Unijne przepisy o jurysdykcji w transgranicznych sprawach alimentacyjnych określono w rozporządzeniu w sprawie zobowiązań alimentacyjnych, natomiast prawo właściwe dla spraw alimentacyjnych reguluje protokół haski z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych. W sytuacjach dotyczących państw trzecich (takich jak Ukraina) ma ponadto zastosowanie konwencja haska z 2007 r. o międzynarodowym dochodzeniu alimentów na rzecz dzieci i innych członków rodziny.
Jurysdykcja
Jurysdykcję w sprawach alimentacyjnych w UE ustala się na podstawie rozporządzenia w sprawie zobowiązań alimentacyjnych. Przepisy o jurysdykcji zawarte w tym rozporządzeniu chronią interesy wierzyciela alimentacyjnego, którego uznaje się za stronę słabszą. Art. 3 tego rozporządzenia stanowi, że zazwyczaj jurysdykcję ma sąd (i) miejsca zwykłego pobytu osoby zobowiązanej do płacenia świadczenia alimentacyjnego lub osoby wnioskującej o przyznanie jej takiego świadczenia [1] albo (ii) sąd, który ma jurysdykcję do prowadzenia postępowania dotyczącego statusu osoby (np. ustalenie pochodzenia dziecka) lub odpowiedzialności rodzicielskiej (np. prawo do pieczy nad dzieckiem lub do osobistej styczności z dzieckiem), jeżeli sprawa dotycząca zobowiązań alimentacyjnych jest związana z tym postępowaniem. W związku z tym kwestię międzynarodowej jurysdykcji sądu państwa członkowskiego UE w sprawach roszczeń alimentacyjnych na rzecz dzieci wysiedlonych z Ukrainy należy rozstrzygać indywidualnie dla każdego przypadku.
Aby lepiej zrozumieć, jak stosować rozporządzenie w sprawie zobowiązań alimentacyjnych, przydatny jest praktyczny poradnik dostępny tutaj.
Konwencja haska z 2007 r. o międzynarodowym dochodzeniu alimentów na rzecz dzieci i innych członków rodziny ma zastosowanie do spraw transgranicznych z udziałem państwa członkowskiego UE i państwa trzeciego będącego umawiającą się stroną konwencji. W stosunku do Ukrainy konwencja ta weszła w życie 1 listopada 2013 r., a wszystkie państwa członkowskie UE są jej umawiającymi się stronami (HCCH | #38 – tabela statusu).
Prawo właściwe
Prawo właściwe dla spraw alimentacyjnych reguluje protokół haski z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych. W stosunku do Ukrainy protokół ten wszedł w życie 1 grudnia 2022 r. i ma on zastosowanie do wszystkich państw członkowskich UE z wyjątkiem Danii (HCCH | #39 – tabela statusu).
Zasada ogólnej właściwości prawa, określona w art. 3 ust. 1, stanowi, że zobowiązania alimentacyjne podlegają prawu państwa, w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu. Art. 3 ust. 2 stanowi ponadto, że w przypadku zmiany miejsca zwykłego pobytu wierzyciela stosuje się prawo państwa, w którym wierzyciel ma nowe miejsce zwykłego pobytu, od momentu, w którym nastąpiła ta zmiana.
W związku z tym, gdy dziecko nadal ma miejsce zwykłego pobytu w Ukrainie, zgodnie z art. 3 należy stosować prawo ukraińskie. Aby zastosować art. 3 ust. 2, konieczna jest zmiana miejsca zwykłego pobytu dziecka.
Uznawanie i wykonywanie orzeczeń
Jeżeli chodzi o uznawanie i wykonywanie w UE orzeczeń w sprawie świadczeń alimentacyjnych wydanych w Ukrainie, istotne są postanowienia konwencji haskiej z 2007 r. o międzynarodowym dochodzeniu alimentów na rzecz dzieci i innych członków rodziny. Podstawy uznania i wykonania określono w jej art. 20.
Konwencja ta ma również zastosowanie do uznawania i wykonywania w Ukrainie orzeczeń unijnych sądów. Należy zauważyć, że orzeczenie wydane przez sąd państwa członkowskiego UE może nie zostać uznane i wykonane w Ukrainie, jeżeli sąd państwa pochodzenia ustalił swoją właściwość na podstawie jurysdykcji niewymienionej w art. 20 konwencji haskiej z 2007 r. (np. jurysdykcji dodatkowej lub koniecznej).
Wniosek o uznanie lub wykonanie orzeczenia w sprawie zobowiązań alimentacyjnych można złożyć albo bezpośrednio do sądu lub właściwego organu państwa wezwanego albo za pośrednictwem organu centralnego państwa zamieszkania osoby ubiegającej się o alimenty.
Aby lepiej zrozumieć, jak stosować rozporządzenie w sprawie zobowiązań alimentacyjnych, przydatny jest praktyczny poradnik dostępny tutaj.
Współpraca między organami centralnymi
Organy centralne odgrywają ważną rolę w transgranicznym odzyskiwaniu należności z tytułu zobowiązań alimentacyjnych. Ich szczegółowe zadania określono w art. 51 rozporządzenia w sprawie zobowiązań alimentacyjnych oraz w art. 6 konwencji haskiej z 2007 r. o międzynarodowym dochodzeniu alimentów na rzecz dzieci i innych członków rodziny.
Organy centralne mogą pomagać w składaniu wniosków o uznanie, stwierdzenie wykonalności lub wykonanie orzeczenia w sprawie świadczeń alimentacyjnych, jak również rozpatrywać wnioski o wydanie nowego orzeczenia i zmianę istniejącego orzeczenia w sprawie zobowiązań alimentacyjnych. Ponadto mogą pomagać w ustaleniu miejsca pobytu osoby, od której żąda się świadczeń alimentacyjnych, i w uzyskaniu odpowiednich informacji o dochodach i sytuacji finansowej tej osoby, lub udzielać innej niezbędnej pomocy w obszarze swoich kompetencji.
Aby lepiej zrozumieć, jak stosować rozporządzenie w sprawie zobowiązań alimentacyjnych, przydatny jest praktyczny poradnik dostępny tutaj. Wskazówki dotyczące wypełniania formularzy wniosków zawartych w rozporządzeniu w sprawie zobowiązań alimentacyjnych są dostępne tutaj.
Tutaj można znaleźć dane kontaktowe odpowiednich organów centralnych:
- rozporządzenie w sprawie zobowiązań alimentacyjnych;
- konwencja haska z 2007 r. o międzynarodowym dochodzeniu alimentów na rzecz dzieci i innych członków rodziny.
W jaki sposób może pomóc europejska sieć sądowa w sprawach cywilnych i handlowych?
Europejska sieć sądowa w sprawach cywilnych i handlowych służy wsparciem we wdrażaniu unijnych instrumentów wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych w codziennej praktyce prawnej. W przypadku wystąpienia konkretnego problemu w sprawie transgranicznej można skontaktować się nie tylko z organem centralnym, lecz także z punktem kontaktowym europejskiej sieci sądowej w danym kraju. Punkt kontaktowy może na przykład zasięgnąć informacji o aktualnym statusie wniosku, pomóc dwóm sądom w nawiązaniu kontaktu lub znaleźć dane kontaktowe właściwego organu w innym państwie członkowskim UE.
Tu znajduje się więcej informacji o europejskiej sieci sądowej i o tym, w jaki sposób może ona pomóc.
Jak znaleźć krajowy punkt kontaktowy?
Przydatne linki
- Informacje o prawie ukraińskim:
- pytania i odpowiedzi na temat prawa alimentacyjnego w Ukrainie (289 Kb) .
- Ogólne informacje na temat rozporządzenia w sprawie zobowiązań alimentacyjnych oraz ustawodawstwa państw członkowskich.
- Praktyczny przewodnik dotyczący stosowania rozporządzenia w sprawie zobowiązań alimentacyjnych i wypełniania zawartych w nim formularzy.
- Sprawozdanie wyjaśniające do konwencji haskiej z 2007 r. o międzynarodowym dochodzeniu alimentów na rzecz dzieci i innych członków rodziny.
- Sprawozdanie wyjaśniające do protokołu haskiego z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych.
- Organy centralne:
[1] Odnośnie do interpretacji „miejsca zwykłego pobytu” w kontekście spraw alimentacyjnych zob. np. wyrok TSUE w sprawie C-644/20. Więcej informacji można znaleźć także w praktycznym przewodniku dotyczącym stosowania rozporządzenia w sprawie zobowiązań alimentacyjnych.