Sądy szczególne – wprowadzenie
We Włoszech sprawiedliwość jest wymierzana w imieniu obywateli, a sądy, zgodnie z konstytucją włoską, podlegają wyłącznie ustawie. Zgodnie z art. 102 konstytucji funkcje sądownicze są wykonywane przez sądy powszechne, tworzone i regulowane na mocy przepisów dotyczących organizacji wymiaru sprawiedliwości: oznacza to, że nie ma możliwości tworzenia sądów nadzwyczajnych ani szczególnych (poza wyraźnie określonymi). Dopuszcza się jedynie możliwość tworzenia wyspecjalizowanych wydziałów sądów powszechnych, również z udziałem obywateli o odpowiednich kwalifikacjach, niebędących członkami kadr wymiaru sprawiedliwości. W samej konstytucji przewidziano jednak sądy niebędące częścią systemu wymiaru sprawiedliwości (tj. inne niż sądy powszechne).
Sądy szczególne
W sprawach z zakresu prawa cywilnego (w najszerszym rozumieniu tego terminu) włoskie sądy dzielą się na sądy powszechne i administracyjne. Zadaniem sądów administracyjnych jest ochrona prawnie uzasadnionych interesów oraz – w określonych obszarach przewidzianych w przepisach – praw indywidualnych w stosunkach z organami administracji publicznej. System sądownictwa administracyjnego obejmuje regionalne sądy administracyjne (tribunali amministrativi regionali – TAR), będące sądami pierwszej instancji, oraz Radę Stanu (Consiglio di Stato), będącą sądem apelacyjnym. Sądy powszechne są właściwe w sprawach dotyczących praw indywidualnych, natomiast sądy administracyjne rozpoznają sprawy dotyczące prawnie uzasadnionych interesów. Kodeks postępowania administracyjnego (Codice di giustizia amministrativa), w którym określono również zakres właściwości sądów administracyjnych, jest zawarty w dekrecie legislacyjnym nr 104/2010 (decreto legislativo n. 104 del 2010). Kodeks postępowania administracyjnego (CGA) jest dostępny nieodpłatnie w językach francuskim, angielskim i niemieckim.
Kolejnym organem sądowniczym jest Trybunał Obrachunkowy (Corte dei conti). Trybunał ten jest właściwy do rozpoznawania spraw dotyczących finansów publicznych i innych spraw przewidzianych w ustawie. Kodeks postępowania skarbowego (Codice di giustizia contabile) jest zawarty w dekrecie legislacyjnym nr 174/2016 (decreto legislativo n. 174 del 2016).
We Włoszech istnieją również sądy skarbowe, a zasady postępowania przed tymi sądami określono w dekrecie legislacyjnym nr 546/1992 (decreto legislativo n. 546 del 1992). Właściwe do rozpoznawania spraw podatkowych są izby skarbowe na szczeblu prowincji (commissioni tributarie provinciali – CTP) orzekające w pierwszej instancji oraz izby skarbowe na szczeblu regionu (commissioni tributarie regionali – CTR). Izby skarbowe są właściwe we wszystkich sprawach dotyczących wszelkiego rodzaju podatków, niezależnie od ich nazwy, w tym podatków regionalnych, na szczeblu prowincji oraz miejskich, a także składek odprowadzanych na rzecz włoskiego Narodowego Funduszu Zdrowia (Servizio sanitario nazionale), podatków wyrównawczych i dodatkowych, powiązanych kar oraz odsetek, a także wszelkich innych dodatkowych opłat.
Od orzeczeń wydanych przez sądy szczególne przysługuje skarga kasacyjna do Najwyższego Sądu Kasacyjnego (Corte Suprema di Cassazione) (art. 111 konstytucji).