Konfiskata na szczeblu międzynarodowym
Na szczeblu międzynarodowym istnieje szereg instrumentów wspierających stosowanie instytucji konfiskaty (przepadku) korzyści pochodzących z przestępstwa. Znaczącym krokiem w tym kierunku jest konwencja strasburska z 1990 r., którą ratyfikowało wszystkie 27 państw członkowskich UE. Jej celem jest promowanie międzynarodowej współpracy w zakresie identyfikacji, wykrywania, zabezpieczania i przepadku mienia pochodzącego z działalności przestępczej. Konwencja została uzupełniona i zaktualizowana konwencją warszawską z 2005 r.
Konfiskata w Unii Europejskiej
Unia Europejska od dawna zwraca uwagę na znaczenie konfiskaty (przepadku) korzyści pochodzących z przestępstwa. Aby zagwarantować jednolite podejście do tej kwestii w UE, w ostatnich latach przyjęto szereg unijnych aktów prawnych. Obecnie UE koncentruje się na tym, by zostały one właściwie wdrożone na poziomie krajowym.
- W 2001 r. została przyjęta decyzja ramowa w sprawie zamrożenia i konfiskaty zysków pochodzących z przestępstwa. Jej celem było zagwarantowanie wspólnych minimalnych standardów w zakresie podejścia państw członkowskich do przestępstw, w przypadku których należy orzekać konfiskatę korzyści pochodzących z przestępstwa. Co do zasady prawo krajowe musi przewidywać możliwość orzeczenia konfiskaty korzyści pochodzących z przestępstwa, jeżeli ustawowe zagrożenie karą pozbawienia wolności za to przestępstwo wynosi co najmniej rok. Państwa członkowskie są zobowiązane do wprowadzenia instytucji konfiskaty korzyści majątkowych pochodzących z popełnienia przestępstwa. Wszystkie wnioski pochodzące z innych państw członkowskich powinny być rozpatrywane zgodnie z takimi zasadami pierwszeństwa, jakie obowiązują w odniesieniu do tego rodzaju czynności w postępowaniach krajowych.
- Decyzja ramowa w sprawie konfiskaty z 2005 r. ma zapewnić jeszcze większe zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich w kwestii konfiskaty korzyści pochodzących z przestępstwa.
- Decyzja ramowa w sprawie wzajemnego uznawania nakazów konfiskaty określa zasady, według których organy sądowe jednego państwa członkowskiego uznają i wykonują na swoim terytorium nakaz konfiskaty wydany przez właściwe organy sądowe innego państwa członkowskiego. Równowartość mienia podlegającego konfiskacie będzie podzielona równo między państwo wydające i wykonujące nakaz.
- Nakaz konfiskaty (orzeczenie przepadku) jest często poprzedzony zabezpieczeniem mienia. Aby umożliwić właściwym organom sądowym zajęcie majątku na wniosek organów sądowych innego państwa członkowskiego, w 2003 r. przyjęto decyzję ramową w sprawie zabezpieczania mienia lub materiału dowodowego (zob. również sekcja dotycząca zabezpieczenia majątku i dowodów).
- Skuteczność praktycznej współpracy między organami sądowymi zapewnia decyzja Rady dotycząca biur ds. odzyskiwania mienia, na podstawie której odbywa się nieformalna współpraca między punktami kontaktowymi państw członkowskich działającymi w dziedzinie identyfikacji, wykrywania i odzyskiwania mienia pochodzącego z przestępstwa w ramach sieci CARIN. Zgodnie z tą decyzją państwa członkowskie muszą utworzyć lub wyznaczyć „biura ds. odzyskiwania mienia”, których zadaniem jest ułatwianie skutecznej współpracy i wymiany informacji w dziedzinie odzyskiwania mienia.
- W 2014 r. przyjęto dyrektywę ułatwiającą państwom UE stosowanie konfiskaty mienia pochodzącego z poważnej i zorganizowanej przestępczości. Dyrektywa ta ma na celu uproszczenie istniejących przepisów i zlikwidowanie znacznych luk, które są wykorzystywane przez zorganizowane grupy przestępcze. Państwa członkowskie UE zyskają większe możliwości orzekania konfiskaty mienia, które zostało przekazane osobom trzecim, a przeprowadzenie konfiskaty mienia pochodzącego z przestępstwa stanie się łatwiejsze nawet w sytuacji, gdy przestępca zbiegł. Zagwarantowana zostanie także możliwość tymczasowego zabezpieczenia przez właściwe organy mienia, które mogłoby zniknąć w przypadku ich bezczynności.
- W 2018 r. przyjęto rozporządzenie w sprawie wzajemnego uznawania nakazów zabezpieczenia i nakazów konfiskaty. Rozporządzenie to stosuje się od dnia 19 grudnia 2020 r. Jego celem jest ułatwienie odzyskiwania mienia w sprawach transgranicznych w UE. Rozporządzenie ma zastosowanie do nakazów zabezpieczenia i nakazów konfiskaty wydanych przez państwo członkowskie w ramach postępowań w sprawach karnych. Określono w nim jasne i krótkie terminy wzajemnego uznawania i wykonywania nakazów zabezpieczenia. Zwiększa ono prawa ofiar do przywrócenia stanu poprzedniego i odszkodowania w postępowaniach transgranicznych. Rozporządzenie przewiduje zabezpieczenia gwarantujące, że wzajemne uznawanie nakazów zabezpieczenia i nakazów konfiskaty jest zgodne z Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej. Ma ono zastosowanie między państwami członkowskimi UE (z wyjątkiem Danii i Irlandii) i zastępuje decyzje ramowe z 2003 i 2006 r.
- Informacje o właściwych organach i oświadczenia państw członkowskich są udostępniane przez Europejską Sieć Sądową.