszłości, tj. po prawomocnym
zakończeniu postępowanie, a przed wypłatą środków przez stronę przeciwną, konsumenci
wypowiadali pełnomocnictwa lub rozwiązywali umowy. Zastrzegane przez spółkę kary
umowne mają zatem chronić interesy spółki przed nielojalną postawą jej klientów, za
których spółka zaliczkowo pokrywa wszystkie koszty. Spółka wskazała również, iż pomimo,
że zastrzeżona przez nią kara umowna nigdy nie została zastosowana, to i tak z pewnością
zostałaby zmiarkowana przez sąd, co jeszcze bardziej poprawiłoby pozycję klienta.
Spółka zwróciła przy tym uwagę, iż nie ma podstaw, aby to spółkę obciążać ewentualną karą
umowną na wypadek rozwiązania przez nią umowy. Nie przywróciłoby to równowagi stron
umowy, gdyż to spółka ponosi w zdecydowanej większości przypadków ryzyko i koszty
związane z prowadzoną sprawą, a klient co do zasady nie jest obciążany żadnymi kosztami
związanymi z pozyskiwaniem dokumentacji i analizą prawną jego roszczenia.
Ponadto, jeśli klient, mimo wcześniejszych zapewnień dotyczących wystąpienia na drogę
postępowania sądowego, rezygnuje z dalszego dochodzenia roszczeń, to spółka nigdy nie
utrudniała takiemu konsumentowi możliwości rozwiązania umowy, nie obciążała karą
umowną, ani też nie wystawiła z tego tytułu jakiejkolwiek faktury. Spółka też nie
wypowiedziała klientowi nigdy umowy na etapie postępowania sądowego.
Zdaniem spółki przedstawiona w Postanowieniu nr 1 z dnia 8 lipca 2019 r. hipotetyczna
wysokość kary umownej mogłaby się wydawać wygórowana, ale została ona oparta wyłącznie
o jeden wariant wynagrodzenia i o jedną wysokość roszczenia. Spółka podkreśliła, że klient
ma możliwość wyboru aż 6 wariantów wynagrodzenia, a w wielu przypadkach w drodze
indywidualnych negocjacji ustalane jest ono w jeszcze innej wysokości i na odmiennych
zasadach.
Niezależnie od powyższej argumentacji, mając na uwadze dobro klientów, jak i dobre imię
spółki, spółka zaproponowała wprowadzenie w drodze aneksu do obowiązujących umów
klauzulę w następującym brzmieniu:
„Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa dla
ARBITER S.A. lub pełnomocnictwa procesowego zobowiązuje się zwrócić w terminie 14 dni
ARBITER S.A. koszty, o których mowa w ___ umowy”.
Wspomniane wyżej koszty to opłata skarbowa za każde pełnomocnictwo w wysokości 17,00
zł, opłata sądowa określona w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – jeśli
została poniesiona zaliczkowo przez Arbiter S.A., koszty opinii biegłego sądowego jeśli
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 9
zostały poniesione zaliczkowo przez Arbiter S.A., wynagrodzenie pełnomocnika procesowego
reprezentującego Klienta przewidziane w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22
października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015.0.1800 z późn.
zm.) – jeśli zostało już zasądzone bądź ustalone w ugodzie.
W odniesieniu do postanowień zakwestionowanych w punktach I.5.-7. sentencji niniejszej
decyzji spółka wskazała, że podstawę rozliczeń stanowiły jedynie zasądzone bądź ustalone
w ugodzie koszty zastępstwa procesowego. Klient nie był więc nimi obciążany bez podstawy
prawnej i przed terminem ich wymagalności, ani tym bardziej na etapie postępowania
polubownego. Kwestionowane klauzule dotyczą jedynie wypowiedzenia umowy i odwołania
pełnomocnictwa spółce, i nie odnosiły się do kwestii odwołania pełnomocnictwa
procesowego udzielonego radcy prawnemu lub adwokatowi.
W ocenie spółki odmienne uregulowanie kwestii odpowiedzialności przy wypowiedzeniu
pełnomocnictwa nie powinno być rozumiane jako naruszające równowagę stron. Takim
naruszeniem równowagi mogłoby być wyłączenie odpowiedzialności, a tymczasem taka
okoliczność nie ma miejsca. Brak zastrzeżenia kary umownej nie pozbawia klienta prawa do
dochodzenia naprawienia ewentualnej szkody wywołanej wypowiedzeniem umowy przez
spółkę. Zastrzeżenie takiej kary umownej jest jedynie ułatwieniem procesowym,
pozwalającym na niewykazywanie wysokości poniesionej szkody. W zestawieniu z
uprzywilejowaną pozycją klienta wynikającą z umowy, brak jest przesłanek do uznania, aby
kwestionowane postanowienia naruszały równowagę stronę bądź też były abuzywne. Gros
obowiązków spoczywa na spółce, a po stronie klienta leży wyłącznie dostarczenie
dokumentów i pokrycie wynagrodzenia spółki, uzyskanych zresztą przy jej pomocy, a w
zdecydowanej większości przypadków spółka pokrywa zaliczkowo również wszystkie koszty
sądowe.
Spółka podkreśliła, że kwestionowane klauzule mają chronić należne spółce koszty
zastępstwa procesowego w przypadku, kiedy sprawa jest już rozstrzygnięta, ale same środki
nie zostały jeszcze odzyskane. Sytuacje, kiedy sprawa zakończyła się prawomocnym
wyrokiem i przed odzyskaniem środków klienci wypowiadali pełnomocnictwo, zdarzały się w
przeszłości. Nawet jednak wtedy spółka nigdy nie skorzystała z możliwości obciążenia klienta
karą umowną. Spółka zwróciła uwagę, że zgodnie z umową w opisanej wyżej sytuacji, bez
zastrzeżenia kary umownej, spółce nie należałoby się wynagrodzenie. Kara umowna ma więc
chronić interesy spółki przed nielojalną postawą klienta, za którego zaliczkowo wszystkie
koszty w sprawie pokryłaby spółka, a ten po prawomocnym orzeczeniu bądź ugodzie
wypowiedziałby pełnomocnictwo, pozbawiając spółkę należnych jej kosztów zastępstwa
procesowego. Spółka wskazała również, iż jej celem nie było zmuszanie klientów do
procedowania sprawy na etapie postępowania sądowego, gdyż wolę w tym zakresie klient
wyrażał podpisując umowę i egzekwując od spółki terminowość skierowania sprawy na drogę
postępowania sądowego. Wobec czego klient podpisując umowę ma pełną świadomość, że
sprawa trafi do sądu.
Niezależnie od powyższego spółka wskazała, że kwestionowane klauzule zostaną z
obowiązujących umów wykreślone w drodze aneksu.
W odniesieniu do klauzuli z punktu I.8. sentencji niniejszej decyzji spółka wskazała, że jej
celem nigdy nie było pozbawienie konsumenta możliwości zawarcia ugody, co też
niejednokrotnie klienci czynili osobiście. W klauzuli zastrzeżono jedynie, aby klient nie
podejmował takich decyzji bez zasięgnięcia opinii spółki. Spółka wskazała również, że
profesjonalne podmioty, od których klienci dochodzą swoich roszczeń już raz wprowadziły
ich w błąd, czy to przez obietnice wysokich zysków z polisolokat, czy też niskich odsetek i
kosztów w kredycie waloryzowanym do waluty obcej. W ocenie spółki sposób działania tych
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 10
podmiotów jest nastawiony na wykorzystywanie niewiedzy klientów, wprowadzanie ich w
błąd i działanie z pominięciem ich pełnomocników. Spółka wskazała także, iż zdecydowana
większość klientów nie ma świadomości konsekwencji prawnych zawarcia ugody w zakresie
braku możliwości dochodzenia dalszych roszczeń przed sądem. Działanie z pominięciem
spółki ułatwia tym podmiotom zawieranie ugód na groszowe kwoty, na niekorzystnych dla
klientów warunkach. Wprowadzenie do umów kwestionowanej klauzuli miało w zamierzeniu
zapewnić, że klient zawierając jakiekolwiek porozumienie z towarzystwem
ubezpieczeniowym, czy też z bankiem, będzie miał świadomość konsekwencji zawarcia
takiego porozumienia, nawet jeśli będzie ono dla niego niekorzystne. Spółka podniosła przy
tym, że nigdy nie blokowała możliwości zawierania ugód, a wręcz przeciwnie, wielokrotnie
realizowała wolę klientów w kwestii zakończenia sprawy na etapie polubownym lub
sądowym, jeśli tylko taka propozycja się pojawiała i klient był nią zainteresowany.
Niezależnie od powyższego spółka wskazała, że kwestionowane klauzule zostaną z
obowiązujących umów wykreślone w drodze aneksu. W ich miejsce wprowadzona zostanie
klauzula nakładająca na klienta jedynie obowiązek poinformowania spółki o propozycji
zawarcia ugody złożonej klientowi.
W zakresie klauzul zakwestionowanych w punktach I.9.-10. sentencji niniejszej decyzji
spółka wskazała, że zasadność ich stosowania wynikała z konieczności ochrony tajemnicy
przedsiębiorstwa spółki. W interesie spółki leży bowiem, aby żaden inny podmiot, a tym
bardzie profesjonalny pełnomocnik procesowy nie poznał tajemnicy przedsiębiorstwa,
obejmującej m.in. metody prowadzenia negocjacji, sposób formułowania roszczeń, treść
pism procesowych i powoływane w nich zarzuty, argumenty i orzeczenia. Spółka wskazała
zarazem, że wskazani przez nią pełnomocnicy posiadają duże doświadczenie w prowadzeniu
spraw o podobnym charakterze i dają rękojmię należytej staranności. Spółka wskazała także,
że zgodnie z umową koszty zastępstwa procesowego przypadają właśnie jej, a
wynagrodzenie pełnomocnika ujęte jest w wynagrodzeniu spółki należnym od klienta.
Ekonomicznie nieuzasadnionym byłoby więc powoływanie przez klienta swojego własnego
pełnomocnika procesowego, kiedy i tak koszty zastępstwa procesowego przypadają spółce,
gdyż wymagałoby to uiszczenia przez klienta dodatkowego wynagrodzenia takiemu
pełnomocnikowi. Klient zresztą zdecydował się na usługi spółki mając świadomość
profesjonalizmu, know-how i długoletniej praktyki spółki i współpracujących z nią
pełnomocników.
Spółka nie podzieliła argumentacji w zakresie elementu zaufania w wyborze pełnomocnika i
pozbawieniu wpływu na ten wybór klienta. Spółka podniosła, że klient ma pełną swobodę w
wyborze podmiotu, który będzie go reprezentował i temu wyborowi należy nadać taką samą
doniosłość, jak wyborowi pełnomocnika procesowego. Decydując się na obdarzenie spółki
zaufaniem i zlecając jej prowadzenie jego sprawy, klient obdarza również zaufaniem
profesjonalnych pełnomocników współpracujących ze spółką. W ocenie spółki, powołaną
przez Prezesa Urzędu argumentację przekreśla zresztą kodeksowa regulacja
pełnomocnictwa substytucyjnego – w braku odmiennego zastrzeżenia pełnomocnictwo
procesowe obejmuje również uprawnienie do udzielania dalszych pełnomocnictw.
Ustawodawca przyjął bowiem, że wystarczającym przejawem zaufania i realizacją swobody
wyboru swojego reprezentanta jest udzielenie pierwszego pełnomocnictwa w sprawie, a
dalsze pełnomocnictwa opierają się na zaufaniu do podmiotu, którym obdarzony został
pierwszy pełnomocnik.
Ponadto, w ocenie spółki powołane w uzasadnieniu Postanowienia nr 1 z dnia 8 lipca 2019 r.
klauzule wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone nie
przystają do stosowanych przez spółkę postanowień. Spółka wskazała, że stosowane przez
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 11
nią klauzule wykluczają zarówno cesję uprawnień, jak i zlecenie prowadzenia sprawy
podmiotowi spoza kraju, a zarazem zapewniają reprezentację profesjonalnego
pełnomocnika związanego kodeksem etyki i podlegającego obowiązkowemu ubezpieczeniu
od odpowiedzialności cywilnej. Spółka podniosła wreszcie, że zawieranie umowy z kancelarią
prawną i w ramach niej pozostawienie wyboru pełnomocnika procesowego kancelarii stanowi
powszechną praktykę w polskim systemie prawnym.
Niezależnie od powyższego spółka wskazała, że kwestionowane klauzule zostaną z
obowiązujących umów wykreślone w drodze aneksu. W ich miejsce wprowadzona zostanie
klauzula zapewniająca klientowi możliwość wyboru pełnomocnika z listy wskazanej przez
spółkę bądź też wskazanie własnego pełnomocnika.
W kolejnym piśmie z dnia 3 października 2019 r. spółka zobowiązała się zarówno zaniechać
określonych działań, jak i podjąć działania, które doprowadzą do zakończenia naruszenia
zakazu, o którym mowa w art. 23a uokik lub usunięcia skutków tego naruszenia (dowód:
karta nr 615).
W kolejnych pismach z dnia 21 listopada 2019 r. (dowód: karta nr 621), 16 marca 2020 r.
(dowód: karty nr 626-637), 19 sierpnia 2020 r. (dowód: karty nr 809-811) oraz 8 grudnia 2020
r. (dowód: karty nr 820-825), spółka doprecyzowała przedstawioną pierwotnie propozycję
zobowiązania.
Pismem z dnia 11 marca 2021 r. przedsiębiorca został zawiadomiony o zakończeniu zbierania
materiału dowodowego (dowód: karty nr 834-835). W wyznaczonym terminie przedsiębiorca
nie skorzystał z uprawnienia do zapoznania się ze zgromadzonym materiałem dowodowym.
Prezes Urzędu ustalił, co następuje:
Arbiter S.A. z siedzibą we Wrocławiu jest przedsiębiorcą wpisanym do Rejestru
Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla
Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu, VI Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego
pod numerem 0000341073 (dowód: karty nr 603-606 - informacja odpowiadająca odpisowi
aktualnemu z KRS z dnia 8 lipca 2019 r.).
Spółka prowadzi m.in. działalność związaną ze świadczeniem na rzecz konsumentów usług
pomocy prawnej w zakresie:
a. umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (dalej także:
polisolokaty) – od grudnia 2015 r.,
b. umów kredytu hipotecznego waloryzowanego lub denominowanego do waluty w zakresie
dotyczącym ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (dalej także: unww) – od lipca 2016 r.,
c. umów kredytu hipotecznego waloryzowanego lub denominowanego do waluty obcej w
zakresie dotyczącym klauzul waloryzacyjnych (dalej także: chf) – od lipca 2016 r. (dowód:
karta nr 19 - pismo spółki z dnia 11 października 2017 r.).
Spółka, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, przy zawieraniu umów
polegających na dochodzeniu roszczeń wykorzystuje kilka wersji wzorców umowy.
Spółka, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, przy zawieraniu umów o
świadczenie usług prawnych wykorzystywała trzy rodzaje wzorców umowy:
1) Umowy o świadczenie usług prawnych – polisolokaty – dochodzenie roszczeń z tytułu umów
ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 12
2) Umowy o świadczenie usług prawnych – unww - dochodzenie roszczeń z tytułu kredytu
hipotecznego waloryzowanego lub denominowanego do waluty w zakresie dotyczącym
ubezpieczenia niskiego wkładu własnego.
3) Umowy o świadczenie usług prawnych – chf - dochodzenie roszczeń z tytułu kredytu
hipotecznego waloryzowanego lub denominowanego do waluty w zakresie dotyczącym
klauzul waloryzacyjnych.
Na podstawie ww. umów spółka przyjmuje do prowadzenia zlecenie świadczenia usług
prawnych polegających na dochodzeniu roszczeń dotyczących określonej umowy, którą
konsument zawarł uprzednio z bankiem lub ubezpieczycielem. Spółka zobowiązuje się do
podejmowania wszelkich przewidzianych prawem czynności faktycznych i prawnych
mających na celu dochodzenie roszczeń, w tym w szczególności w ramach postępowania
przedsądowego i sądowego (§ 1 ust. 1 i 3). Z kolei konsument zobowiązuje się zapłacić spółce
wynagrodzenie prowizyjne, obliczane od przyznanej i wypłaconej kwoty (success fee) przez
podmiot, z którym konsument zawarł umowę będącą przedmiotem dochodzenia roszczeń.
Wysokość tej prowizji uzależniona jest zarówno od „kwoty do odzyskania”, jak i od wybranej
opcji rozliczenia, gdzie konsument ponosi koszty i opłaty związane z prowadzeniem sprawy
lub koszty te ponosi zaliczkowo spółka. W przypadku dochodzenia roszczeń z tytułu kredytu
hipotecznego waloryzowanego lub denominowanego do waluty w zakresie dotyczącym
klauzul waloryzacyjnych przewidziane są warianty wynagrodzenia, w których konsument
poza wynagrodzeniem success fee ponosi pewne opłaty stałe takie jak m.in. opłata za
sporządzenie pozwu. Z kolei, w odniesieniu do umów o dochodzenie roszczeń z tytułu umów
ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym spółka do dnia 1 maja
2016 r. przewidywała opłatę stałą w wysokości 350 zł za audyt prawny na etapie
postępowania polubownego, który obejmował m.in. weryfikację roszczenia i ustalenie
wartości przedmiotu sporu. Z wyjaśnień spółki wynika, że żaden z konsumentów nie został
obciążony tą opłatą. Poza tymi przypadkami, wynagrodzenie spółki zasadniczo określono na
zasadzie success fee, co wiąże się z ryzykiem po stronie spółki w uzyskaniu wynagrodzenia
od osiągniecia określonego rezultatu.
Zawierane przez spółkę umowy noszą cechy nienazwanej umowy o świadczenie usług
prawnych, do której zgodnie z art. 750 kc w sposób odpowiedni stosuje się przepisy o
zleceniu. Zawierane przez spółkę umowy są umowami starannego działania – spółka
zobowiązuje się do podejmowania określnych czynności faktycznych i prawnych mających
na celu dochodzenie roszczeń. Zgodnie z § 3 ust. 10 lub § 3 ust. 11 bądź § 3 ust. 12 wzorców
umowy: „ARBITER S.A. zobowiązuje się podejmować wszelkie działania przy dołożeniu
należytej staranności, zgodnie z najlepszą wiedzą i doświadczeniem oraz z uwzględnieniem
interesów Klienta”. Spółka zobowiązuje się do osiągnięcia wskazanego w umowie celu z
należytą starannością, ale nie odpowiada za brak osiągniętego rezultatu. Równocześnie,
kwalifikacja zawieranych przez spółkę umów jako określających zobowiązanie starannego
działania dotyczy także umów, w których wynagrodzenie spółki określono na zasadzie success
fee. Należy mieć bowiem na względzie, że określony w umowie sposób wynagrodzenia
przyjmującego zlecenie nie determinuje zakwalifikowania umowy jako umowy starannego
działania lub rezultatu.
Na podstawie przekazanych przez spółkę wzorców umownych, Prezes Urzędu ustalił, że
przedsiębiorca stosował we wzorcach wskazanych w punkcie I. sentencji niniejszej decyzji
klauzule o następującym brzmieniu:
1. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa
bez ważnego powodu zobowiązuje się zwrócić w terminie 14 dni […] poniesione przez
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 13
ARBITER S.A. koszty, o których mowa odpowiednio w § 4 ust. 1 lit. a) lub b) umowy, a nadto
zapłacić na rzecz ARBITER S.A. kwotę wynagrodzenia prowizyjnego stosownie do stanu
zaawansowania sprawy, nie mniej jednak niż 1/2 wynagrodzenia prowizyjnego należnego
ARBITER S.A. zgodnie z § 4 ust. 1 lit. a) lub b) licząc od kwoty zgłoszonych i dochodzonych
roszczeń w wartości brutto. W takiej sytuacji § 4 ust. 3.8 nie stosuje się”
2. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa
bez ważnego powodu zobowiązuje się zwrócić w terminie 14 dni […] poniesione przez
ARBITER S.A. koszty, o których mowa w § 2 ust. 2 umowy, a nadto zapłacić na rzecz ARBITER
S.A. kwotę wynagrodzenia prowizyjnego stosownie do stanu zaawansowania sprawy, nie
mniej jednak niż 1/2 wynagrodzenia prowizyjnego należnego ARBITER S.A. zgodnie z § 2 ust.
1 lit. a) lub b) licząc od kwoty zgłoszonych i dochodzonych roszczeń w wartości brutto. W
takiej sytuacji § 2 ust. 4.8 nie stosuje się”
3. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa
zobowiązuje się zwrócić w terminie 14 dni […] poniesione przez ARBITER S.A. koszty, o
których mowa w Załączniku nr 1, a nadto zapłacić na rzecz ARBITER S.A. kwotę
wynagrodzenia prowizyjnego stosownie do stanu zaawansowania sprawy, nie mniej jednak
niż 1/2 wynagrodzenia prowizyjnego należnego ARBITER S.A. zgodnie z § 2 ust. 1 lit. a) lub
b) licząc od kwoty zgłoszonych i dochodzonych roszczeń w wartości brutto”
4. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa
zobowiązuje się w terminie 14 dni zapłacić na rzecz ARBITER S.A. kwotę wynagrodzenia
prowizyjnego stosownie do stanu zaawansowania sprawy, nie mniej jednak niż 1/2
wynagrodzenia prowizyjnego należnego ARBITER S.A. zgodnie z § 2 ust. 1 niniejszej Umowy
licząc od kwoty zgłoszonych i dochodzonych roszczeń w wartości brutto”
5. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa na
etapie postępowania sądowego, oprócz obowiązków wynikających z § 1 ust. 4, zobowiązany
będzie także do zapłaty na rzecz ARBITER S.A. kosztów zastępstwa procesowego
występującego za Klienta pełnomocnika procesowego. W takiej sytuacji § 4 ust. 3.8 nie
stosuje się”
6. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa na
etapie postępowania sądowego, oprócz obowiązków wynikających z § 3 ust. 9, zobowiązany
będzie także do zapłaty na rzecz ARBITER S.A. kosztów zastępstwa procesowego
występującego za Klienta pełnomocnika procesowego”
7. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa na
etapie postępowania sądowego, zobowiązany będzie także do zapłaty na rzecz ARBITER S.A.
kosztów zastępstwa procesowego występującego za Klienta pełnomocnika procesowego”
8. „Klient zobowiązuje się do niepodejmowania samodzielnie żadnych czynności w zakresie
objętym niniejszą umową, bez wcześniejszego uzgodnienia z ARBITER S.A., w szczególności
zobowiązuje się do niepodejmowania negocjacji, niezawierania ugód lub podejmowania
innych czynności mających na celu zakończenie sprawy z podmiotem, z którym została
zawarta Umowa”
9. „Klient upoważnia ARBITER S.A. do wskazania radcy prawnego lub adwokata, który będzie
świadczył na rzecz Klienta pomoc prawną w postępowaniu sądowym i egzekucyjnym i
zobowiązuje się udzielić na rzecz wskazanego pełnomocnika pełnomocnictwa procesowego”
10. „Klient upoważnia ARBITER S.A. i wskazanych przez niego pełnomocników do
reprezentowania go przed wszystkimi podmiotami, instytucjami, organami administracji
publicznej, ścigania i wymiaru sprawiedliwości na podstawie odrębnego pełnomocnictwa”.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 14
Z przekazanych przez spółkę informacji wynika, że po dniu 11 października 2017 r. nie
zawierała już z konsumentami umów w zakresie unww. Ustalono również, że w dniu 23 lipca
2019 r. została wprowadzona do obrotu wersja wzorca umowy o świadczenie usług prawnych
w zakresie polisolokat, która nie zawierała kwestionowanych postanowień. Począwszy od
dnia 14 października 2019 r. spółka wprowadziła także do obrotu nowe wzorce umów w
zakresie dochodzenia roszczeń kredytowych, które również nie zawierały klauzul
zakwestionowanych w niniejszej decyzji (dowód: karty nr 631-632, 635, 703-804 – pismo
spółki z dnia 16 marca 2020 r. wraz załącznikami w postaci wzorów umowy – od nr 6 do 19).
Na podstawie oświadczenia spółki ustalono, iż całkowita liczba aktywnych i wykonanych
umów zawartych na podstawie badanych wzorców umowy wyniosła […]. Ustalono również,
iż […] konsumentów, którzy zawarli umowy zawierające klauzule zakwestionowane w
punkcie I. sentencji niniejszej decyzji (jak również zawierające klauzule tożsame z nimi pod
względem normatywnym) wypowiedziało umowę lub odwołało pełnomocnictwo, z czego […]
w zakresie ufk, […] w zakresie unww, a […] w przypadku chf (dowód: karty nr 809 i 820 –
pisma spółki z dnia 19 sierpnia 2020 r. oraz 8 grudnia 2020 r.).
Integralną częścią zobowiązania spółki stanowi propozycja zawarcia aneksu do
obowiązujących i wykonanych już umów. Treść aneksów znajdzie się w załącznikach do
pobrania pod ogłoszeniem spółki na jej stronie internetowej oraz zostanie przesłana
konsumentom wraz z informacją o wydanej w sprawie decyzji (w formie e-mailowej lub
listownej).
Zgodnie z przedstawionymi przez spółkę projektami aneksów:
„(…) Zważywszy, że:
(A) ARBITER S.A. pragnie zagwarantować Klientowi realizację wszystkich praw należnych
Konsumentom oraz dostosować Umowę do aktualnych standardów oraz wytycznych
nakreślonych przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
(B) do Klienta została skierowana propozycja dobrowolnego zawarcia niniejszego Aneksu do
Umowy, w celu wprowadzenia w życie wytycznych określonych w punkcie (A),
(C) Klient otrzymał informację od ARBITER S.A., że Umowa nie obowiązuje w
dotychczasowym brzmieniu z uwagi na wydanie przez Prezesa UOKiK w dniu ______
decyzji nr ________, stwierdzającej, że niektóre z postanowień Umowy zostały uznane
za niezadowolone i zakazano ich wykorzystywania wobec wszystkich konsumentów,
którzy zawarli z Arbiter S.A. tego rodzaju umowę (decyzja została opublikowana na
stronie internetowej UOKiK znajdującej się pod adresem __________________). Oznacza
to również, że nawet w przypadku niepodpisania niniejszego Aneksu wskazane w ww.
decyzji Prezesa UOKiK postanowienia umowne, będę uznawane na gruncie powszechnie
obowiązujących przepisów prawa za bezskuteczne,
Strony postanowiły zawrzeć aneks do Umowy o następującej treści: (…)”.
Na podstawie proponowanych aneksów w miejsce klauzul zakwestionowanych w punktach
I.1.-4. sentencji niniejszej decyzji zostanie wprowadzone postanowienie w brzmieniu:
„Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa dla
ARBITER S.A. lub pełnomocnictwa procesowego zobowiązuje się zwrócić w terminie 14 dni
ARBITER S.A. koszty, o których mowa w § 2 ust. 8 umowy”.
Do § 2 zostanie dodany ust. 8 o następującej treści:
„Wspomniane wyżej koszty to opłata skarbowa za pełnomocnictwo w wysokości 17,00 zł za
każde, opłata sądowa określona w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – jeśli
została poniesiona zaliczkowo przez Arbiter S.A., koszty opinii biegłego sądowego jeśli
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 15
zostały poniesione zaliczkowo przez Arbiter S.A., wynagrodzenie pełnomocnika procesowego
reprezentującego Klienta przewidziane w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22
października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015.0.1800 z późn.
zm.) – jeśli zostało już zasądzone bądź ustalone w ugodzie”.
Klauzula z punktu I.8. sentencji niniejszej decyzji zostanie usunięta.
W miejsce postanowień zakwestionowanych w punktach I.9.-10. sentencji niniejszej decyzji
zostanie wprowadzona klauzula o treści:
„ARBITER S.A. przedłoży listę profesjonalnych pełnomocników, którzy mogą świadczyć na
rzecz Klienta pomoc w postępowaniu przedsądowym, sądowym i egzekucyjnym. Klient
dokonuje wyboru z listy pełnomocników wskazanych przez ARBITER S.A. lub wskazuje
własnego pełnomocnika”.
W toku postępowania spółka zobowiązała się również do niezawierania umów zawierających
klauzule wymienione w Postanowieniu nr 1 z dnia 8 lipca 2019 r.
Prezes Urzędu zważył, co następuje
Naruszenie interesu publicznego
Stosownie do art. 1 ust. 1 uokik, ochrona interesów przedsiębiorców i konsumentów
podejmowana w ramach działań Prezesa Urzędu jest prowadzona w interesie publicznym.
Ingerencja Prezesa Urzędu ma na celu ochronę interesów zbiorowości, a nie wprost
poszczególnych, indywidualnych uczestników rynku. Naruszenie interesu publicznego
stanowi bezwzględny warunek uznania kompetencji Prezesa Urzędu do rozstrzygnięcia
określonej sprawy. Interes publiczny zostaje naruszony wówczas, gdy działania
przedsiębiorcy godzą w interesy ogólnospołeczne i dotykają szerokiego kręgu uczestników
rynku, zaburzając jego prawidłowe funkcjonowanie.
W opinii Prezesa Urzędu, rozpatrywana sprawa ma charakter publicznoprawny. Wiąże się z
ochroną praw potencjalnie nieograniczonej liczby konsumentów, zainteresowanych
dochodzeniem roszczeń z tytułu zawartych przez nich umów ubezpieczenia na życie z
ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym oraz umów kredytu hipotecznego
waloryzowanego lub denominowanego do waluty obcej, którzy mogli być narażeni na
stosowanie przez spółkę we wzorcach umów niedozwolonych postanowień umownych.
Zakwestionowane działania spółki nie dotyczą więc interesów poszczególnych osób, których
sprawy miałyby charakter jednostkowy, indywidualny i nie dający się porównać z innymi, ale
kręgu konsumentów, których sytuacja jest identyczna i wynika z faktu posługiwania się przez
spółkę wzorcami umowy przy oferowaniu usług konsumentom.
Należy jednocześnie podkreślić, że przepisy art. 3851
i art. 3853 kc, które stanowią
materialną podstawę ingerencji Prezesa Urzędu w niniejszej sprawie, implementują do
prawa krajowego Dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie
nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. U. UE. L 95/29 z dnia 21 kwietnia
1993 r. – dalej także: dyrektywa 93/13 lub dyrektywa). Interpretacji tych przepisów należy
zatem dokonywać w odniesieniu do uregulowań zawartych w dyrektywie. Zgodnie z
preambułą dyrektywy, obowiązkiem państw członkowskich jest zapewnienie, aby umowy
zawierane z konsumentami nie zawierały nieuczciwych warunków. Należy tym samym uznać,
że ochrona interesu publicznego w rozpatrywanej sprawie wyraża się także w konieczności
zagwarantowania, by we wzorcach umów wykorzystywanych przez przedsiębiorców w
relacjach z konsumentami nie występowały niedozwolone postanowienia umowne.
Ad I. Naruszenie art. 23a uokik
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 16
Zgodnie z art. 23a uokik, zakazane jest stosowanie we wzorcach umów zawieranych z
konsumentami niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 3851
§ 1 kc.
Odwołanie się do stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami
niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 3851
§ 1 kc powoduje, że
zrekonstruowanie treści zakazu wynikającego z art. 23a uokik wymaga sięgnięcia także do
uregulowań kodeksowych, odnoszących się do wzorców umów i postanowień
niedozwolonych. O ile bowiem art. 3851 § 1 kc określa cywilnoprawne skutki zastosowania w
umowie niedozwolonego postanowienia umownego, o tyle art. 23a uokik ustanawia
publicznoprawny zakaz w tym zakresie.
Zgodnie z art. 3851
§ 1 kc, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione
indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z
dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia
umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę
lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W świetle ww.
przepisu, możliwość uznania postanowienia za niedozwolone zależna jest zatem od łącznego
spełnienia następujących trzech przesłanek formalnych:
1) postanowienie jest stosowane przez przedsiębiorcę wobec konsumentów,
2) postanowienie nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń
stron,
3) postanowienie nie zostało indywidualnie uzgodnione oraz
dwóch przesłanek merytorycznych:
4) postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi
obyczajami,
5) postanowienie narusza w sposób rażący interesy konsumenta.
Dla uznania danego postanowienia umowy za niedozwolone konieczne jest łączne
wystąpienie przesłanki sprzeczności z dobrymi obyczajami wraz z jednoczesnym rażącym
naruszeniem interesów konsumenta. Z reguły rażące naruszenie interesu konsumenta jest
naruszeniem dobrych obyczajów, ale nie zawsze zachowanie sprzeczne z dobrymi
obyczajami rażąco narusza ten interes1
.
Kompetencja do uznania danego postanowienia za abuzywne należy do Prezesa UOKiK na
podstawie art. 23b ust. 1 uokik. Zgodnie z tym przepisem Prezes Urzędu wydaje decyzję o
uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone i zakazującą jego wykorzystywania,
jeżeli stwierdzi naruszenie zakazu określonego w art. 23a uokik. W decyzji Prezes Urzędu
przytacza treść postanowienia wzorca umowy uznanego za niedozwolone. Decyzja ta po
uprawomocnieniu, zgodnie z art. 23d uokik, ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego
stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich
konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.
1. Status przedsiębiorcy
Zakaz wyrażony w art. 23a uokik adresowany jest wyłącznie do przedsiębiorcy. Zgodnie z
definicją przedsiębiorcy, zawartą w art. 4 pkt 1 uokik pod pojęciem tym należy rozumieć
m.in. przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo
przedsiębiorców (Dz. U. z 2021 r. poz. 162). W myśl art. 4 ust. 1 ww. ustawy, przedsiębiorcą
1 por. wyrok Sądu Najwyższego (dalej: SN) z dnia 13 października 2010 r., sygn. akt I CSK 694/09.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 17
jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną,
której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą.
Działalność gospodarcza to zgodnie z art. 3 ww. ustawy zorganizowana działalność
zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Za przedsiębiorcę uznaje się
więc podmiot, który spełnia łącznie określone ww. przepisami kryteria podmiotowe i
przedmiotowe: po pierwsze jest osobą fizyczną, osobą prawną lub jednostką organizacyjną
niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, po drugie wykonuje
działalność gospodarczą.
Spółka jest przedsiębiorcą wpisanym do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru
Sądowego prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu, VI
Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem 0000341073. Spółka jest
tym samym przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów uokik, a zatem jej działania podlegają
kontroli z punktu widzenia przepisów tej ustawy.
2. Postanowienia określające główne świadczenia stron
Przez pojęcie „głównych świadczeń stron” należy zasadniczo rozumieć elementy
przedmiotowo istotne (essentialia negotii) umowy, które przyjmowane są przez strony na
zasadzie wyraźnego, a nie domniemanego konsensusu, co wskazuje na indywidualne
uzgodnienie treści tych postanowień. Nie ulega wątpliwości, że w praktyce są to
postanowienia określające cenę oraz przedmiot świadczeń stron umowy. Za postanowienia
określające świadczenia główne stron nie są natomiast uznawane postanowienia dotyczące
świadczeń ubocznych, np. odsetki za opóźnienie, lub klauzule, które wywierają wpływ na
wysokość świadczenia głównego, np. klauzule waloryzacyjne2
.
Jak podkreśla się w orzecznictwie Sądu Najwyższego (dalej: SN), pojęcie głównych
świadczeń stron należy interpretować raczej wąsko, w nawiązaniu do elementów
przedmiotowo istotnych umowy. Ustawodawca posłużył się bowiem terminem
„postanowienia określające główne świadczenia stron”, a nie zwrotem „dotyczące” takiego
świadczenia, który ma szerszy zakres3
. Z drugiej jednak strony należy odnotować pogląd, iż
dla określenia pojęcia głównego świadczenia stron nie ma przesądzającego znaczenia to, czy
dane świadczenie należy do essentialia negotii. Z tej przyczyny zasięg tego pojęcia musi być
zawsze ustalany ad casum z uwzględnieniem wszystkich postanowień oraz charakteru i celu
zawieranej umowy4
.
W niniejszej sprawie analizowane postanowienia umowne nie dotyczą głównych świadczeń
stron umowy. Świadczeniami głównymi zawieranych przez spółkę umów o świadczenie usług
prawnych jest dokonanie przez spółkę określonych czynności polegających na dochodzeniu
roszczeń oraz zapłata przez konsumenta ustalonego przez strony wynagrodzenia.
3. Przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia
W przypadku postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za
niedozwolone przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia nie ma znaczenia wobec
abstrakcyjnego charakteru kontroli postanowienia wzorca umowy. Prezes UOKiK, nie bada w
niniejszym postępowaniu konkretnych stosunków istniejących pomiędzy kontrahentami, ale
wzorzec i treść hipotetycznych stosunków, jakie powstałyby pomiędzy spółką, a
potencjalnym konsumentem. Nie ma zatem znaczenia, czy jakaś konkretna umowa była
2 Wyrok SOKiK z dnia 1 marca 2007 r., sygn. akt XVII AmC 12/06.
3 Wyrok SN z dnia 8 czerwca 2004 r., sygn. akt I CK 635/03.
4 Wyrok SN z dnia 8 listopada 2012 r., sygn. akt I CSK 49/12.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 18
między stronami negocjowana ani nawet czy wzorzec był, czy też nie był zastosowany przy
zawieraniu jakiejkolwiek konkretnej umowy. Kontrola ta ma bowiem charakter oceny ex
ante i obejmuje wzorzec, nie zaś konkretną umowę. Istotny jest zatem fakt, że
przedsiębiorca wprowadził oceniane wzorce do obrotu poprzez wystąpienie z ofertą
zawarcia poszczególnych umów z ich wykorzystaniem. Tym niemniej, z materiału
zgromadzonego w toku postępowania wyjaśniającego wynika, że spółka na podstawie
omawianych wzorców umowy faktycznie zawierała z konsumentami umowy o świadczenie
usług prawnych w zakresie polisolokat, unww oraz chf.
4. Sprzeczność z dobrymi obyczajami
Klauzula generalna dobrych obyczajów stanowi odesłanie do ocen uzasadniających reguły
moralne opierające się na wartościach powszechnie akceptowanych w Polsce. Dobre
obyczaje pojmowane są również jako reguły postępowania zgodne z etyką, moralnością i
aprobowanymi społecznie normami i zasadami postępowania. Kryteriami decydującymi o
sprzeczności z dobrymi obyczajami są wymóg nieusprawiedliwionego pokrzywdzenia i
działanie wbrew dobrej wierze i uczciwości. Przyjmuje się, iż nieusprawiedliwione
pokrzywdzenie zachodzi wówczas, gdy stosując ogólne warunki umów lub wzorce, próbuje
się chronić własne interesy kosztem partnera, bez dostatecznego brania pod uwagę jego
interesów i bez przyznania mu wyrównania z tego tytułu.
Poprzez dobre obyczaje rozumiemy pewien powtarzalny wzorzec zachowań, który jest
aprobowany przez daną społeczność lub grupę. Są to pozaprawne normy postępowania,
którymi przedsiębiorcy winni się kierować. Ich treści nie da się określić w sposób
wyczerpujący, ponieważ kształtowane są przez ludzkie postawy uwarunkowane zarówno
przyjmowanymi wartościami moralnymi, jak i celami ekonomicznymi i związanymi z tym
praktykami życia gospodarczego. Wszystkie one podlegają zmianom w ślad za zmieniającymi
się ideologiami politycznymi i społeczno-gospodarczymi oraz przewartościowaniami
moralnymi. W szczególności zaś, dobre obyczaje to normy postępowania polecające
nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi
kontraktowej.
Dobre obyczaje pozostają klauzulą generalną, która podlega konkretyzacji na okoliczność
danego stanu faktycznego. Zgodnie z poglądem doktryny5
, sprzeczne z dobrymi obyczajami
są działania, które zmierzają do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego
przekonania u klienta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności czyli takie działanie,
które potocznie określone jest jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od
przyjętych standardów postępowania. W stosunkach z konsumentami „dobry obyczaj”
powinien wyrażać się we właściwym informowaniu o przysługujących uprawnieniach,
niewykorzystywaniu pozycji profesjonalisty i rzetelnym traktowaniu partnerów umów. W
takich stosunkach szczególne znaczenie mają te oceny zachowań podmiotów w świetle
dobrych obyczajów, które odwołują się do takich wartości jak: szacunek wobec partnera,
uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Działanie wbrew dobrym
obyczajom w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu
przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę
kontraktową tego stosunku6
.
Pomocne przy ocenie abuzywnego charakteru postanowienia wzorca umowy w kontekście
dobrych obyczajów może być dokonanie testu weryfikacji „przyzwoitości” danej klauzuli.
Należy w związku z tym zbadać, czy oceniane postanowienie wzorca umowy jest sprzeczne
5 K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2002 r., str. 804.
6 Wyrok SN z dnia 13 lipca 2005 r., sygn. akt I CK 832/04.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 19
z ogólnym wzorcem zachowań przedsiębiorców wobec konsumentów. Wymaga to ustalenia,
jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w braku takiej klauzuli lub przy
zastosowaniu istniejących przepisów o charakterze dyspozytywnym. Jeżeli konsument byłby
– na podstawie ogólnych przepisów – w lepszej sytuacji, gdyby konkretnego postanowienia
wzorca nie było, należy przyjąć, że może ono mieć charakter abuzywny7
.
5. Rażące naruszenie interesów konsumenta
Daną klauzulę można uznać za abuzywną, kiedy umowne ukształtowanie praw i obowiązków
konsumenta rażąco narusza jego interesy. Generalnie można przyjąć, iż chodzi tu o sytuacje,
w których w sposób rażący naruszona została równowaga interesów stron umowy i to przez
to, iż jedna z nich wykorzystała swoją przewagę, układając ogólne warunki lub wzorce
umowne. Pojęcie „interesów” konsumenta należy interpretować szeroko, nie tylko jako
niekorzystne ukształtowanie jego sytuacji ekonomicznej. Należy tu uwzględnić także takie
aspekty, jak niedogodności organizacyjne, stratę czasu, dezorganizację, wprowadzenie w
błąd, nierzetelne traktowanie, czy naruszenie prywatności konsumenta8
.
Interpretacji, kiedy mamy do czynienia z rażącym naruszeniem interesów konsumenta, a
kiedy z nierażącym, nie należy sprowadzać do kategorii czysto ekonomicznej, gdyż nie
chodzi tu o kryteria rachunkowe, a więc porównanie pieniężnej wartości świadczeń.
Określenie „rażąco" należy odnieść do znacznego odbiegania przyjętego uregulowania od
zasad uczciwego (słusznego) wyważenia praw i obowiązków. Za tego typu zasady
konstruujące modelowe (optymalne) ukształtowanie praw i obowiązków umownych stron
traktowane są przepisy ustawowe o charakterze dyspozytywnym. Stąd też nie jest możliwe
ustalenie pewnych ogólnych kryteriów, których spełnienie w każdej sytuacji automatycznie
prowadzić będzie do uznania, że interesy danego konsumenta zostały rażąco naruszone.
Oznacza to, że ocena, czy postanowienia zawartej umowy rażąco naruszają interesy
konsumenta, powinna być dokonywana in concreto, przy uwzględnieniu całokształtu
okoliczności danego przypadku. W tym zakresie zasadne jest sięgnięcie do dyrektywy 93/13,
która stanowi, że daną klauzulę należy uznawać za niedozwoloną, gdy naruszając zasadę
wzajemnego zaufania, powoduje znaczącą (istotną) i nieusprawiedliwioną dysproporcję
praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta (art. 3 ust. 1 dyrektywy). W związku z tym
pojęcie „rażącego naruszenia interesów konsumenta” można utożsamiać z istotną i
nieusprawiedliwioną dysproporcją praw i obowiązków na jego niekorzyść. Ponadto, przy
określaniu stopnia naruszenia interesów konsumenta należy stosować nie tylko kryteria
obiektywne (np. wielkość poniesionych czy grożących strat), lecz również względy
subiektywne związane bądź to z przedsiębiorcą (np. renoma firmy), bądź to z konsumentami
(np. seniorzy, dzieci). Konieczne jest zbadanie, jaki jest zakres grożących potencjalnemu
konsumentowi strat lub niedogodności9
. Jak wskazał w jednym z kluczowych orzeczeń Sąd
Najwyższy - dokonując wykładni art. 3851
kc - rażące naruszenie interesów konsumenta
oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w
określonym stosunku obligacyjnym.
Podsumowując, obie wskazane w art. 3851
kc formuły prawne (tj. dobre obyczaje oraz rażące
naruszenie interesów konsumentów) służą do oceny tego, czy standardowe klauzule umowne
zawarte we wzorcu umownym przekraczają zakreślone przez ustawodawcę granice
7 Wyrok SN z dnia 19 marca 2007 r., sygn. akt III SK 21/06.
8 Wyrok SN z dnia 8 czerwca 2004 r., sygn. akt I CK 635/03.
9 Por. wyrok SA z Warszawy z dnia 13 marca 2014 r., sygn. akt VI ACa 1733/13; wyrok SOKiK z dnia 26 maja
2015 r., sygn. akt XVII AmC 2615/14.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 20
rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania praw i obowiązków
konsumenta.
Klauzule szare
Pomocnym narzędziem w celu identyfikacji postanowień niedozwolonych pod kątem
naruszenia dobrych obyczajów oraz rażącego naruszenia interesów konsumentów są tzw.
klauzule szare. Ich przykładowy katalog określony został w art. 3853
kc i zawiera najbardziej
typowe i znane z praktyki obrotu postanowienia naruszające równowagę kontraktową stron.
Samo jednak zamieszczenie klauzuli wśród postanowień wymienionych w omawianym
katalogu nie powinno przesądzać automatycznie o jej niedozwolonym charakterze. Nie jest
bowiem wykluczone, iż konkretna klauzula, mimo iż objęta listą, nie ma niedozwolonego
charakteru. W konkretnym przypadku może się okazać, iż nie prowadzi ona do rażącego
naruszenia interesów konsumentów. Dlatego też katalog klauzul zawartych w art. 3853
kc
należy traktować jako listę tzw. klauzul szarych. Jak wynika z orzecznictwa SN,
postanowienie umowne, które zostało umieszczone w przykładowym katalogu nieuczciwych
postanowień umownych nie jest per se nieuczciwym postanowieniem umownym. Treść tego
katalogu nie przesądza statusu danego postanowienia jako niedozwolonego postanowienia
umownego (postanowienia wzorca umowy). Wykaz ten należy kwalifikować jako swoistą
wskazówkę co do rodzaju postanowień, które mogą budzić zastrzeżenia z punktu widzenia
ich zgodności z interesami i uprawnieniami konsumentów10
.
Ocena postanowień wzorców umów stosowanych przez przedsiębiorcę
Ad I.1.-7. Postanowienia, o których mowa w punktach I.1.-7. niniejszej decyzji zostaną
omówione łącznie, ze względu na ich podobne brzmienie oraz ten sam skutek jaki wywierają
we wzajemnych prawach i obowiązkach stron umowy.
1. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa
bez ważnego powodu zobowiązuje się zwrócić w terminie 14 dni […] poniesione przez
ARBITER S.A. koszty, o których mowa odpowiednio w § 4 ust. 1 lit. a) lub b) umowy, a nadto
zapłacić na rzecz ARBITER S.A. kwotę wynagrodzenia prowizyjnego stosownie do stanu
zaawansowania sprawy, nie mniej jednak niż 1/2 wynagrodzenia prowizyjnego należnego
ARBITER S.A. zgodnie z § 4 ust. 1 lit. a) lub b) licząc od kwoty zgłoszonych i dochodzonych
roszczeń w wartości brutto. W takiej sytuacji § 4 ust. 3.8 nie stosuje się”
§ 4 ust. 4 Umowy o świadczenie usług prawnych – polisolokaty – wersje obowiązujące od
dnia 21 grudnia 2015 r.;
2. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa
bez ważnego powodu zobowiązuje się zwrócić w terminie 14 dni […] poniesione przez
ARBITER S.A. koszty, o których mowa w § 2 ust. 2 umowy, a nadto zapłacić na rzecz ARBITER
S.A. kwotę wynagrodzenia prowizyjnego stosownie do stanu zaawansowania sprawy, nie
mniej jednak niż 1/2 wynagrodzenia prowizyjnego należnego ARBITER S.A. zgodnie z § 2 ust.
1 lit. a) lub b) licząc od kwoty zgłoszonych i dochodzonych roszczeń w wartości brutto. W
takiej sytuacji § 2 ust. 4.8 nie stosuje się”
§ 2 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – polisolokaty – wersje obowiązujące od
dnia 20 maja 2016 r.,
§ 2 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – unww;
10 Wyrok SN z dnia 11 października 2007 r., sygn. akt III SK 19/07.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 21
3. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa
zobowiązuje się zwrócić w terminie 14 dni […] poniesione przez ARBITER S.A. koszty, o
których mowa w Załączniku nr 1, a nadto zapłacić na rzecz ARBITER S.A. kwotę
wynagrodzenia prowizyjnego stosownie do stanu zaawansowania sprawy, nie mniej jednak
niż 1/2 wynagrodzenia prowizyjnego należnego ARBITER S.A. zgodnie z § 2 ust. 1 lit. a) lub
b) licząc od kwoty zgłoszonych i dochodzonych roszczeń w wartości brutto”
Pkt 3 Załącznika nr 1 do umowy o świadczenie usług prawnych – chf - wersja
obowiązująca od dnia 30 lipca 2016 r.;
4. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa
zobowiązuje się w terminie 14 dni zapłacić na rzecz ARBITER S.A. kwotę wynagrodzenia
prowizyjnego stosownie do stanu zaawansowania sprawy, nie mniej jednak niż 1/2
wynagrodzenia prowizyjnego należnego ARBITER S.A. zgodnie z § 2 ust. 1 niniejszej Umowy
licząc od kwoty zgłoszonych i dochodzonych roszczeń w wartości brutto”
§ 4 ust. 16 Umowy o świadczenie usług prawnych – chf – wersja obowiązująca od dnia 30
stycznia 2017 r.;
5. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa na
etapie postępowania sądowego, oprócz obowiązków wynikających z § 1 ust. 4, zobowiązany
będzie także do zapłaty na rzecz ARBITER S.A. kosztów zastępstwa procesowego
występującego za Klienta pełnomocnika procesowego. W takiej sytuacji § 4 ust. 3.8 nie
stosuje się”
§ 4 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – polisolokaty,
§ 2 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – unww,
6. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa na
etapie postępowania sądowego, oprócz obowiązków wynikających z § 3 ust. 9, zobowiązany
będzie także do zapłaty na rzecz ARBITER S.A. kosztów zastępstwa procesowego
występującego za Klienta pełnomocnika procesowego”
Pkt 4 Załącznika nr 1 do umowy o świadczenie usług prawnych – chf - wersja obowiązująca
od dnia 30 lipca 2016 r.;
7. „Klient, w przypadku wypowiedzenia niniejszej umowy lub odwołania pełnomocnictwa na
etapie postępowania sądowego, zobowiązany będzie także do zapłaty na rzecz ARBITER S.A.
kosztów zastępstwa procesowego występującego za Klienta pełnomocnika procesowego”
§ 4 ust. 17 Umowy o świadczenie usług prawnych – chf – wersja obowiązująca od dnia 30
stycznia 2017 r.
Przedmiotowe klauzule uprawniają spółkę do zrekompensowania poniesionych przez nią
wydatków i kosztów związanych z wypowiedzeniem przez konsumenta umowy o świadczenie
usług prawnych lub odwołaniem pełnomocnictwa. Przyznają również spółce uprawnienie do
żądania wynagrodzenia prowizyjnego zależnego od stopnia zaawansowania sprawy.
Koszty, o których mowa w klauzulach I.1.-I.3. niniejszej decyzji [§ 4 ust. 1 lit. a) lub b)
umowy, § 2 ust. 1 lit. a) lub b) oraz załącznik nr 1 do umowy] obejmują m.in. opłatę sądową,
koszty opinii biegłego sądowego oraz wynagrodzenie pełnomocnika procesowego
reprezentującego konsumenta w sprawie. Regulacja dotycząca obowiązku poniesienia przez
konsumenta kosztów wynagrodzenia pełnomocnika w przypadku wypowiedzenia umowy lub
odwołania pełnomocnictwa powtórzona została przez spółkę w postanowieniach z punktu
I.5.-I.7. Z kolei wymieniony w ww. klauzulach nr I.1., I.2. i I.6. in fine § 4 ust. 3.8 lub § 2
ust. 4.8 statuuje zasadę, zgodnie z którą spółka nie będzie dochodziła od konsumenta
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 22
kosztów etapu polubownego oraz wszelkich innych kosztów procesu sądowego w przypadku
przegrania sprawy sądowej i oddalenia powództwa w całości.
Stosowane przez spółkę wzorce umowy regulują wzajemne obowiązki stron, lecz w zakresie
skutków wypowiedzenia umowy lub odwołania pełnomocnictwa dodatkowe obowiązki
nakładają jedynie na konsumenta. Kwestionowane postanowienia przewidują, że w wypadku
wypowiedzenia przez konsumenta umowy lub odwołania pełnomocnictwa konsument będzie
zobowiązany m.in. do zapłaty kwoty wynagrodzenia prowizyjnego. Wynagrodzenie to jest
należne spółce w zależności od stopnia zaawansowania sprawy. Wysokość tego
wynagrodzenia jest jednak nie mniejsza niż ½ wynagrodzenia prowizyjnego liczonego od
kwoty zgłoszonych i dochodzonych roszczeń w wartości brutto. Ponadto, w takich sytuacjach
przedsiębiorca przewiduje dodatkowo konieczność uiszczenia przez konsumenta kosztów
zastępstwa procesowego, które przysługiwałyby w przypadku pozytywnego zakończenia
postępowania sądowego. Powyższe postanowienia umożliwiają jedynie spółce uzyskanie od
konsumenta określonego świadczenia w tych sytuacjach, przy czym konsumentowi nie
przyznano równoważnego uprawnienia w przypadku wypowiedzenia umowy przez spółkę.
Tym samym uprawnienia stron umowy nie są w analizowanych stosunkach obligacyjnych
równoważone.
W przypadku klauzul z punktów I.1. oraz I.2. niniejszej decyzji ww. sankcje przewidziano na
wypadek wypowiedzenia umowy lub odwołania pełnomocnictwa bez ważnego powodu. W
przypadku pozostałych klauzul takiego warunku nie przewidziano. Konsumenci będą więc
zobligowani do uiszczenia kwoty wynagrodzenia prowizyjnego oraz kosztów zastępstwa
procesowego niezależnie od tego, czy wypowiedzieli umowę lub odwołali pełnomocnictwo z
ważnych przyczyn.
Kwestionowane postanowienia godzą w zasadę ekwiwalentności świadczeń oraz równowagi
kontraktowej stron. Przedsiębiorca wprowadza do umowy, kosztem interesu konsumenta,
znaczące uprzywilejowanie swojej pozycji kontraktowej, pozwalające mu na uniknięcie
dochodzenia ewentualnego odszkodowania wynikłego z wypowiedzenia umowy lub
odwołania pełnomocnictwa przez konsumenta, bez konieczności wykazywania przesłanek
odpowiedzialności odszkodowawczej, w szczególności faktu poniesienia szkody, jak również
jej wysokości.
Kwestionowane postanowienia należy również negatywnie ocenić z perspektywy brzmienia
art. 3853 pkt 16 kc. Zgodnie z tym przepisem, w razie wątpliwości uważa się, że
niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności nakładają
wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z
zawarcia lub wykonania umowy. W odniesieniu do analizowanych klauzul umownych
„ustaloną sumę” stanowi co najmniej ½ wynagrodzenia prowizyjnego licząc od kwoty
zgłoszonych i dochodzonych roszczeń w wartości brutto oraz zastrzegane przez spółkę koszty
zastępstwa procesowego. Równocześnie, we wzorcach umowy, w których znajdują się
kwestionowane postanowienia spółka nie przewidziała żadnej sankcji, gdyby to ona
zrezygnowała z wykonania umowy na skutek jej wypowiedzenia.
Ponadto, kwestionowane postanowienia naruszają dobre obyczaje, gdyż w rzeczywistości
wymuszają na konsumentach konieczność dalszego wykonywania umowy, pomimo że mogą
oni nie mieć takiej woli. Przyczyn takiego stanu rzeczy można zaś upatrywać w przesłankach
natury obiektywnej lub subiektywnej, które dodatkowo mogą wyczerpywać przesłanki
wypowiedzenia umowy z ważnych powodów. Nawet subiektywne odczucia konsumenta o
niewłaściwej współpracy ze spółką lub wskazanym przez nią adwokatem lub radcą prawnym
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 23
można traktować w kategoriach ważnego powodu do wypowiedzenia umowy11. Łączący
strony stosunek zlecenia oparty jest na szczególnej relacji zaufania między dającym a
przyjmującym, dlatego też stosownie do treści art. 746 kc zarówno przyjmujący (spółka),
jak i dający zlecenie (konsument) mogą je wypowiedzieć w każdym czasie. Zastosowana
przez przedsiębiorcę konstrukcja zapłaty kwoty wynagrodzenia prowizyjnego oraz pełnych
kosztów zastępstwa procesowego może w rezultacie zniechęcić konsumenta do
wypowiedzenia zawartej umowy.
O ile w umowie zastrzeżono, że ewentualnie zasądzone koszty zastępstwa procesowego będą
stanowiły wynagrodzenie spółki to o ich wymagalności względem spółki w kwestionowanych
postanowieniach przesądzono już na wypadek wypowiedzenia umowy lub odwołania
pełnomocnictwa i to niezależnie od etapu prowadzonego postępowania sądowego. Taka
sytuacja jest nie do zaakceptowania, gdyż aktualizacja tego obowiązku nie może nastąpić
wcześniej niż po prawomocnym zakończeniu postępowania i zasądzeniu kosztów zastępstwa
procesowego. Nie bez znaczenia jest również okoliczność, że wysokości tych kosztów
konsument jako nieprofesjonalista nie jest w stanie samodzielnie obliczyć, co również może
być polem do nadużyć ze strony spółki. Ponadto, kwestionowane postanowienia nie
pozostawiają również konsumentom żadnej alternatywy dla wskazanego przez spółkę
pełnomocnika, gdyż skutki odwołania pełnomocnictwa są równoważne z wypowiedzeniem
umowy – koniecznością uiszczenia minimalnej stawki wynagrodzenia prowizyjnego.
Równocześnie, przy zastosowaniu w niniejszej sprawie istniejących przepisów o charakterze
dyspozytywnym konsument byłby w znacznie lepszej sytuacji, gdyby kwestionowanych
postanowień nie było we wzorcu umowy. Zgodnie bowiem z art. 746 § 1 zd. 2 kc, o ile dający
zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie to powinien jednak zwrócić przyjmującemu
zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia; w razie
odpłatnego zlecenia obowiązany jest uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia
odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez
ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę.
W tym zakresie należy podkreślić, iż jeśli spółka nie przewidziała na swoją rzecz określonego
wynagrodzenia stałego to nie może żądać w jego miejsce żadnego innego surogatu, a w
szczególności wynagrodzenia success fee – uzależnionego od osiągniętego w sprawie
rezultatu, o ile wypowiedzenie umowy lub odwołanie pełnomocnictwa nastąpiło przed
osiągnięciem tego rezultatu. Dopiero bowiem wtedy aktualizuje się ewentualne roszczenie
o wypłatę wynagrodzenia success fee. Jeśli zaś cel umowy nie został osiągnięty to spółka
jest uprawniona wyłącznie do żądania zwrotu poniesionych przez nią wydatków w celu
należytego wykonania umowy, co wynika z dyspozytywnej regulacji zawartej w art. 746 § 1
kc. W zakresie tym znajdować się będą poniesione przez spółkę zaliczkowo koszty związane
z prowadzonym postępowaniem sądowym, w tym koszty opłaty sądowej oraz koszty opinii
biegłego sądowego. Z kolei, żądanie przez spółkę wynagrodzenia za sukces, pomimo
wypowiedzenia przez konsumenta umowy lub odwołania pełnomocnictwa należy oceniać z
perspektywy ewentualnego naprawienia szkody, o ile tylko wypowiedzenie nastąpiło bez
ważnego powodu12. Zastrzegane przez spółkę „wynagrodzenie” nosi bowiem cechy kary
umownej, o której mowa w art. 483 kc, tj. zryczałtowanego odszkodowania. Skuteczność
żądania zastrzeżonej w umowie kary umownej nie wymaga zaś wykazania przez wierzyciela
szkody związanej z nienależytym wykonaniem zobowiązania przez dłużnika, którym była
11 Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 października 2012 r., sygn. akt I ACa 450/12, Legalis.
12 Por. M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom III. Komentarz. Art. 627–1088. Wyd. 2, Warszawa 2019,
komentarz do art. 746 kc, Legalis.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 24
kontynuacja umowy do czasu wyegzekwowania przez spółkę roszczeń od ubezpieczyciela lub
banku.
Jak wynika z przepisów dyspozytywnych zastrzeganego „wynagrodzenia” prowizyjnego
spółka może żądać jedynie po wykazaniu ewentualnej szkody związanej z wypowiedzeniem
umowy lub odwołaniem pełnomocnictwa bez ważnego powodu. Nawet jednak w takiej
sytuacji spółka nie może zastrzegać minimalnej stawki takiego wynagrodzenia –
odszkodowania, które sięga aż połowy wynagrodzenia prowizyjnego liczonego od wartości
zgłoszonych i dochodzonych roszczeń w wartości brutto. Takie zastrzeżenie umowne może
stanowić podstawy do uznania, iż kwestionowane klauzule mogą mieć tożsamy zakres
normowania do wskazanej przez ustawodawcę klauzuli szarej określonej w art. 3853 pkt 17
kc, zgodnie z którą w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami
umownymi są te, które w szczególności nakładają na konsumenta, który nie wykonał
zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej
lub odstępnego. Z przedstawionych przez spółkę wzorców umowy wynika, że w niektórych
przypadkach zaliczkowego ponoszenia przez spółkę kosztów i opłat związanych z
prowadzeniem sprawy jej wynagrodzenie brutto wynosi aż […] % kwoty dochodzonego
roszczenia - w przypadku odzyskiwania kwot w wysokości od 3 do 20 tys. zł. Powyższe
implikuje, że w wypadku wypowiedzenia przez konsumenta umowy lub odwołania
pełnomocnictwa konsument będzie zobowiązany do zapłaty „kary umownej” w wysokości
ok. […] % pierwotnie zastrzeżonego wynagrodzenia success fee za zasądzenie i wypłatę kwoty
dochodzonego roszczenia. Wysokość tej kwoty można zaś uznać za rażąco wygórowaną, gdyż
powoduje ona zachwianie relacji wysokości zastrzeżonej „kary umownej” do ewentualnie
doznanej przez spółkę szkody, co tym samym może powodować jej nieuzasadnione
wzbogacenie kosztem konsumenta. Kwestionowane postanowienia obejmują bowiem swoim
zakresem także stany faktyczne, gdzie do wypowiedzenia umowy lub odwołania
pełnomocnictwa dojdzie na początkowym etapie dochodzenia przez spółkę roszczeń na rzecz
konsumenta. Kwestia ta zaś jest o tyle istotna, gdyż jak wynika z uchwały składu 7 sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2003 r., sygn. akt III CZP 61/03, „Zastrzeżenie kary
umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia
dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody”.
Dotyczyć to będzie także sytuacji, o których mowa w punkcie I.1. i I.2. niniejszej decyzji –
wypowiedzenia lub odwołania pełnomocnictwa bez ważnego powodu. W ocenie Prezesa
Urzędu, każda sytuacja związana z wypowiedzeniem umowy przez konsumenta powinna być
analizowana indywidualnie, a wprowadzone przez spółkę domniemania w zakresie
minimalnej wysokości poniesionej szkody w sposób niedopuszczalny uprzywilejowują spółkę
w ewentualnym sporze z konsumentem. Kwestionowane postanowienia kształtują zatem
sytuację konsumenta w sposób mniej korzystny niż wynika to z ogólnych przepisów prawa, a
zatem naruszają dobry obyczaj polegający na niewykorzystywaniu uprzywilejowanej pozycji
kontraktowej przez przedsiębiorcę, jako twórcę wzorca. W przypadku klauzul z punktów
I.3.-I.7. niniejszej decyzji, należy je uznać za sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco
naruszające interesy konsumenta, gdyż spółka żąda świadczenia stanowiącego surogat
odszkodowania o charakterze kary umownej, w każdym przypadku wypowiedzenia umowy
lub odwołania pełnomocnictwa, a więc nie tylko wtedy, gdy nastąpiło ono bez ważnych
powodów. Powyższe stawia konsumenta w zdecydowanie gorszej pozycji niż wynika z
przepisów dyspozytywnych – zwłaszcza, że wynagrodzenie zostało zastrzeżone na zasadzie
success fee, tj. uzależnione jest od rezultatu (pozytywnego dla konsumenta zakończenia
sprawy).
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 25
W tym zakresie nie sposób zaaprobować twierdzeń spółki, iż stosowane przez nią
postanowienia nie stanowią w zasadzie żadnego uprzywilejowania jej sytuacji kontraktowej.
Prezes Urzędu nie akceptuje również tezy, iż klauzul dotyczących kar umownych wręcz się
wymaga od podmiotu posługującego się profesjonalnymi pełnomocnikami. Takie twierdzenie
należy uznać za nieuprawnione w relacji konsument-przedsiębiorca, jeśli zarazem ich
skutkiem jest naruszenie równowagi kontraktowej stron umowy. Spółka sama zresztą
przyznała, że zastosowanie tej instytucji stanowi dla niej ułatwienie procesowe, a którego
są pozbawieni konsumenci. Ponadto, zawierane przez spółkę umowy nie wykluczają sytuacji,
w której to na skutek wypowiedzenia umowy przez zleceniobiorcę szkody dozna konsument.
Irrelewantne w tym kontekście jest również oparcie ustalonego przez strony wynagrodzenia
jako premii od sukcesu – co zresztą dotyczy wyłącznie umów o świadczenie usług prawnych
w zakresie polisolokat. Nawet jednak i w przypadku tego typu wzorców umowy to konsument
może pokrywać koszty związane z prowadzoną sprawą (a nie zaliczkowo spółka).
Kwestionowane postanowienia nie odnoszą się bowiem wyłącznie do sytuacji, w których to
spółka zaliczkowo pokrywa koszty prowadzonej sprawy.
Ponadto na podstawie analizy kwestionowanych postanowień z punktów I.1.-I.4. nie sposób
przyjąć, iż postanowienia dotyczące kar umownych w przypadku rozwiązania umowy bądź
wypowiedzenia pełnomocnictwa nie aktualizują się przed złożeniem powództwa. Zgłoszenie
i dochodzenie roszczeń może bowiem już nastąpić na etapie przedsądowym. Tym bardziej z
analizy ww. postanowień nie można wywnioskować, iż klauzule te mają chronić wypłatę
wynagrodzenia dla spółki w przypadku, kiedy sprawa jest już rozstrzygnięta, ale same środki
nie zostały jeszcze odzyskane. Aktualizacja przewidzianych przez spółkę sankcji może
nastąpić bezpośrednio po wszczęciu postępowania sądowego w sprawie (dotyczy wszystkich
analizowanych klauzul). Również ewentualna możliwość zmiarkowania kar umownych przez
sąd nie przekreśla abuzywności ocenianych postanowień umownych.
Również w odniesieniu do klauzul z punktów I.5.-I.7. nie sposób przyjąć, iż ulegają one
aktualizacji tylko w przypadku zasądzenia lub ustalenia kosztów postępowania w ugodzie. Z
analizy tych postanowień nie wynika także w sposób jednoznaczny, iż odwołanie
pełnomocnictwa dotyczy tylko relacji spółka-konsument, a nie również odwołania
pełnomocnictwa dla występującego w sprawie adwokata lub radcy prawnego. Także w
przypadku tych klauzul nie można wywnioskować, iż mają chronić zastrzegane przez spółkę
koszty zastępstwa procesowego tylko w przypadku, kiedy sprawa jest już rozstrzygnięta, ale
same środki nie zostały jeszcze odzyskane.
Ponadto dla oceny abuzywności ww. klauzul nie ma znaczenia okoliczność, iż spółka
dotychczas nie korzystała z przewidzianych w postanowieniach sankcji. Ryzyko obciążenia
nimi konsumentów nadal istnieje. Abuzywność kwestionowanych postanowień istnieje
niezależnie od przyjętego wariantu wynagrodzenia. Decydujące znaczenie w tym kontekście
ma fakt, iż przy zastosowaniu w niniejszej sprawie istniejących przepisów o charakterze
dyspozytywnym konsument byłby w znacznie lepszej sytuacji, gdyby kwestionowanych
postanowień nie było we wzorcach umowy. Powyższe nie wyklucza jednak tezy, iż
przynajmniej część sankcji przewidziana o warianty zastrzeganego przez spółkę
wynagrodzenia prowizyjnego – z racji ich wysokości – może wyczerpywać przesłanki klauzuli
szarej określonej w art. 3853 pkt 17 kc.
Podsumowując, w ocenie Prezesa UOKiK ww. klauzule w sposób rażący naruszają interesy
konsumentów, w tym ich interesy ekonomiczne, albowiem uprawniają one przedsiębiorcę –
który nie zrealizował w pełni swojego świadczenia - do żądania od konsumentów, którzy
wypowiadają umowę lub odwołują pełnomocnictwo do zapłaty z góry określonego
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 26
świadczenia, tak jakby zobowiązanie przedsiębiorcy zostało zrealizowane, a żądana w
postępowaniu sądowym kwota została zasądzona i skutecznie wyegzekwowana przez spółkę.
Z uwagi na powyższe, w ocenie Prezesa UOKiK analizowane postanowienia umowne
stosowane przez spółkę w ww. wzorcach umownych stanowią niedozwolone postanowienia
umowne, o których mowa w art. 3851
§ 1 kc.
Ad I.8.
„Klient zobowiązuje się do niepodejmowania samodzielnie żadnych czynności w zakresie
objętym niniejszą umową, bez wcześniejszego uzgodnienia z ARBITER S.A., w szczególności
zobowiązuje się do niepodejmowania negocjacji, niezawierania ugód lub podejmowania
innych czynności mających na celu zakończenie sprawy z podmiotem, z którym została
zawarta Umowa”
§ 3 ust. 4 Umowy o świadczenie usług prawnych – polisolokaty,
§ 3 ust. 4 Umowy o świadczenie usług prawnych – unww,
§ 3 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – chf.
W ocenie Prezesa Urzędu przedmiotowe postanowienie umowne utrudnia konsumentowi
podejmowanie w jego sprawie samodzielnych czynności, w szczególności zmierzających do
zawarcia ugody z podmiotem, z którym toczony jest spór – bankiem lub ubezpieczycielem.
Kwestionowana klauzula z góry może pozbawiać konsumenta możliwości uzyskania
rekompensaty finansowej związanej z dochodzonym roszczeniem lub wypracowania innej
formy kompromisu od tej procedowanej przez spółkę. Bez znaczenia jest w takiej sytuacji
ewentualne ryzyko, że zawarta przez konsumenta ugoda, w wyniku samodzielnie
przeprowadzonych negocjacji, może być dla niego obiektywnie niekorzystna. Konsument nie
może być bowiem pozbawiony realnego wpływu na przebieg prowadzonej sprawy. Jeśli z
jakichś względów uzna, że zawarcie przez niego ugody z bankiem lub ubezpieczycielem
będzie dla niego zadowalające to nie powinien być, na podstawie stosowanej przez spółkę
klauzuli, odwodzony od takiego zamiaru.
Ponadto, kwestionowane postanowienie może ograniczać konsumentom tzw. zdolność
postulacyjną, przez którą należy rozumieć uprawnienie strony do samodzielnego działania w
postępowaniu i osobistego podejmowania czynności procesowych13. Zdolność taką mogą
ograniczać tylko niektóre czynniki natury faktycznej lub prawnej. Wskazuje się, że zdolności
takiej nie ma m.in. osoba nieznająca języka lub osoba głuchoniema14. Z kolei w przypadku
braku zdolności postulacyjnej z przyczyn natury prawnej można wskazać na przepisy, które
w określonych sytuacjach przewidują przymus adwokacko-radcowski. Dla przykładu można
wskazać na art. 871
ust. 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego
(Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 ze zm.), zgodnie z którym w postępowaniu przed Sądem
Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych, a w
sprawach własności przemysłowej także przez rzeczników patentowych. Zastępstwo to
dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem
Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji.
Prezes UOKiK nie może zgodzić się ze stanowiskiem, iż w przedmiotowej klauzuli zastrzeżono
jedynie, aby klient nie podejmował decyzji w zakresie zawarcia ugody bez zasięgnięcia opinii
spółki. W pierwszej kolejności należy wskazać, iż inkryminowane postanowienie
13 Por. m.in. uzasadnienie uchwały SN z dnia 26 lutego 2015 r., sygn. akt III CZP 102/14.
14 Ł. Błaszczak, E. Marszałkowska-Krześ, Przymioty procesowe stron i uczestników postępowania nieprocesowego
niezbędne do dochodzenia ochrony prawnej na drodze sądowej. Wybrane zagadnienia, Studia Prawnoekonomiczne, t. XCV, 2015 r., s. 21.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 27
jednoznacznie stanowi o „uzgodnieniu” ze spółką podjęcia określonych czynności. W tym
aspekcie w ww. postanowieniu można mówić raczej o wyrażeniu zgody przez spółkę na
podjęcie przez konsumenta działań w zakresie objętym umową, aniżeli wyłącznie o ich
niewiążącej konsultacji. Ponadto, kwestionowana klauzula nie odnosi się wyłącznie do
kwestii dotyczącej zawarcia ugody, ale dotyczy podejmowania przez konsumenta
jakichkolwiek samodzielnych czynności w sprawie (w szczególności tych, które w ocenie
konsumenta mogą pozytywnie przyczynić się do finalnego efektu prowadzonej sprawy).
Prezes Urzędu pragnie również podkreślić, iż rozumie powody, które mogły przyświecać
spółce przy redakcji kwestionowanego postanowienia – tj. ochrona interesów konsumentów
przed podejmowaniem niekorzystnych dla nich decyzji. Tym niemniej redakcja ww. klauzuli
jest zbyt restrykcyjna. W ocenie Prezesa Urzędu, we wzorcach umów związanych ze
świadczeniem usług pomocy prawnej nie można stosować klauzul, które a piori po stronie
konsumenta będą skutkować rezygnacją z zajmowania się przez niego własną sprawą i
podejmowania w niej określonych decyzji. Kwestia ta może mieć m.in. znaczenie w
przypadku długotrwałych i skomplikowanych sporów sądowych, gdzie wynik postępowania
jest z reguły niepewny. Samodzielna i świadoma kalkulacja ze strony konsumenta może
przemawiać za wcześniejszym, ugodowym zakończenie sporu (wbrew stanowisku spółki).
Powyższe może przyczynić się do powstania znaczących oszczędności – koszty opinii
biegłych, pomocy prawnej etc. – które mogą zrekompensować ewentualne „straty” powstałe
na skutek zawarcia ugody. Nie bez znaczenia jest również aspekt pozamajątkowy związany
m.in. ze zniwelowaniem poziomu stresu jaki mógł towarzyszyć prowadzonemu
postępowaniu. Ponadto z wyjaśnień spółki nie wynika, aby konsumenci samodzielnie
podejmowali czynności zmierzające do zakończenia prowadzonego postępowania. Zawarcie
ugody na etapie polubownym lub sądowym zawsze odbywało się przy udziale spółki.
Z powyższych względów, w ocenie Prezesa Urzędu ww. postanowienie umowne przekracza
akceptowalne granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania
praw i obowiązków konsumenta. Kwestionowane postanowienie może powodować
dezorientację i wywołać u konsumenta błędne przekonanie związane z uprawnieniem do
samodzielnego działania w sprawie. Kwestionowane postanowienie narusza dobre obyczaje,
gdyż na jego podstawie może dojść do nadużycia w stosunku do konsumenta posiadanej
przez spółkę uprzywilejowanej pozycji kontraktowej. Z kolei rażące naruszenie interesów
konsumenta na bazie kwestionowanej klauzuli umownej oznacza nieusprawiedliwioną
dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta.
Z uwagi na powyższe, w ocenie Prezesa UOKiK analizowane postanowienie umowne
stosowane przez spółkę w ww. wzorcach umownych stanowi niedozwolone postanowienie
umowne, o którym mowa w art. 3851
§ 1 kc.
Ad I.9.-10. Klauzule, o których mowa w punktach I.9.-I.10. niniejszej decyzji zostaną
omówione łącznie, ze względu na ich podobne brzmienie oraz ten sam skutek jaki wywierają
we wzajemnych prawach i obowiązkach stron umowy.
9. „Klient upoważnia ARBITER S.A. do wskazania radcy prawnego lub adwokata, który będzie
świadczył na rzecz Klienta pomoc prawną w postępowaniu sądowym i egzekucyjnym i
zobowiązuje się udzielić na rzecz wskazanego pełnomocnika pełnomocnictwa procesowego”
§ 3 ust. 8 Umowy o świadczenie usług prawnych – polisolokaty,
§ 3 ust. 8 Umowy o świadczenie usług prawnych – unww;
10. „Klient upoważnia ARBITER S.A. i wskazanych przez niego pełnomocników do
reprezentowania go przed wszystkimi podmiotami, instytucjami, organami administracji
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 28
publicznej, ścigania i wymiaru sprawiedliwości na podstawie odrębnego pełnomocnictwa,
które stanowi integralną część niniejszej umowy”
§ 1 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – polisolokaty,
§ 1 ust. 5 Umowy o świadczenie usług prawnych – unww,
§ 3 ust. 9 Umowy o świadczenie usług prawnych – chf.
Na podstawie ww. postanowień spółka przyznaje sobie uprawnienie do wskazania
pełnomocników, którzy będą reprezentować konsumenta na etapie postępowania sądowego.
Z wyjaśnień przekazanych przez spółkę wynika, że informacja o tym, który radca prawny lub
adwokat będzie reprezentował konsumenta jest przekazywana w trakcie rozmowy
telefonicznej dotyczącej skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego. Powyższe
wskazuje, że konsument podpisuje w momencie zawierania umowy pełnomocnictwo in
blanco, które w terminie późniejszym jest uzupełniane przez spółkę o dane pełnomocnika.
Spółka również wyjaśniła, że jeżeli życzeniem konsumenta jest uzyskanie numeru telefonu
do pełnomocnika to numer taki jest mu przekazywany.
W ocenie Prezesa Urzędu takie uprawnienie należy uznać za niedopuszczalne, gdyż to
konsument powinien mieć decydujący wpływ na wybór konkretnego pełnomocnika.
Kwalifikacje pełnomocnika i jego doświadczenie w branży związanej z dochodzeniem
roszczeń może mieć bowiem bezpośrednie przełożenie na efekt finalny danej sprawy. Jego
wybór nie jest więc obojętny dla interesów konsumentów. Kwestia wyboru pełnomocnika
jest o tyle istotna, że spółka nie może samodzielnie w pełni podjąć w imieniu konsumenta
czynności zmierzających do odzyskania nienależnie pobranych świadczeń przez
ubezpieczyciela lub bank. Sprawy te z reguły są bowiem przedmiotem postępowania
sądowego, w związku z czym konieczne jest w tym zakresie reprezentowanie konsumenta
przez profesjonalnego pełnomocnika – radcę prawnego lub adwokata. Spółka ma tę
świadomość już na etapie zawierania z konsumentem umowy, wobec czego powinna
skonstruować mechanizm wyboru przez niego pełnomocnika procesowego, zmierzający do
wyeliminowania arbitralności w jego wyborze. Równocześnie, wywodząc uprawnienie
konsumenta do wskazania reprezentującego go pełnomocnika, Prezes Urzędu pragnie
zwrócić uwagę m.in. na uregulowania zawarte w art. 25 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 26 maja
1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2020 r. poz. 1651 ze zm.). Zgodnie z powołanymi
przepisami, umowę z klientem zawiera kierownik zespołu adwokackiego w imieniu zespołu,
a pełnomocnictwa klient udziela adwokatowi. Jednocześnie, kierownik zespołu uwzględnia
życzenia klienta co do wyboru adwokata, chyba że uzasadnione względy uniemożliwiają
temu adwokatowi udzielenie pomocy prawnej.
Należy mieć także na względzie, że kwestionowane postanowienia są podobne do klauzul
wpisanych do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone pod nr 5694
oraz 6485:
„Zleceniodawca wyraża zgodę Zleceniobiorcy na zlecenie dla Kancelarii Adwokackiej lub
Radcowskiej wskazanej przez zleceniobiorcę, do dochodzenia roszczeń w razie wystąpienia
takiej konieczności w drodze postępowania sądowego. W celu realizacji powyższego
Zleceniodawca zobowiązany jest do udzielenia oddzielnego pełnomocnictwa dla adwokata
lub radcy prawnego oraz do uiszczenia dodatkowego wynagrodzenia z tytułu zastępstwa
procesowego zgodnie z obowiązującymi stawkami określonymi w (Rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z dn. 28.09.2002 r. Dz. U. Nr 163 poz. 1348 - opłaty za czynności adwokackie
oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z
urzędu. (Adwokatów zagranicznych obowiązują stawki zgodne z prawem danego Kraju).
Dotyczy to również opłat i czynności adwokackich przed procesowych. Opłaty powyższe
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 29
obejmować będą także koszty sądowe związane z wytoczeniem i prowadzeniem sprawy w
tym także wpisu sądowego i kosztów opinii biegłych sądowych. (Koszty sądowe w spr.
cywilnych. Ustawa z dn. 28.07.2005 r. Dz. 167 poz. 1398 z późniejszymi zmianami). Koszty
prowadzenia sprawy poza granicami kraju w zakresie jak wyżej, ustalane są w oparciu o
przepisy i stawki obowiązujące w danym Państwie” – wpis nr 5694 z dnia 26 maja 2014 r., na
podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów (dalej: SOKiK) z dnia 25 lipca 2013 r., sygn. akt XVII AmC 607/13,
„Klient upoważnia ECPP do powierzenia w jego imieniu dochodzenia roszczeń, o których
mowa w §1 w postępowaniu przedsądowym, przedegzekucyjnym, sądowym i egzekucyjnym
uprawnionym do tego podmiotom” - wpis nr 6485 z dnia 1 lipca 2016 r., na podstawie wyroku
SOKiK z dnia 27 kwietnia 2016 r., sygn. akt: XVII AmC 8/14.
W uzasadnieniu wyroku dotyczącego pierwszej z ww. klauzul SOKiK stwierdził, że „Klauzula
oznaczona nr 3 spełnia przesłanki pozwalające uznać ją w świetle art. 385[1] § 1 kc za
niedozwoloną, albowiem nakłada na konsumenta zobowiązanie do wyrażenia a priori zgody
na zlecenie profesjonalnemu pełnomocnikowi podejmowania czynności celem dochodzenia
roszczeń, będących przedmiotem umowy w postępowaniu sądowym. Zobowiązuje go także
do udzielenia pełnomocnictwa wskazanemu przez niego prawnikowi. Słusznie przyjmuje się,
iż stosunek pełnomocnictwa ze względu na swój szczególny charakter powinien opierać się
na wzajemnym zaufaniu stron. Skutkiem tego istotnym jest, by to konsumentowi
przysługiwało prawo wyboru osoby, która ma reprezentować jego interesy. W kontekście
niniejszej sprawy, winien więc mieć możliwość podjęcia decyzji, czy zechce korzystać z
usług poleconej mu kancelarii prawnej, czy też innej dowolnie przez siebie wybranej.
Tymczasem zapis wzorca umowy, który pozbawia go tego uprawnienia niewątpliwie
kształtuje w sposób niekorzystny jego sytuację prawną”.
Prezes Urzędu w pełni aprobuje ww. stanowisko, które w sposób analogiczny można odnosić
do kwestionowanych powyżej postanowień. Pozbawiają one konsumenta z góry możliwości
przeprowadzenia ze spółką indywidualnych rokowań dotyczących osoby pełnomocnika. Nie
bez znaczenia przy ich analizie jest także stosowanie przez spółkę w ocenianych wzorcach
umowy postanowienia, na mocy którego konsument zrzeka się prawa do odwołania
pełnomocnictwa: „Na zasadzie określonej w art. 101 kodeksu cywilnego, Klient zrzeka się
prawa do odwołania pełnomocnictwa”. Ponadto, zmiana raz ustanowionego przez spółkę
pełnomocnika może wiązać się dla konsumenta z dotkliwymi sankcjami, o czym szczegółowo
mowa przy analizie klauzul znajdujących się w punktach I.1.-7. niniejszej decyzji.
Prezes Urzędu nie podziela argumentacji spółki jakoby za wskazaniem przez spółkę radcy
prawnego lub adwokata, który będzie świadczył na rzecz konsumenta pomoc prawną w
postępowaniu sądowym i egzekucyjnym przemawiała ochrona tajemnic przedsiębiorstwa. W
pierwszej kolejności należy wskazać, iż żadne przepisy nie uniemożliwiają powołania przez
konsumenta w sprawie innego pełnomocnika. Konsument może zlecić temu pełnomocnikowi,
aby zapoznał się w sądzie ze zgromadzoną w sprawie dokumentacją i dokonał następnie jej
utrwalenia. W tym też zakresie uzasadnienie dotyczące narzucenia osoby pełnomocnika z
uwagi na ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa spółki nie wydaje się trafne. W tym miejscu
należy również podkreślić, iż intencją Prezesa Urzędu przy kwestionowaniu ww.
postanowienia wzorców umowy było nie tyle przerzucenie na konsumenta konieczności
samodzielnego poszukiwania pełnomocnika, ale objęcie konsensem osoby radcy prawnego
lub adwokata na etapie zawarcia umowy (uwzględniając m.in. nr wpisu oraz kancelarię, z
którą związany jest ten podmiot). Prezes Urzędu kwestionuje samą arbitralność w wyborze
pełnomocnika procesowego przez spółkę. Prezes Urzędu nie kwestionuje faktu, iż
współpracujący ze spółką pełnomocnicy mogą posiadać duże doświadczenie w prowadzeniu
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 30
spraw o podobnym charakterze i dawać rękojmię należytej staranności. Jedyna, aczkolwiek
zasadnicza wątpliwość dotyczy faktu, iż konsument nie ma realnego wpływu na wybór
pełnomocnika. Obdarzenie spółki zaufaniem i zlecenie jej prowadzenia sprawy nie może
uzasadniać pozbawienia konsumenta możliwości wyboru pełnomocnika. Nic nie stoi na
przeszkodzie, aby informacje o osobie pełnomocnika przedstawić konsumentowi na etapie
przedkontraktowym, umożliwić mu swobodny wybór pełnomocnika oraz zawrzeć następnie
te informacje wprost w zawieranych umowach o świadczenie usług prawnych.
Za niezrozumiałe Prezes Urzędu przyjmuje również wyjaśnienia spółki związane z instytucją
substytucji. Zaprezentowane przez spółkę stanowisko faktycznie może rodzić obawy, iż
wybór pełnomocnika przez konsumenta będzie fikcją, gdyż nawet wybrany świadomie przez
konsumenta radca prawny lub adwokat będzie uprawniony do dowolnego wskazywania
dalszego pełnomocnika procesowego – substytuta. Instytucja dalszego pełnomocnictwa
procesowego jest instytucją o charakterze wyjątkowym – biorąc pod uwagę istotę stosunku
pełnomocnictwa opartego na zaufaniu strony do swojego pełnomocnika – stanowi bowiem
istotne odstępstwo od obowiązku osobistego reprezentowania strony przez pełnomocnika.
Ponadto na skutek udzielenia substytucji dochodzi do ograniczenia zasady wyboru osoby
pełnomocnika przez stronę wyrażonej zarówno w przepisach prawa cywilnego materialnego,
jak i prawa procesowego. Każdy podmiot prawa, zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna,
ma bowiem prawo zdecydować, kto w jego imieniu dokona czynności prawnej z
bezpośrednim skutkiem w jego sferze prawnej.
W ocenie Prezesa Urzędu konsument powinien mieć prawo samodzielnie określić zakres
uprawnień pełnomocnika w sposób szerszy lub węższy niż wskazany w przepisach kodeksu
postępowania cywilnego, w tym całkowicie wyłączyć prawo udzielenia substytucji innemu
podmiotowi. Nie ma przy tym również przeszkód, aby zakres podmiotowy oraz przedmiotowy
ewentualnie udzielanej przez pełnomocnika głównego substytucji został uregulowany
bezpośrednio przez samego konsumenta. Strona może bowiem skutecznie ograniczyć krąg
pełnomocników substytucyjnych tylko do grupy adwokatów (radców prawnych) albo innych
podmiotów uprawnionych do zastępowania jej w postępowaniu sądowym. Konsument mógłby
być również uprawniony do czasowego określania granic udzielenia dalszego
pełnomocnictwa. Substytut mógłby wówczas zastępować go wyłącznie np. na wyznaczonym
etapie postępowania, na czas dłuższej nieobecności, choroby głównego pełnomocnika albo
innych trwałych przeszkód.
Z powyższych względów, w ocenie Prezesa Urzędu ww. postanowienia umowne przekraczają
akceptowalne granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania
praw i obowiązków konsumenta. Kwestionowane postanowienia naruszają dobre obyczaje,
gdyż na ich podstawie może dojść do nadużycia w stosunku do konsumenta posiadanej przez
spółkę uprzywilejowanej pozycji kontraktowej. Z kolei rażące naruszenie interesów
konsumenta na bazie kwestionowanych klauzul umownych oznacza nieusprawiedliwioną
dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta. Sytuacja konsumenta
prezentowałaby się zdecydowanie odmiennie, gdyby kwestionowanych postanowień nie było
we wzorcu umowy.
Z uwagi na powyższe, w ocenie Prezesa UOKiK analizowane postanowienia umowne
stosowane przez spółkę w ww. wzorcach umownych stanowią niedozwolone postanowienia
umowne, o których mowa w art. 3851
§ 1 kc.
Wobec powyższego, Prezes Urzędu orzekł jak w punkcie I. sentencji niniejszej decyzji.
Ad II. Uzasadnienie rozstrzygnięcia w kwestii wniosku spółki w sprawie wydania decyzji
w trybie art. 23c uokik
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 31
Zgodnie z art. 23b ust. 1 uokik Prezes Urzędu wydaje decyzję o uznaniu postanowienia
wzorca umowy za niedozwolone i zakazującą jego wykorzystywania, jeżeli stwierdzi
naruszenie zakazu określonego w art. 23a. W decyzji Prezes Urzędu przytacza treść
postanowienia wzorca umowy uznanego za niedozwolone. Ustęp 2 wspomnianego artykułu
stanowi, że w decyzji, o której mowa w ust. 1, Prezes Urzędu może określić środki usunięcia
trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a, w szczególności
zobowiązać przedsiębiorcę do: 1) poinformowania konsumentów, będących stronami umów
zawartych na podstawie wzorca, o którym mowa w ust. 1, o uznaniu za niedozwolone
postanowienia tego wzorca - w sposób określony w decyzji; 2) złożenia jednokrotnego lub
wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji.
Jak jednak stanowi art. 23c ust. 1 uokik, jeżeli przedsiębiorca przed wydaniem decyzji, o
której mowa w art. 23b ust. 1, zobowiąże się do podjęcia lub zaniechania określonych
działań zmierzających do zakończenia naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a, lub
usunięcia skutków tego naruszenia, Prezes Urzędu może, wydając decyzję, o której mowa
w art. 23b ust. 1, zobowiązać przedsiębiorcę do wykonania tych zobowiązań.
W toku postępowania, na podstawie art. 23c ust. 1 uokik, spółka zobowiązała się do podjęcia
działań mających na celu poinformowanie konsumentów o bezskuteczności
zakwestionowanych postanowień, publikację oświadczenia informującego o wydanej w
sprawie decyzji oraz możliwości zawarcia aneksu do umowy.
W ocenie Prezesa Urzędu, zaproponowane przez spółkę zobowiązanie nie budzi zastrzeżeń,
a jego treść jest jednoznaczna i precyzyjna. Zobowiązanie spółki zmierza do usunięcia
skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a uokik. Realizacja wnioskowanego
przez spółkę zobowiązania pozwoli osiągnąć cele postępowania poprzez złożenie
konsumentom oświadczenia o bezskuteczności kwestionowanych postanowień oraz
przedstawienie możliwości zawarcia aneksu. Ponadto oświadczenie spółki zawiera
jednoznaczne przyrzeczenie zwrotu poniesionych przez konsumentów kosztów wynikających
z rozwiązania umowy lub wypowiedzenia pełnomocnictwa, w terminie 30 dni od otrzymania
dokumentów potwierdzających fakt ich poniesienia.
Z kolei obowiązek dotyczący opublikowania na stronie internetowej przedsiębiorcy
oświadczenia informującego o wydanej w sprawie decyzji i zawierającego odnośnik
umożliwiający zapoznanie się z decyzją opublikowaną na stronie internetowej Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jak również obowiązek przesłania konsumentom
osobnego oświadczenia w formie wiadomości e-mail lub wysyłką pocztą tradycyjną,
zawierającym informacje w tym samym zakresie, dopełnia ww. obowiązek usunięcia skutków
naruszenia, poprzez przedstawienie konsumentom informacji na temat działań podjętych
przez przedsiębiorcę w celu doprowadzenia do stanu zgodnego z prawem.
W toku postępowania spółka zobowiązała się również do niezawierania umów zawierających
klauzule wymienione w Postanowieniu nr 1 z dnia 8 lipca 2019 r. Z racji zaś uznania
wszystkich z klauzul wskazanych ww. Postanowieniu za niedozwolone postanowienia
umowne i zakazania ich wykorzystywania, ww. zobowiązanie spółki należy uznać za zbędne.
Orzeczony przez Prezesa UOKiK zakaz wykorzystywania niedozwolonego postanowienia
wzorca umowy odnosi bowiem również swój skutek na przyszłość.
Mając powyższe na uwadze Prezes Urzędu uznał za celowe nałożenie na spółkę obowiązku
wykonania przedłożonego przez nią zobowiązania. Tym samym spełnione zostały warunki
niezbędne do wydania decyzji na podstawie art. 23c ust. 1 uokik.
Mając na uwadze powyższe Prezes Urzędu orzekł jak w punkcie II. sentencji decyzji.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 32
Ad III. Obowiązek składania w wyznaczonym terminie informacji o stopniu realizacji
zobowiązań (pkt III. rozstrzygnięcia decyzji)
Stosownie do art. 23c ust. 3 uokik, elementem obligatoryjnym decyzji zobowiązującej jest
nałożenie przez Prezesa Urzędu obowiązku składania w wyznaczonym terminie informacji o
stopniu realizacji zobowiązania. W związku z powyższym Prezes Urzędu zobowiązał
przedsiębiorcę do poinformowania o stopniu realizacji zobowiązań, o których mowa w
punkcie II. sentencji niniejszej decyzji, zgodnie z treścią punktu III. rozstrzygnięcia decyzji.
Przekazane przez spółkę informacje oraz dokumenty pozwolą zweryfikować i ocenić sposób
oraz stopień wykonania zobowiązania.
Mając na uwadze powyższe Prezes Urzędu orzekł jak w punkcie III. sentencji decyzji.
Ad IV. Nałożenie przez Prezesa Urzędu na przedsiębiorcę obowiązku zwrotu kosztów
postępowania
Zgodnie z art. 77 ust. 1 uokik, jeżeli w wyniku postępowania Prezes Urzędu stwierdził
naruszenie przepisów ww. ustawy, przedsiębiorca, który dopuścił się tego naruszenia, jest
obowiązany ponieść koszty postępowania. Zgodnie z art. 80 uokik, Prezes Urzędu rozstrzyga
o kosztach, w drodze postanowienia, które może być zamieszczone w decyzji kończącej
postępowanie.
Zgodnie z art. 263 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania
administracyjnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 256 ze zm.) do kosztów postępowania zalicza się
koszty podróży i inne należności świadków i biegłych oraz stron w przypadkach
przewidzianych w art. 56 tej ustawy, a także koszty spowodowane oględzinami na miejscu,
jak również koszty doręczenia stronom pism urzędowych. Zgodnie zaś z art. 264 § 1 ww.
ustawy jednocześnie z wydaniem decyzji organ administracji publicznej ustali w drodze
postanowienia wysokość kosztów postępowania, osoby zobowiązane do ich poniesienia oraz
termin i sposób ich uiszczenia.
W punkcie I. sentencji niniejszej decyzji Prezes Urzędu w wyniku przeprowadzonego
postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone stwierdził
naruszenie przez ww. przedsiębiorcę art. 23a uokik. Spełniona została zatem przesłanka
wynikająca z art. 77 ust. 1 uokik pozwalająca na obciążenie przedsiębiorcy kosztami
przeprowadzonego postępowania, którymi są dla Prezesa Urzędu wydatki w łącznej kwocie 71
zł związane z prowadzoną w toku tego postępowania korespondencją ze stroną niniejszego
postępowania.
Koszty niniejszego postępowania przedsiębiorca obowiązany jest wpłacić na konto
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie w NBP o/o Warszawa
Nr 51101010100078782231000000 w terminie 14 dni od uprawomocnienie się decyzji.
Pouczenia:
Stosownie do art. 81 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz na podstawie
art. 47928 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego – od niniejszej decyzji przysługuje odwołanie
do Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w terminie
miesiąca od dnia jej doręczenia, za pośrednictwem Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów – Delegatury Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Katowicach
(40-048 Katowice, ul. Kościuszki 43).
W przypadku jednak kwestionowania wyłącznie postanowienia o kosztach zawartego
w punkcie IV. niniejszej decyzji, stosownie do art. 81 ust. 5 ustawy o ochronie konkurencji
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Delegatura w Katowicach
ul. Kościuszki 43 < 40-048 Katowice
tel. +48 32 256 46 96 < faks +48 32 256 37 64
katowice@uokik.gov.pl < www.uokik.gov.pl 33
i konsumentów w związku z art. 47932 § 1 i 2 Kodeksu postępowania cywilnego i na podstawie
art. 264 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego w zw. z art. 83 ustawy o ochronie
konkurencji i konsumentów, można wnieść zażalenie do Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów, za pośrednictwem Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów – Delegatury Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Katowicach
(40-048 Katowice, ul. Kościuszki 43) w terminie tygodnia od dnia doręczenia niniejszej
decyzji.
Zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt 9 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 755 ze zm.), odwołanie od decyzji
Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów podlega opłacie stałej w kwocie 1000 zł.
Z kolei, zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt 9 w związku z art. 32 ust. 2 tej ustawy zażalenie na
postanowienie Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów podlega opłacie stałej w
kwocie 500 zł.
Zgodnie z art. 103 ust. 1 i 2 ww. ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych sąd może
przyznać zwolnienie od kosztów sądowych osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej
niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie
ma dostatecznych środków na ich uiszczenie. Spółka handlowa powinna wykazać także, że jej
wspólnicy albo akcjonariusze nie mają dostatecznych środków na zwiększenie majątku spółki
lub udzielenie spółce pożyczki.
Zgodnie z art. 105 ust. 1 tej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, wniosek o
przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu
w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy.
Stosownie do treści art. 117 § 1, § 3 i § 4 Kodeksu postępowania cywilnego strona zwolniona
przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części, może domagać się ustanowienia
adwokata lub radcy prawnego. Osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa
przyznaje zdolność sądową, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może się domagać
ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków
na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Wniosek o ustanowienie
adwokata lub radcy prawnego strona zgłasza wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów
sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być
wytoczona lub już się toczy.
Z up. Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Dyrektor Delegatury UOKiK w Katowicach
Maciej Fragsztajn
