1 Czy muszę skierować sprawę do sądu czy istnieje alternatywne rozwiązanie?
Strony mogą rozstrzygnąć spór na drodze sądowej lub z wykorzystaniem pozasądowej metody rozstrzygania sporów. W Chorwacji tego rodzaju metody obejmują arbitraż, mediację oraz ogólnie rozumiane działania sądu zachęcające do zawarcia ugody sądowej.
Mediację w sporach cywilnych, handlowych i pracowniczych oraz w innych sporach dotyczących praw stron uregulowano w ustawie o pokojowym rozwiązywaniu sporów (Zakon o mirnom rješavanju sporova, Narodne Novine – dziennik urzędowy Republiki Chorwacji – NN nr 67/23). Mediacja oznacza każde postępowanie, niezależnie od zastosowanej nazwy (mirenje, medijacija, posredovanje, koncilijacija), w którym strony dążą do rozwiązania sporu przez dojście do porozumienia – tj. osiągnięcie akceptowalnej dla obu stron ugody uwzględniającej ich potrzeby i interesy – z pomocą bezstronnej osoby trzeciej, czyli co najmniej jednego mediatora (posrednik, medijator, koncilijator), który pomaga stronom w zawarciu ugody, ale nie może narzucić im wiążącego rozwiązania. Mediację prowadzi się w sposób uzgodniony przez strony. Postępowanie to ma charakter fakultatywny, dobrowolny, polubowny, nieformalny i poufny, a ponadto charakteryzuje się niezależnością i równością stron postępowania.
Z kolei arbitraż (arbitraža lub izbrano suđenje) jest postępowaniem prowadzonym przez sąd polubowny, niezależnie od tego, czy jego działalnością kieruje osoba prawna czy organ osoby prawnej, który organizuje i prowadzi prace sądów polubownych. Arbitraż stanowi dobrowolny, szybki, skuteczny i niepubliczny sposób rozwiązywania sporów, w którego przypadku strony mogą uzgodnić, kto będzie pełnić rolę sędziego w razie sporu, miejsce arbitrażu, właściwe prawo materialne i procesowe oraz język (języki) postępowania, przy czym orzeczenie wydane przez sąd polubowny co do okoliczności faktycznych sprawy ma moc prawomocnego orzeczenia sądu.
Kodeks postępowania cywilnego (Zakon o parničnom postupku, NN nr 53/91, 91/92, 112/99, 129/00, 88/01, 117/03, 88/05, 2/07, 84/08, 96/08, 123/08, 57/11, 25/13, 89/14, 70/19, 80/22, 114/22 i 155/23, „kpc”) stanowi, że z uwzględnieniem wszystkich okoliczności, a zwłaszcza interesu stron postępowania i stron trzecich z nimi powiązanych, czasu trwania ich stosunków oraz stopnia ich wzajemnych zależności, sąd może wydać postanowienie – na rozprawie lub poza nią – nakazujące stronom rozpoczęcie postępowania mediacyjnego w terminie ośmiu dni lub zaproponować stronom rozstrzygnięcie sporu w postępowaniu mediacyjnym. Ponadto na posiedzeniu wstępnym (pripremno ročište) sąd poucza strony o możliwości zawarcia ugody sądowej lub rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu mediacyjnym i wyjaśnia stronom te możliwości.
W niektórych sprawach (wytoczenie powództwa przeciwko Republice Chorwacji) osoba mająca zamiar wytoczyć powództwo ma obowiązek – przed jego wytoczeniem – skontaktować się z prokuratorią generalną (državno odvjetništvo), która jest właściwa miejscowo i rzeczowo do reprezentowania Republiki Chorwacji w sprawach przeciwko Republice Chorwacji, i zwrócić się o polubowne rozwiązanie sporu, z wyjątkiem spraw, w których w przepisach szczególnych wyznaczono termin na wytoczenie powództwa. Wniosek o polubowne rozwiązanie sporu musi zawierać wszystkie informacje wymagane do wniesienia standardowego pozwu do sądu.
2 Czy istnieje termin, w czasie którego należy wnieść sprawę do sądu?
Termin na wytoczenie powództwa zależy od rodzaju i charakteru prawnego powództwa. Na przykład w odniesieniu do ochrony sądowej praw pracowniczych pracownik ma piętnaście dni na wytoczenie przed właściwy sąd powództwa o ochronę naruszonego prawa, zwróciwszy się uprzednio do pracodawcy o ochronę przysługujących mu praw, z wyjątkiem roszczeń odszkodowawczych lub innych roszczeń pieniężnych wynikających ze stosunku pracy.
3 Czy powinienem skierować sprawę do sądu w danym państwie członkowskim?
Tak. W Chorwacji w postępowaniu cywilnym sądy orzekają w granicach właściwości rzeczowej określonej w przepisach, przy czym władzę sądowniczą w Republice Chorwacji sprawują sądy powszechne i szczególne oraz Sąd Najwyższy Republiki Chorwacji (Vrhovni sud Republike Hrvatske).
Sądami powszechnymi są sądy rejonowe (općinski sudovi) i okręgowe (županijski sudovi). Sądy szczególne to: sądy gospodarcze (trgovački sudovi), sądy administracyjne (upravni sudovi), sądy ds. wykroczeń (prekršajni sudovi), Apelacyjny Sąd Gospodarczy (Visoki trgovački sud Republike Hrvatske), Apelacyjny Sąd Administracyjny (Visoki upravni sud Republike Hrvatske) oraz Apelacyjny Sąd ds. Wykroczeń (Visoki prekršajni sud Republike Hrvatske).
Najwyższym organem władzy sądowniczej w Chorwacji jest Sąd Najwyższy Republiki Chorwacji.
Na mocy ustawy można ustanowić innego rodzaju sądy powszechne oraz wyspecjalizowane o szczególnej właściwości rzeczowej lub zajmujące się określoną dziedziną prawa.
4 Jeżeli tak, do którego sądu w tym państwie członkowskim należy się zwrócić, biorąc pod uwagę moje miejsce zamieszkania i miejsce zamieszkania drugiej strony lub inne aspekty mojej sprawy?
Zgodnie z zasadą ogólną sądem właściwym jest sąd właściwy ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego. Jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Republice Chorwacji, ogólną właściwość miejscową posiada sąd właściwy ze względu na miejsce czasowego pobytu pozwanego.
Jeżeli pozwany oprócz miejsca zamieszkania ma również miejsce czasowego pobytu i z uwagi na okoliczności można domniemywać, że będzie w nim zamieszkiwał przez dłuższy czas, ogólną właściwość miejscową posiada sąd właściwy ze względu na miejsce czasowego pobytu.
W postępowaniu przeciwko obywatelowi chorwackiemu posiadającemu miejsce zamieszkania za granicą, oddelegowanemu do pracy dla organu krajowego lub osoby prawnej, ogólną właściwość miejscową posiada sąd właściwy ze względu na jego ostatnie znane miejsce zamieszkania w Republice Chorwacji.
W sporach z elementem transgranicznym sąd chorwacki jest właściwy do prowadzenia postępowania, jeżeli wyraźnie przewidziano to w przepisach lub w umowie międzynarodowej. Jeżeli przepisy ani umowa międzynarodowa nie stanowią wyraźnie, że sąd chorwacki jest właściwy do rozstrzygnięcia konkretnego rodzaju sporu, sąd chorwacki jest właściwy do prowadzenia postępowania, jeżeli wynika to z przepisów o właściwości miejscowej sądów w Chorwacji.
5 Do którego sądu w danym państwie członkowskim powinienem się zwrócić, uwzględniając charakter sprawy i wartość przedmiotu sporu?
Zależy to od rodzaju sporu oraz przepisów kodeksu postępowania cywilnego regulujących kwestie właściwości miejscowej i rzeczowej.
Wartość przedmiotu sporu nie stanowi odrębnego kryterium wpływającego na właściwość sądów w Chorwacji.
6 Czy mogę wytoczyć powództwo osobiście czy też muszę to zrobić przez zastępcę procesowego, na przykład adwokata?
Zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego każda ze stron – będąca osobą fizyczną lub prawną – ma swobodę decydowania o tym, czy będzie działała w postępowaniu osobiście, czy też za pośrednictwem pełnomocnika, którym co do zasady jest adwokat, chyba że przepisy stanowią inaczej.
Przepis art. 91 kpc znacznie ogranicza jednak prawo stron do osobistego działania w postępowaniu – w sporach dotyczących roszczeń majątkowych, w których wartość przedmiotu sporu przekracza kwotę 6 630 euro, osobę prawną może reprezentować wyłącznie osoba, która pomyślnie złożyła egzamin adwokacki.
Ponadto art. 91a kpc stanowi, że strony mogą złożyć wniosek o pozwolenie na wniesienie skargi rewizyjnej (revizija) za pośrednictwem pełnomocnika, tj. adwokata (odvjetnik), lub – w wyjątkowych przypadkach – mogą działać w postępowaniu osobiście, jeżeli pomyślnie złożyły egzamin adwokacki lub jeżeli skargę kasacyjną może wnieść w ich imieniu osoba uprawniona na mocy kodeksu lub innych przepisów do reprezentowania ich w tym zakresie, która nie jest adwokatem, lecz pomyślnie złożyła egzamin adwokacki.
7 Aby wszcząć postępowanie, do kogo powinienem skierować powództwo: do biura podawczego, do kancelarii sądu czy do innego organu administracji?
Postępowanie cywilne wszczyna się poprzez złożenie pozwu do właściwego sądu bezpośrednio w biurze podawczym sądu, wysłanie go pocztą lub telegrafem.
8 W jakim języku należy złożyć pozew? Czy można to zrobić ustnie czy też wyłącznie na piśmie? Czy można przesłać pozew faksem lub pocztą elektroniczną?
Postępowanie cywilne prowadzi się w języku chorwackim, w alfabecie łacińskim, chyba że na mocy ustawy w poszczególnych sądach wprowadzono możliwość posługiwania się innym językiem lub alfabetem.
Strony i inni uczestnicy postępowania wnoszą do sądu pozwy, środki zaskarżenia oraz inne pisma w języku chorwackim, alfabetem łacińskim.
Pozew można złożyć bezpośrednio w biurze podawczym, wysłać pocztą lub – co jest stosowane rzadziej – telegrafem.
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje możliwość składania pism sądowych drogą elektroniczną. Pisma takie muszą być opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym zgodnie z przepisami szczególnymi.
9 Czy istnieją specjalne formularze służące do wnoszenia pozwu, a jeżeli nie, to w jaki sposób należy przedstawić sprawę? Czy są jakieś elementy, które należy uwzględnić?
Formularze wykorzystuje się wyłącznie w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń. Szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć w sekcji „Drobne roszczenia – Chorwacja”.
Kodeks postępowania cywilnego stanowi, że pozew musi zawierać następujące elementy: żądanie główne oraz roszczenia uboczne, okoliczności faktyczne, na których powód opiera swoje żądanie, dowody potwierdzające te okoliczności faktyczne oraz inne informacje, które musi zawierać każde pismo procesowe (art. 106 kpc).
Każde pismo procesowe, w tym pozew, musi zawierać następujące elementy: oznaczenie sądu i miejsca zamieszkania lub pobytu czasowego stron, w stosownych przypadkach – oznaczenie ewentualnych przedstawicieli ustawowych lub pełnomocników – osobisty numer identyfikacyjny strony wnoszącej pismo, osnowę oraz podpis wnoszącego.
Strona lub jej pełnomocnik podpisują się pod pismem imieniem i nazwiskiem.
Jeżeli w piśmie sformułowano żądanie, strona musi wskazać okoliczności faktyczne, na których je opiera, oraz – w stosownych przypadkach – potwierdzające je dowody.
Sąd rozpatruje pozew nawet wówczas, gdy nie przytoczono w nim podstawy prawnej dochodzonego roszczenia, a jeżeli powód przytoczył podstawę prawną – sąd nie jest nią związany.
10 Czy należy uiścić opłaty na rzecz sądu ? Jeżeli tak, to w jakim terminie? Czy muszę uregulować honorarium adwokata już w momencie wnoszenia pozwu?
Zgodnie z ustawą o opłatach sądowych (Zakon o sudskim pristojbama, NN nr 118/18 i 51/23) strony postępowania muszą uiścić opłaty sądowe w wysokości określonej w dekrecie w sprawie opłat sądowych (Uredba o Tarifi sudskih pristojbi, NN nr 37/23).
Opłaty sądowe przewidziane w ustawie mają zastosowanie do osób, na których wniosek lub w których interesie dokonuje się określonych czynności przewidzianych w przepisach.
O ile ustawa nie stanowi inaczej, opłaty sądowe pobiera się z tytułu:
- wnoszenia pism procesowych (pozwów, środków zaskarżenia, wniosków o wszczęcie egzekucji itd.) – w chwili złożenia, natomiast w przypadku zgłoszenia do protokołu – w chwili sporządzenia protokołu;
- odpowiedzi na pozew – po prawomocnym zakończeniu postępowania w odniesieniu do każdej ze stron, proporcjonalnie do stopnia uwzględnienia ich roszczeń;
- protokołów rozpraw – na wniosek;
- orzeczeń sądowych – w przypadku doręczenia odpisu orzeczenia stronie lub jej pełnomocnikowi, z wyjątkiem orzeczeń w sprawie wniosku o wykonanie orzeczenia lub wniosku przeciwnego, zabezpieczenia dowodów lub zabezpieczenia na mocy prawa egzekucyjnego oraz orzeczeń wydanych w związku z powództwem o wydanie nakazu zapłaty, w przypadku których opłatę uiszcza się w chwili wniesienia wniosku lub pozwu;
- postępowania administracyjnego – w terminie ośmiu dni od daty otrzymania wezwania do zapłaty;
- wpisu w rejestrze nieruchomości – w chwili jego dokonania;
- innych czynności– w chwili ich dokonania.
Ogólna zasada dotycząca kosztów procesu stanowi, że strona, której powództwo w całości oddalono, pokrywa koszty strony przeciwnej oraz interwenienta, który przystąpił do postępowania. Interwenient po stronie przegrywającej pokrywa wydatki poniesione w związku z własnymi działaniami.
Kwestie związane z kosztami zastępstwa procesowego, honorarium adwokatów oraz zwrotem kosztów reguluje ustawa o adwokaturze (Zakon o odvjetništvu, NN nr 9/94, 117/08, 50/09, 75/09, 18/11 oraz 126/21).
Adwokatowi przysługuje honorarium z tytułu świadczenia usług prawnych oraz zwrot wszelkich kosztów poniesionych w związku z wykonywaną pracą zgodnie ze stawkami opłat ustalonymi przez Chorwacką Izbę Adwokacką (Hrvatska odvjetnička komora) i zatwierdzonymi przez ministra ds. sprawiedliwości. Adwokaci są obowiązani wystawić klientom fakturę za wyświadczoną usługę. W przypadku odwołania lub wypowiedzenia pełnomocnictwa adwokat wystawia fakturę w terminie 30 dni od dnia takiego odwołania lub wypowiedzenia.
Adwokaci mogą zawierać z klientami umowy, w których wycenią swoją pracę według stawki godzinowej. W sprawach prawnorzeczowych wysokość honorarium może zależeć od wygrania sprawy, tj. od powodzenia czynności prawnych dokonywanych w imieniu strony, zgodnie z oficjalnymi stawkami opłat. Tego rodzaju umowa wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.
11 Czy można zwrócić się o pomoc prawną?
Strona, która potrzebuje profesjonalnej pomocy prawnej, może poprosić o pomoc adwokata, który zgodnie z art. 3 ustawy o adwokaturze może udzielać wszelkich form pomocy prawnej na terenie Chorwacji, w szczególności udzielać porad prawnych, sporządzać pozwy, skargi, zażalenia, wnioski, nadzwyczajne środki zaskarżenia oraz inne pisma procesowe, jak również reprezentować strony w postępowaniu.
Ponadto strony mogą skorzystać z bezpłatnej pomocy prawnej. Ustawa o bezpłatnej pomocy prawnej (Zakon o besplatnoj pravnoj pomoći, NN nr 143/2013 i 98/19) przewiduje możliwość przyznania nieodpłatnej pomocy prawnej obywatelom, którzy jej potrzebują, a nie są w stanie sami jej uzyskać. Informacje o systemie bezpłatnej pomocy prawnej w Chorwacji można znaleźć na stronie: https://pravosudje.gov.hr/besplatna-pravna-pomoc/6184.
12 Od którego momentu powództwo uznaje się oficjalnie za wytoczone? Czy można otrzymać od organów potwierdzenie, że sprawa została wniesiona do sądu w prawidłowy sposób?
Postępowanie cywilne wszczyna się przez wytoczenie powództwa i doręczenie pozwu pozwanemu.
Gdy pozwany otrzyma pozew rozpoczyna się przygotowania do rozprawy, obejmujące między innymi wstępne badanie pozwu. Jeżeli sąd stwierdzi, że pozew jest niezrozumiały lub nie zawiera wszystkich elementów niezbędnych do nadania mu prawidłowego biegu, zwraca taki pozew, wzywając powoda do usunięcia braków lub uzupełnienia pozwu zgodnie z załączonym pouczeniem.
13 Czy można uzyskać dokładne informacje na temat terminów dalszych etapów postępowania (takich jak termin stawiennictwa w sądzie)?
Na podstawie informacji zawartych w rejestrze oraz w aktach sekretarz sądowy informuje strony, ich pełnomocników i przedstawicieli o postępach w sprawie.
Informacje te dotyczą wyłącznie etapu postępowania oraz poszczególnych sędziów, przewodniczącego składu orzekającego, członków składu orzekającego i referendarzy zaangażowanych w sprawę.
Przy przekazywaniu takich informacji nie można komentować prawidłowości poszczególnych czynności procesowych ani prawdopodobnego wyniku postępowania.
Informacje można przekazać drogą telefoniczną, e-mailem lub na piśmie.
Jeżeli w danej sprawie korzysta się z usługi dostępu publicznego do podstawowych informacji o sprawach sądowych (Javni pristup osnovnim podacima o sudskim predmetima – usluga e-Predmet), strony mogą uzyskać wspomniane powyżej informacje przez internet.
Terminy stawiennictwa przed sądem oraz dokonywania innych czynności przez strony lub sąd określa kodeks postępowania cywilnego.
Szczegółowe informacje o terminach i ich rodzajach znajdują się w sekcji „Terminy proceduralne – Chorwacja”.