Ofiarom przestępstw przysługuje szereg praw przed wszczęciem postępowania karnego. Szczególną ochroną otacza się dzieci i ofiary handlu ludźmi oraz przestępstw przeciwko wolności seksualnej.
Ofiarom przestępstw przysługują prawa do:
- dostępu do usług wsparcia dla ofiar przestępstw;
- skutecznej pomocy psychologicznej i innego rodzaju pomocy specjalistycznej oraz wsparcia ze strony organów, organizacji i instytucji pomagających ofiarom przestępstw, zgodnie z przepisami prawa;
- ochrony przed zastraszaniem i odwetem;
- ochrony godności podczas składania zeznań w charakterze ofiary;
- bycia wysłuchanym bez zbędnej zwłoki po złożeniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa i do późniejszego przesłuchania w zakresie, który jest bezwzględnie konieczny do celów postępowania karnego;
- obecności zaufanej osoby podczas każdej czynności, w której ofiara uczestniczy;
- bycia poddawanym badaniom lekarskim w minimalnym zakresie i tylko wtedy, gdy są one absolutnie konieczne do celów postępowania karnego;
- złożenia wniosku o ściganie lub wniesienia oskarżenia prywatnego zgodnie z kodeksem karnym (Kazenski zakonik), udziału w postępowaniu karnym w charakterze pokrzywdzonego, otrzymania informacji o odmowie przyjęcia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa (art. 206 ust. 3 kodeksu karnego) i o postanowieniu prokuratora (državni odvjetnik) o odmowie wszczęcia postępowania, a także do wniesienia oskarżenia bez udziału prokuratora;
- bycia informowanym przez prokuratora o czynnościach dokonanych na podstawie złożonego przez ofiarę zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa (art. 206a kodeksu karnego) i do wniesienia zażalenia do prokuratora wyższego rangą (viši državni odvjetnik) (art. 206b kodeksu karnego);
- zwracania się o informacje na temat zwolnienia sprawcy z zakładu karnego lub aresztu, ucieczki lub przedterminowego zwolnienia sprawcy z zakładu karnego oraz na temat zastosowanych środków służących ochronie ofiary;
- zwracania się o informacje na temat wydania prawomocnego orzeczenia w przedmiocie umorzenia postępowania karnego oraz otrzymywania takich informacji;
- inne prawa przewidziane w przepisach.
Dodatkowo ofiary przestępstw przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności i handlu ludźmi mają również prawo do:
- konsultacji z doradcą prawnym (savjetnik) przed przesłuchaniem, opłaconych przez Skarb Państwa;
- pełnomocnika opłaconego przez Skarb Państwa;
- bycia przesłuchiwanymi na posterunku policji lub w biurze prokuratora (državno odvjetništvo) przez osobę tej samej płci oraz bycia przesłuchiwanymi przez tę samą osobę w przypadku kolejnego przesłuchania;
- odmowy odpowiedzi na pytania dotyczące ich życia prywatnego, a niezwiązane z przedmiotowym przestępstwem;
- wystąpienia z wnioskiem o przesłuchanie za pośrednictwem środków audiowizualnych (art. 292 kodeksu karnego);
- ochrony danych osobowych;
- wnioskowania o rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym.
Dzieci będące ofiarami przestępstw mają wszystkie wskazane powyżej prawa, a także prawo do:
- pełnomocnika opłaconego przez Skarb Państwa;
- ochrony danych osobowych;
- rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym.
Dziecko to osoba, która nie ukończyła 18. roku życia.
Prywatny akt oskarżenia
W większości przypadków w chwili złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa prokurator rozpoczyna ściganie z urzędu.
W postępowaniu karnym prywatnoskargowym istnieje możliwość wniesienia do sądu prywatnego aktu oskarżenia. Prywatny akt oskarżenia należy wnieść w terminie trzech miesięcy od dnia, w którym uprawniona osoba fizyczna lub prawna powzięła informację o przestępstwie i sprawcy czynu.
Powództwo odszkodowawcze
Pokrzywdzony może wnieść w ramach postępowania karnego powództwo odszkodowawcze.
Ofiary przestępstwa są również uznawane za poszkodowanych i są uprawnione do wniesienia powództwa odszkodowawczego do sądu.
Roszczenie o odszkodowanie może obejmować:
- odszkodowanie za szkodę materialną i zadośćuczynienie za szkodę niematerialną (ból, lęk);
- zwrot przedmiotów osobistych – jeżeli poszkodowany może dowieść, że był ich pełnoprawnym właścicielem lub posiadaczem;
- stwierdzenie nieważności określonych czynności, w przypadku gdy przestępstwo wynikło z czynności dotyczących nieruchomości (jeżeli oskarżony zmusił ofiarę do zawarcia umowy).
Powództwo odszkodowawcze można wytoczyć w postępowaniu karnym (powództwo adhezyjne) lub odrębnym postępowaniu cywilnym. W przypadku powództwa cywilnego wytoczonego w toku postępowania karnego warunkiem spełnienia żądań pozwu jest uznanie oskarżonego za winnego.
Warunek ten nie dotyczy powództwa wytoczonego w postępowaniu cywilnym.
Prawa pokrzywdzonych w toku postępowania przygotowawczego i postępowania karnego
Ofiara uczestnicząca w postępowaniu karnym w charakterze pokrzywdzonego ma prawo:
- posługiwać się swoim językiem ojczystym, w tym językiem migowym, i żądać tłumaczenia ustnego, jeżeli nie posługuje się językiem chorwackim lub go nie rozumie, albo tłumaczenia języka migowego, jeżeli pokrzywdzony jest osobą niesłyszącą lub głuchoniewidomą;
- wnieść powiązane powództwo odszkodowawcze i wnioski o udzielenie zabezpieczenia;
- być reprezentowana przez pełnomocnika;
- przedstawić fakty i dowody;
- brać udział w posiedzeniu, na którym odbywa się postępowanie dowodowe;
- brać udział w postępowaniu sądowym, postępowaniu dowodowym oraz wygłosić mowę końcową;
- do dostępu do akt;
- zwrócić się o przekazywanie przez prokuratora informacji na temat czynności dokonanych na podstawie złożonego przez nią zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa; wnieść zażalenie do prokuratora wyższego rangą;
- wnieść środki odwoławcze;
- dochodzić przywrócenia do stanu poprzedniego;
- otrzymać zawiadomienie o wyniku postępowania karnego.
Zarówno przed wszczęciem postępowania karnego, jak i na każdym jego etapie prokuratura i sąd rozważają, w jakim stopniu oskarżony może wypłacić na rzecz pokrzywdzonego odszkodowanie/zadośćuczynienie za szkody wyrządzone przestępstwem. Informują również pokrzywdzonego o prawie do posługiwania się własnym językiem ojczystym, w tym, w przypadku osób niesłyszących i głuchoniewidomych, językiem migowym, jak również do pomocy tłumacza ustnego, jeżeli pokrzywdzony nie posługuje się językiem chorwackim lub go nie rozumie, albo tłumacza języka migowego, jeżeli pokrzywdzony jest osobą niesłyszącą lub głuchoniewidomą, o prawie do wniesienia powództwa cywilnego i złożenia wniosków o udzielenie zabezpieczenia, o prawie do przedstawienia faktów i dowodów, brania udziału w posiedzeniu i uczestniczenia w postępowaniu dowodowym oraz wygłoszenia mowy końcowej, o prawie do dostępu do akt oraz o prawie do zwrócenia się o przekazywanie przez prokuratora informacji na temat czynności dokonanych na podstawie złożonego przez pokrzywdzonego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa i do wniesienia zażalenia do prokuratora wyższego rangą.
Prawo do kompensaty finansowej
Ustawa o finansowej kompensacie dla ofiar przestępstw (Zakon o novčanoj naknadi žrtvama kaznenih djela, dziennik urzędowy Republiki Chorwacji Narodne Novine – NN nr 80/08 i 27/11) wprowadza prawo do kompensaty finansowej dla ofiar przestępstw umyślnych z użyciem przemocy w Chorwacji lub dla ich krewnych na podstawie warunków określonych w ustawie.
Ustawa ta określa prawo do kompensaty finansowej dla ofiar przestępstw umyślnych z użyciem przemocy oraz określa warunki i sposób realizacji prawa do kompensaty, wskazuje organy wydające decyzje i uczestniczące w procesie decyzyjnym w tej dziedzinie oraz organy i procedury w sprawach transgranicznych.
Ofiary przestępstw umyślnych z użyciem przemocy mają prawo do kompensaty finansowej z budżetu państwa.
Policja, prokurator i sądy są zobowiązane do przekazywania informacji na temat prawa do kompensaty, przygotowania niezbędnych formularzy oraz do udzielania – na wniosek ofiar – ogólnych wskazówek i informacji dotyczących wypełnienia formularza oraz załączenia niezbędnych dokumentów na poparcie roszczenia.
Wnioski o kompensatę finansową należy wnosić do Ministerstwa Sprawiedliwości na formularzu, który można pobrać ze strony Ministerstwa.
Formularz wniosku o kompensatę finansową dla ofiar przestępstw_hr (223 Kb)
Formularz należy złożyć w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym doszło do popełnienia przestępstwa. Jeżeli istnieją uzasadnione powody, dla których ofiara nie złożyła wniosku w terminie, należy go złożyć w terminie trzech miesięcy od dnia, w którym okoliczności uniemożliwiające złożenie wniosku przestały istnieć, przy czym najpóźniej w terminie trzech lat od dnia, w którym doszło do popełnienia przestępstwa.
Jeżeli ofiarą jest małoletni lub osoba, która została pozbawiona zdolności do czynności prawnych, a przedstawiciel ustawowy ofiary przestępstwa nie wniósł wniosku w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym popełniono przestępstwo, termin sześciu miesięcy zaczyna biec od dnia jej osiemnastych urodzin bądź od dnia, w którym wszczęto postępowanie karne po osiągnięciu przez nią pełnoletniości, bądź od dnia, w którym przywrócono jej pełną zdolność do czynności prawnych.
Uprawnienie do kompensaty finansowej ma zastosowanie do następujących przypadków:
- ofiary przestępstw z użyciem przemocy, które są obywatelami Republiki Chorwacji, obywatelami państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub osobami mającymi stałe miejsce zamieszkania w Unii Europejskiej, w przypadku gdy do przestępstwa doszło na terytorium Chorwacji;
- ofiary przestępstw, które poniosły ciężki uszczerbek na zdrowiu lub których stan zdrowia uległ pogorszeniu w wyniku przestępstwa, są uprawnione do kompensaty z tytułu kosztów leczenia, pod warunkiem że nie jest ono objęte obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym – do wysokości kwoty ubezpieczenia zdrowotnego w Republice Chorwacji – i kompensaty za utracone zarobki do wysokości 35 000 kun chorwackich;
- osoby najbliższe zmarłej ofiary przestępstwa (małżonek lub partner, dziecko, rodzice, rodzice adopcyjni, dziecko przysposobione, ojczym lub macocha, pasierb, partner tej samej płci, dziadek i wnuk, jeżeli należą do tego samego gospodarstwa co ofiara) są uprawnione do kompensaty do wysokości 70 000 kun chorwackich za utratę ustawowego źródła utrzymania;
- w razie śmierci ofiary przestępstwa osoba, która pokryła koszty pogrzebu, jest uprawniona do kompensaty do wysokości 5 000 kun;
- jeżeli przestępstwo zostało zgłoszone policji i prokuratorowi bądź przez nich odnotowane w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym zostało popełnione, niezależnie od tego, czy sprawca czynu jest znany.
Przy ustalaniu kwoty kompensaty uwzględnia się zachowanie ofiary przestępstwa przed jego popełnieniem i po jego popełnieniu, przyczynienie się tej osoby do powstania szkody i zwiększenia jej rozmiarów, jak również to, czy dana osoba jest ofiarą bezpośrednią oraz czy i kiedy zgłosiła ona przestępstwo właściwym organom. Ponadto ocenia się współpracę ofiary przestępstwa z policją i właściwymi organami w postępowaniu mającym na celu pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności. Jednocześnie uwzględnia się, czy bezpośrednia ofiara przestępstwa przyczyniła się do powstania szkody lub do zwiększenia jej rozmiarów; w każdej z tych sytuacji kompensata, do której uprawniona jest ofiara przestępstwa, zostanie pomniejszone proporcjonalnie. Jeżeli ofiara przestępstwa jest zaangażowana w przestępczość zorganizowaną lub organizację przestępczą, odrzuca się wniosek o przyznanie kompensaty bądź pomniejsza się kwotę kompensaty. W przypadkach, w których pełna kompensata byłaby sprzeczna z zasadą sprawiedliwości, moralności i porządku publicznego wniosek o kompensatę może zostać odrzucony. Istnieje również możliwość pomniejszenia kwoty kompensaty.
Zawiadomienie o zwolnieniu sprawcy czynu
W przypadku gdy oskarżony zostaje skazany na karę pozbawienia wolności Służba Wsparcia Ofiar i Świadków (Služba za podršku žrtvama i svjedocima) w Ministerstwie Sprawiedliwości informuje ofiarę przestępstwa o dacie zwolnienia skazanego (zwolnienie bezwarunkowe i warunkowe przedterminowe zwolnienie).
Obowiązek ustawowy informowania ofiar przestępstw o zwolnieniu skazanego
Zgodnie z przepisami ustawy zmieniającej kodeks karny wykonawczy (Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o izvršenju kazne zatvora) Służba Wsparcia Ofiar i Świadków w Ministerstwie Sprawiedliwości ma obowiązek poinformować ofiarę przestępstwa, pokrzywdzonego lub jego rodzinę o zwolnieniu skazanego.
Ofiary przestępstwa zawiadamia się o zwolnieniu skazanego, gdy doszło do przestępstw przeciwko wolności oraz moralności seksualnej, życiu, zdrowiu lub przestępstw z użyciem przemocy.
Wskazaną powyżej informację przekazuje się ofierze przestępstwa, pokrzywdzonemu lub ich rodzinie, niezależnie od tego, czy skazany zostaje zwolniony bezwarunkowo czy warunkowo.
Ponadto w procesie podejmowania decyzji w sprawie zezwolenia skazanemu na opuszczenie zakładu karnego i powrotu do miejsca tymczasowego lub stałego zamieszkania zakłady karne mogą zwrócić się do Służby Wsparcia Ofiar i Świadków o przekazanie informacji na temat reakcji ofiary lub rodziny ofiary przestępstwa na możliwość powrotu. Służba Wsparcia Ofiar i Świadków sporządza – na podstawie rozmów z ofiarą przestępstwa – sprawozdania dla zakładu karnego.
Wsparcie dla świadków i ofiar przestępstw
Wsparcie dla ofiar przestępstw i świadków w Republice Chorwacji jest koordynowane przez Służbę Wsparcia Ofiar i Świadków (Služba za podršku žrtvama i svjedocima) w Ministerstwie Sprawiedliwości.
Ofiary i świadkowie mogą otrzymać wsparcie i informacje na temat swoich praw oraz odpowiednich procedur z Departamentu Wsparcia Ofiar i Świadków w danym sądzie.
Takie departamenty zostały utworzone w siedmiu sądach (županijski sudovi), mianowicie w Zagrzebiu, Zadarze, Osijeku, Vukowarze, Splicie, Sisaku i Rijece. Departamenty zapewniają ofiarom przestępstw wsparcie emocjonalne, praktyczne informacje oraz informacje o ich prawach; wsparcie i informacje otrzymują również świadkowie oraz osoby towarzyszące ofiarom. Wsparcie jest również zapewniane przez stosowne departamenty właściwych sądów rejonowych i sądów ds. wykroczeń (općinski i prekršajni sudovi).
Ofiary mogą również otrzymać informacje o swoich prawach i dostępnych rodzajach pomocy, korzystając z bezpłatnego numeru telefonu 116 006 Krajowego Centrum Pomocy Telefonicznej dla Ofiar Przestępstw i Wykroczeń (zob. strona internetowa Krajowego Centrum Pomocy Telefonicznej).
Ministerstwo Sprawiedliwości również zapewnia wsparcie dla ofiar i świadków oraz przekazuje tym osobom informacje na temat ich praw. Zapytania w tej sprawie można przesyłać na adres: zrtve.i.svjedoci@pravosudje.hr lub zgłaszać je na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości: https://pravosudje.gov.hr/
Wsparcie dla ofiar i świadków w sprawach transgranicznych
Służba Wsparcia Ofiar i Świadków w Ministerstwie Sprawiedliwości, która została utworzona w Ministerstwie Sprawiedliwości, zapewnia wsparcie ofiarom i świadkom, którzy zostali wezwani do stawiennictwa przed sądem w ramach międzynarodowej pomocy prawnej (w tym świadkom zbrodni wojennych) oraz przekazuje im informacje na ten temat.
Pisma zawierające informacje są przesyłane świadkom, którzy zostali wezwani do złożenia zeznań w sądzie Republiki Chorwacji, lub do chorwackich świadków, którzy zostali wezwani do stawiennictwa przed sądem zagranicznym
Świadkom zbrodni wojennych zapewnia się ochronę fizyczną, o ile zachodzi taka potrzeba, oraz pomoc przeznaczoną na przygotowanie podróży i ich stawiennictwa przed właściwym organem sądowym (w przypadku świadków lub innych stron wezwanych na przesłuchanie w postępowaniu karnym w sprawie o popełnienie zbrodni wojennych do właściwych sądów w Republice Chorwacji lub poza Chorwacją, w sytuacji gdy wpłynął wniosek o międzynarodową pomoc prawną).
Aby uzyskać potrzebne informacje, należy kliknąć na poniższe linki:
1 Moje prawa jako ofiary przestępstwa
2 Złożenie zawiadomienia o przestępstwie oraz moje prawa w toku dochodzenia/śledztwa lub procesu