MEDIACJA
W Chorwacji kwestię obowiązkowych konsultacji rodzinnych oraz mediacji rodzinnej reguluje ustawa o rodzinie [Obiteljski zakon, ObZ – Narodne Novine (NN; Dziennik Urzędowy Republiki Chorwacji) nr 103/15, 98/19, 47/20, 49/23 – orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego Republiki Chorwacji (Ustavni sud Republike Hrvatske) i 156/23].
Obowiązkowe konsultacje rodzinne są formą pomocy członkom rodziny w osiąganiu porozumienia w sprawach dotyczących stosunków rodzinnych, ze zwróceniem szczególnej uwagi na konieczność ochrony stosunków rodzinnych obejmujących dziecko oraz na skutki prawne nieosiągnięcia takiego porozumienia i wszczęcia postępowania sądowego, w toku którego rozstrzyga się o kwestiach związanych z dobrami osobistymi dziecka. Obowiązkowe konsultacje rodzinne prowadzi zespół specjalistów z odpowiedniego biura regionalnego Chorwackiego Instytutu Pracy Socjalnej (Hrvatski zavod za socijalni rad) właściwego ze względu na stałe lub tymczasowe miejsce zamieszkania dziecka lub ostatnie wspólne stałe lub tymczasowe miejsce zamieszkania małżonków lub partnerów w związku pozamałżeńskim. Zgodnie z ustawą o rodzinie obowiązkowych konsultacji rodzinnych nie przeprowadza się przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego i zabezpieczającego. Członkowie rodziny biorą udział w obowiązkowych konsultacjach rodzinnych osobiście i bez udziału pełnomocnika.
Obowiązkowe konsultacje rodzinne przeprowadza się: 1. przed wszczęciem postępowania rozwodowego między małżonkami, którzy mają wspólne małoletnie dziecko, oraz 2. przed wszczęciem innego postępowania sądowego dotyczącego wykonywania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Przed wszczęciem postępowania rozwodowego obowiązkowych konsultacji rodzinnych nie przeprowadza się w stosunku do małżonka lub obojga małżonków: 1. ubezwłasnowolnionych, jeżeli nie są w stanie zrozumieć znaczenia i skutków tych konsultacji nawet z pomocą specjalisty, 2. niezdolnych do oceny sytuacji lub 3. których stałe ani tymczasowe miejsce zamieszkania nie jest znane.
Obowiązkowe konsultacje rodzinne rozpoczyna się na wniosek jednej ze stron złożony do Chorwackiego Instytutu Pracy Socjalnej na piśmie lub ustnie do protokołu. Po otrzymaniu wniosku o przeprowadzenie obowiązkowych konsultacji rodzinnych Chorwacki Instytut Pracy Socjalnej zobowiązany jest wyznaczyć termin sesji i wezwać strony. Na zasadzie odstępstwa, jeżeli Chorwacki Instytut Pracy Socjalnej uzyskał informacje o przemocy w rodzinie lub jeżeli w jego ocenie w danych okolicznościach wspólna sesja nie byłaby przydatna lub jeżeli z uzasadnionych powodów wnoszą o to obie strony lub jedna z nich, wyznacza się i przeprowadza osobne rozmowy z każdą ze stron.
Po zakończeniu obowiązkowych konsultacji rodzinnych Chorwacki Instytut Pracy Socjalnej sporządza sprawozdanie zawierające następujące informacje: 1. kto wziął udział w konsultacjach, 2. czy strony są gotowe do polubownego rozstrzygnięcia sporu, 3. kto zamierza wytoczyć powództwo sądowe, 4. w przypadku obowiązkowych konsultacji przed wszczęciem postępowania rozwodowego – czy małżeństwo zdaje sobie sprawę z konsekwencji prawnych nieosiągnięcia porozumienia, tj. wspólnego planu opieki nad dzieckiem – oraz 5. ewentualne informacje o przemocy w rodzinie.
Sprawozdanie to pozostaje ważne przez sześć miesięcy od daty zakończenia konsultacji.
Udział członków rodziny w mediacji rodzinnej jest dobrowolny.
Mediacja rodzinna jest procesem, w którym strony próbują rozwiązać spór rodzinny w drodze porozumienia przy pomocy co najmniej jednego mediatora rodzinnego.
Mediatorem rodzinnym jest osoba bezstronna i odpowiednio przeszkolona, wpisana do rejestru mediatorów rodzinnych. Głównym celem mediacji rodzinnej jest ustalenie wspólnego planu opieki nad dzieckiem oraz zawarcie innych porozumień dotyczących dziecka. Poza osiągnięciem tego celu w toku mediacji rodzinnej strony mogą także porozumieć się we wszystkich innych sprawach o charakterze majątkowym oraz niemajątkowym.
Mediacji rodzinnej nie prowadzi się: 1. w przypadku informacji o przemocy w rodzinie, 2. jeżeli jedno z małżonków lub oboje małżonkowie są ubezwłasnowolnieni i nie są w stanie zrozumieć znaczenia i skutków prawnych mediacji rodzinnej nawet z pomocą specjalisty, 3. jeżeli jedno z małżonków lub oboje małżonkowie są niezdolni do oceny sytuacji oraz 4. jeżeli stałe ani tymczasowe miejsce zamieszkania małżonka nie jest znane.
Mediację rodzinną można prowadzić niezależnie od postępowania sądowego przed wszczęciem takiego postępowania, w jego toku lub po jego zakończeniu. Zgodnie z ustawą o rodzinie mediacji rodzinnej nie przeprowadza się przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego i zabezpieczającego. Na zasadzie odstępstwa w toku postępowania egzekucyjnego w przedmiocie wykonywania kontaktów z dzieckiem sąd może zaproponować stronom skorzystanie z mediacji rodzinnej. W związku z tym, po wysłuchaniu stron i rozważeniu okoliczności sprawy, sąd może odroczyć postępowanie egzekucyjne o trzydzieści dni i zarządzić rozmowę dziecka ze specjalistą lub zaproponować stronom skorzystanie z mediacji rodzinnej w celu polubownego rozwiązania sporu. W razie potrzeby sąd może wydać postanowienie, w którym bardziej szczegółowo określi zasady utrzymywania osobistych kontaktów na czas rozmowy ze specjalistą lub mediacji rodzinnej, ale sąd nie postąpi w ten sposób, jeżeli podjęto bezskuteczną próbę mediacji rodzinnej lub jeżeli konieczne jest pilne działanie.
Mediator rodzinny i inne osoby uczestniczące w mediacji rodzinnej zobowiązani są chronić informacje i dane poufne, o których dowiedziały się w toku mediacji rodzinnej w stosunku do osób trzecich, z wyjątkiem sytuacji gdy: 1. przekazanie informacji jest konieczne w celu zawarcia lub wykonania porozumienia lub 2. przekazanie informacji jest konieczne w celu ochrony dziecka, którego dobro jest zagrożone, lub w celu usunięcia niebezpieczeństwa poważnego naruszenia integralności psychicznej i cielesnej osoby. Mediator rodzinny zobowiązany jest poinformować strony o zakresie obowiązku poufności.
W odniesieniu do porozumienia zawieranego podczas mediacji rodzinnej ustawa o rodzinie przewiduje, że wspólny plan opieki nad dzieckiem lub inne porozumienia zawarte w toku mediacji rodzinnej muszą zostać sporządzone w formie pisemnej i podpisane przez wszystkie strony oraz że będą stanowiły tytuł egzekucyjny, jeżeli sąd zatwierdzi je w postępowaniu nieprocesowym na wniosek stron.
Jeżeli strony nie osiągną porozumienia w sprawie wspólnego planu opieki nad dzieckiem lub w innej spornej kwestii dotyczącej stosunków rodzinnych, mediator rodzinny wskazuje w protokole zawieszenia mediacji rodzinnej, czy obie strony uczestniczyły w niej w sposób aktywny. Protokół zawieszenia mediacji rodzinnej doręcza się uczestnikom. Mediator rodzinny doręcza protokół zawieszenia mediacji rodzinnej sądowi, który zawiesił postępowanie z uwagi na toczącą się mediację rodzinną.
Jeżeli w toku postępowania sądowego strony zgodnie wniosą o rozwiązanie sporu w drodze mediacji rodzinnej, sąd może zawiesić postępowanie i wyznaczyć trzymiesięczny termin, w którym strony mogą podjąć próbę rozwiązania sporu w drodze mediacji rodzinnej. Jeżeli w toku postępowania sądowego sąd uzna, że możliwe jest osiągnięcie porozumienia w przedmiocie sporu rodzinnego, sąd również może zaproponować stronom udział w mediacji rodzinnej. Jeżeli strony zgodzą się na udział w mediacji rodzinnej, sąd zawiesza postępowanie i wyznacza trzymiesięczny termin, w którym strony mogą podjąć próbę rozwiązania sporu w drodze mediacji rodzinnej. Jeżeli w trakcie trzymiesięcznego terminu wyznaczonego przez sąd na przeprowadzenie mediacji rodzinnej strony nie zdołają rozwiązać sporu w drodze mediacji rodzinnej lub jeżeli strony wniosą o podjęcie postępowania sądowego przed upływem tego terminu, sąd podejmie to postępowanie. Przed podjęciem decyzji w sprawie zawieszenia postępowania sąd ocenia, czy zawieszenie jest zasadne z punktu widzenia potrzeby podjęcia pilnych działań w sprawach, w których rozstrzyga się o prawach i interesach dziecka.
W toku mediacji rodzinnej mediator rodzinny zobowiązany jest poinformować uczestników, że muszą oni dbać o dobro dziecka. Może on także pozwolić dziecku wyrazić swoją opinię, za zgodą rodziców dziecka.
Mediator rodzinny, który prowadził mediację rodzinną, nie może uczestniczyć w sporządzaniu opinii biegłego ani ocen rodziny ani uczestniczyć w żaden inny sposób w postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest spór stron, które uczestniczyły w mediacji rodzinnej, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ObZ.
Jeżeli mediację rodzinną prowadzą mediatorzy rodzinni zatrudnieni w systemie opieki społecznej, strony nie ponoszą opłat związanych z pracą takich mediatorów. Jeżeli mediację rodzinną prowadzą mediatorzy rodzinni spoza systemu opieki społecznej, strony ponoszą koszty związane z ich uczestnictwem.
Mediację rodzinną uregulowano również w ustawie o opiece społecznej (Zakon o socijalnoj skrbi, NN nr 8/22, 46/22, 119/22, 71/23 i 156/23) jako usługę świadczoną na rzecz członków rodziny w celu wynegocjowania kluczowych kwestii i osiągnięcia porozumienia.
W toku mediacji rodzinnej stosuje się odpowiednio przepisy o mediacji, o ile ObZ nie stanowi inaczej.
Aby uzyskać więcej informacji, zob.:
- ustawa o rodzinie (NN nr 103/15, 98/19, 47/20, 49/23 – orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego Republiki Chorwacji i 156/23),
- ustawa o opiece społecznej (NN nr 8/22, 46/22, 119/22, 71/23 i 156/23),
- rozporządzenie w sprawie obowiązkowych konsultacji rodzinnych (Pravilnik o obveznom savjetovanju, NN nr 123/15),
- rozporządzenie w sprawie obowiązkowej treści formularza wspólnego planu opieki nad dzieckiem (Pravilnik o obveznom sadržaju obrasca plana o zajedničkoj roditeljskoj skrbi, NN nr 123/15),
- rozporządzenie w sprawie treści i sposobu prowadzenia rejestru mediatorów rodzinnych, kompetencji zawodowych mediatorów rodzinnych, pomieszczeń, w których prowadzi się mediację rodzinną, oraz sposobu jej prowadzenia (Pravilnik o sadržaju i načinu voύenja Registra obiteljskih medijatora, uvjetima stručne osposobljenosti obiteljskih mediatora, prostornim uvjetima i načinu provoύenja obiteljske medijacije, NN nr 29/21),
- ustawa o mediacji (Zakon o mirenju, NN nr 18/11).