Mediacja rodzinna

Międzynarodową mediację rodzinną uregulowano w międzynarodowych umowach o współpracy w sprawach rodzinnych (konwencja haska z dnia 25 października 1980 r. i rozporządzenie Bruksela II bis), aby usprawnić polubowne rozstrzyganie sporów w celu zapewnienia powrotu dziecka w przypadku jego uprowadzenia za granicę lub w celu wypracowania ugody w kwestii korzystania przez rodzica z przysługującego mu prawa do kontaktów z dzieckiem.

W międzynarodowych i europejskich instrumentach współpracy promuje się mediację rodzinną o charakterze transgranicznym, aby spokojnie i szybko rozstrzygać spory. Departament wzajemnej pomocy, prawa prywatnego międzynarodowego i prawa UE (Département de l’entraide, du droit international privé et européen – DEDIPE), czyli centralny organ odpowiedzialny za stosowanie międzynarodowych konwencji o współpracy w sprawach rodzinnych, udostępnia wykaz międzynarodowych mediatorów rodzinnych (médiateurs familiaux), który ułatwia korzystanie z mediacji w sprawach transgranicznych. Ważne jest również przedstawienie krajowych przepisów dotyczących mediacji mających zastosowanie w sprawach transgranicznych.

Krajowe ramy regulacyjne

Podstawę mediacji sądowej we Francji stanowią ustawa nr 95-125 z dnia 8 lutego 1995 r. i późniejszy dekret nr 2012-66 z dnia 22 lipca 1996 r. Sędzia rozpoznający daną sprawę może, za zgodą stron, wyznaczyć wykwalifikowanego, bezstronnego i niezależnego mediatora będącego osobą trzecią.

Rozporządzenie z mocą ustawy (ordonnance) nr 2011-1540 z dnia 16 listopada 2011 r., które wprowadziło do krajowego porządku prawnego dyrektywę 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r., zmieniło ustawę z dnia 8 lutego 1995 r. W tym akcie mediację zdefiniowano jako dowolnego rodzaju ustrukturyzowany proces, w ramach którego co najmniej dwie strony próbują dojść do porozumienia w celu polubownego rozstrzygnięcia sporu, przy wsparciu osoby trzeciej. Akt ten ustanawia wspólne przepisy mające zastosowanie do wszystkich form mediacji.

Jeżeli chodzi o mediację rodzinną, na mocy dekretu rządowego z dnia 2 grudnia 2003 r. (art. R.451-66 i nast. kodeksu socjalnego i rodzinnego – Code de l'Action Sociale et des Familles) i zarządzeń (arrêté) z dnia 12 lutego 2004 r. i z dnia 19 marca 2012 r. ustanowiono krajowe ramy kwalifikacji. Obecnie posiadanie takich kwalifikacji nie jest jednak konieczne do wykonywania zawodu mediatora rodzinnego, ponieważ zawód ten nie jest regulowany.

Mediację rodzinną można przeprowadzić:

1) z pominięciem drogi prawnej: taką mediację określa się mianem mediacji rodzinnej za porozumieniem stron – strony kierują wówczas sprawę bezpośrednio do mediatora;

2) w toku postępowania sądowego: art. 1071 kodeksu postępowania cywilnego, art. 255 i art. 373-2-10 kodeksu cywilnego;

• sędzia orzekający w sprawach rodzinnych (juge aux affaires familiales) może zaproponować stronom mediację, a po uzyskaniu ich zgody może wyznaczyć mediatora rodzinnego;
• sędzia orzekający w sprawach rodzinnych może nakazać stronom spotkanie się z mediatorem rodzinnym, który poinformuje je o celu i przebiegu mediacji rodzinnej;
• w sprawach, które nie wiążą się z rozwodem lub prowadzone są już po rozwodzie, na mocy ustawy nr 2016-1547 z dnia 18 listopada 2016 r. o modernizacji systemu wymiaru sprawiedliwości na miarę XXI w., wprowadzono w 11 sądach obowiązek uprzedniej mediacji rodzinnej (tentative de médiation familiale préalable obligatoire – TMFPO) na trzyletni okres próbny. Okres ten przedłużono do 31 grudnia 2024 r. Oznacza to obowiązek podjęcia próby mediacji rodzinnej jeszcze przed złożeniem pozwu w określonych sprawach. Jeżeli taka próba nie zostanie podjęta, sąd może z urzędu zdecydować o niedopuszczalności danego pozwu. Dotyczy to pozwów mających na celu zmianę wcześniejszego orzeczenia sędziego orzekającego w sprawach rodzinnych lub postanowienia zawartego w umowie zatwierdzonej przez sąd, a także dotyczących miejsca zwykłego pobytu dzieci, prawa do odwiedzin i zakwaterowania, składek na kształcenie i utrzymanie małoletnich oraz decyzji w sprawie wykonywania władzy rodzicielskiej. Obowiązek podjęcia próby mediacji zostaje jednak zniesiony w przypadkach, w których ma miejsce przemoc lub w których jedno z rodziców znajduje się wyraźnie pod wpływem drugiego z nich.

Sędzia orzekający w sprawach rodzinnych może zatwierdzić ugodę wypracowaną w toku mediacji rodzinnej (art. 1534 oraz 1565 i nast. kodeksu postępowania cywilnego). Sędzia zatwierdza ugodę, chyba że uzna, iż nie zabezpiecza ona w dostatecznym stopniu dobra dziecka lub że zgoda rodziców nie została udzielona dobrowolnie (art. 373-2-7 akapit drugi kodeksu cywilnego) lub – bardziej ogólnie – że dana ugoda może być sprzeczna z porządkiem publicznym.

• Strona informacyjna Ministerstwa Sprawiedliwości o mediacji rodzinnej.
• Łącze do wykazu mediatorów: aby wyszukać osobę świadczącą usługi mediacji rodzinnej, która prowadzi działalność najbliżej naszego miejsca zamieszkania, należy wpisać frazę „mediacja rodzinna” w zakładce „kategorie” na stronie internetowej Justice en région.

Międzynarodowa mediacja rodzinna

Międzynarodową mediację rodzinną uregulowano w międzynarodowych umowach o współpracy w sprawach rodzinnych (konwencja haska z dnia 25 października 1980 r. i rozporządzenie Bruksela II bis), aby usprawnić polubowne rozstrzyganie sporów w celu zapewnienia powrotu dziecka w przypadku jego uprowadzenia za granicę lub w celu wypracowania ugody w kwestii korzystania przez rodzica z przysługującego mu prawa do kontaktów z dzieckiem.

Osoby posiadające interes w danej sprawie mogą skontaktować się z mediatorami, którzy wykonują wolny zawód albo pracują w sektorze wolontariatu. Dostęp do wykazu międzynarodowych mediatorów rodzinnych, sporządzonego przez Ministerstwo Sprawiedliwości, jest publiczny i bezpłatny. Na liście tej zamieszczono dane specjalistów spełniających kryteria dotyczące doświadczenia w prowadzeniu spraw rodzinnych, dwujęzyczności i umiejętności wielokulturowych.

Strona internetowa Ministerstwa Sprawiedliwości o międzynarodowej mediacji rodzinnej: Justice / Portail / La médiation familiale internationale.

Wykaz mediatorów: http://www.justice.gouv.fr/art_pix/liste_mediateurs_familiaux_internationaux.pdf.

Aby wziąć udział w mediacji, przynajmniej jeden rodzic musi mieszkać we Francji, drugi może natomiast mieszkać za granicą, niezależnie od posiadanego przez nich obywatelstwa. Jeżeli jedno z rodziców zwróci się do mediatora o przeprowadzenie międzynarodowej mediacji rodzinnej, mediator ten zaproponuje drugiemu z rodziców wzięcie udziału w mediacji. Udział w mediacji musi być dobrowolny: nie można w żaden sposób ograniczać przeprowadzania międzynarodowej mediacji rodzinnej. Mediatorzy wykonują swoje obowiązki bezstronnie i starannie, a mediacja podlega zasadzie poufności.

Mediatorzy mogą sami ustalać koszty swoich usług. Niektórzy z nich stosują skalę opracowaną przez Kasę Świadczeń Rodzinnych (Caisse d’Allocations Familiales), w ramach której wysokość wynagrodzenia zależy od dochodu rodziców.

Osoby zainteresowane międzynarodową mediacją rodzinną w kontekście sporu międzynarodowego mogą skontaktować się z francuskim organem centralnym pod adresem e-mail: entraide-civile-internationale@justice.gouv.fr.